Sunday, 16 November 2025

India-in sipai thlawhna tum hmun pawimawh lutuk a hawng thar ta

- Joel Lairemsanga


Ram venhim kawnga a pawimawh dawn em avang leh mamawhna a san em avangin Indian Air Force chuan Ladakh-a Mudh-Nyoma Airbase chu official taka hawn thar a nih tak thu a puang. He sipai thlawhna tumhmun hi khawvela thlawhna tumhmun awmna sang ber zinga pakhat a ni nghal nghe nghe. Tuipui atanga tehin 13,700 feet-a sanga awm a ni a, India leh China inrina Line of Actual Control (LAC) atangin 30Kms-a hlaa awm a ni. 


He sipai thlawhna tumhmun hawn thar hian Himalaya hmuna Pakistan leh China laka a ram chhung venghim tura India-in sipai leh ralthuam tihchak kawnga hma a lak nasatzia a tarlang chiang hle nia sawi a ni. He Airbase hawn tharah han official takin C-130J Super Hercules transport aircraft thlawhtir hmasak ber a ni a, Air Chief Marshal A.P. Singh pawh a chuang ve nghe nghe a, hei hian he thlawhna tumhmun hawn thar hi eng hunah pawh rintlak taka hman theih a ni tih a entir a ni.


Nyoma Airbase hi Rs. Vaibelchhe 218 senga siam a ni a, Km.2.700-a thui niin thlawhna zarhliap changkang ber ber leh air traffic control facilities tha ber ber leh support system rintlak ber bera thuam a ni a, sipai leh ralthuam thiar sawn chi thlawhna bakah indo thlawhna te hman tur atan bika duan a ni. A awmna hmun a san em avangin khaw chin a danglam thut thut thin a, hei hian hmun sanga India theihna a lantir chiang hle bawk nia tarlan a ni. 


A awmna hmun hian pawimawhna lian tak a nei a, lei lam atanga India ramri thlithlai leh vil harsa tak te chu he thlawhna tum hmun atang hian awlsam taka vil theih a lo ni ta a, sipai leh ralthuam leh bungrua thiar velna atan a remchang hle bawk ang. Kum 2020-a ramri-a India leh China inep atang khan he Airbase pawimawhna hi hriat chhuah niin uluk taka hma lak zui a nih phah ta nghe nghe. Nyoma airbase hman theih a lo nih takah chuan Leh, Thoise leh Kargil airbase te pawh tunhma zawng aiin an pawimawhna a sang zual ta sawt bawk ang.


Sawi tawh angin Nyoma airbase awmna hi a sang hle a, a san em avangin oxygen pawh a tlem hle a, a vawt em em bawk. Boruak vawh zawng hi minus 20 degrees lai te a ni a, hetiang khawpa hmun sanga airbase a din thei hi India pawh a inchhuang hle a, a ram chin inchi khat pawh veng turin theihna sang tak a nei tih a lantir a ni an ti. 


Nyoma airbase hawn a ni ta hian sipai lama chakna chauh a entir lo a, thiamna leh theihna hrang hranga India chakna a lantir a ni. A ram chin venghim tura a theihna te, ralthuam lama a chakna te, ramchhung muanna vawnghim tura englai pawha a inrinzia te, ralthuam siam kawnga mahni intodelh tura a theihna te a lantir a ni.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh




Sunday, 9 November 2025

Thlei bik ram neia India-in lawng sipai nunchan zirna lian tham a buatsaih turin sawi a hlawh hle

- Joel Lairemsanga


India chuan a vawi thumna atan khawvel huapa lawng sipai nunchan zirna leh inpho chhuahna lian tham International Fleet Review (IFR) chu nakum 2026 February thlaah khian Visakhapatnam-ah buatsaih a tum. He nunchan zirna lian tham leh ropui tur hi India President Droupadi Murmu chuan a enfiah dawn a, Milan multilateral naval exercise leh Indian Ocean Naval Symposium neih a ni ve bawk ang. He nunchan zirna lian tham, khawvel huapa neih tur ni si-ah hian India hian China, Pakistan leh Turkey te a sawm ve dawn lo a, chutihrual chuan ram 55 zetin tel tura India sawmna an pawm thu an sawi chiang tawh thung. 


Navy Vice Chief Vice Admiral Sanjay Vatsayan sawi danin he nunchan zirna lian tham IFR-ah hian ram tam tak lawng sipaite an rawn tel dawn a, chutih rual erawh chuan China, Pakistan leh Turkey te sawm an ni ve lo thung. Lawng sipai officer lian pakhatin a sawi dan chuan Turkey sawm a nih ve lohna chu Operation Sindoor kalpui a nih laia Pakistan a tan zawk vang a ni. Pakistan sawm a nih loh chhan ber chu englai pawha India chhiatna duh thenawm ram a nih vang a ni a, China sawm a nih lohna chhan chu India pawi sawi zauh zauh a hrat avang leh Indian Ocean Region-ah ring rawlh tumna a neih vang a ni. 


Vice Admiral Vatsayan sawi danin  IFR-ah hian United States leh Russia chuan an tel tur thu an puang chiang tawh a, an lawng sipai bakah indo lawng leh lawng sipai thlawhna tha ber ber an rawn thawh chhuahpui bawk ang. Ram hrang hrang 55 aia tam an tel beisei a ni a, nunchan lian tham ber pawl a ni dawn tihna a ni. A tel tur ram hi a hun thlen hma chuan a pun belh zel beisei a la ni nghe nghe. 


He nunchan lian tham IFR hian a tum ber chu India leh ram dang te inlaichinna tihthat zual zelna atan te, thawhhona tha neihna atan te, lawng sipaite a minal taka an inkawmngeihna atan leh tuipui venhim kawngah khawvelah muanna a awm theihna atan te a ni. 


India hian kum kum zabi 18-na atang tawh khan a ram bil bik atana lawng sipaite nunchan zirna hi a lo kalpui daih tawh a, hei erawh a ram bil chauh anih avangin Presidential Fleet Review tih a ni a, Konkan Coast-ah Maratha Navy exercise neih a lo ni tawh thin a ni. Presidential Fleet Review hmasa ber chu President Rajendra Prasad enpuina hnuaiah kum 1953 khan neih a ni a, India-in zalenna a hmuh hnuah India lawng sipai chakna entirna atan an lo buatsaih a ni. 


India ram bil bik atan chauha buatsaih Fleet Review hi tum 10 neih a ni tawh a, tunah erawh ram bil chauh ni tawh lovin khawvel huapa neih niin International Fleet Review tih a lo ni ta a, nakuma neih tur hi a tum thumna a ni dawn ta a ni. Hei hian lawng sipai lama India thiltihtheihzia leh ram dangte a kawmngeihzia a lantir chiang hle niin an sawi.


Nakuma IFR neih tur thupui hi " United Through Oceans" tih ani a, mizo tawng chuan "Tuipui hmanga inzawmna tha neih" tihna a ni awm e. Lawng sipai nunchan kalpui tur hi Prime Minister Narendra Modi-a hmathlir - "Tuipui kaltlanga ramdangte nena inpawhna leh insumdawntawnna kalpui" tih tihhlawhtlinna kawng khat a ni dawn a, IFR kalpui rual hian ram dangte nena  thawhhona tha neihna a nih beiseiin Milan 2026 exercise neih a lo ni ve chiah bawk dawn nghe nghe. 


India huaihawta IFR kalpui tur hian tuipui lama india chakna a entir dawn a, Indo-Pacific venhimna tih khauhna atan te, ram dangte'n india an chung enna atan te kawng ro a sut hle rin a ni a, khawvelah remna leh muanna a awm theihna atana India pawimawizia tarlannna tha tak a ni bawk ang.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh





Saturday, 8 November 2025

MiG-21 hmun ruak luah khah nan India-in Su-30MKI a thuam belh dawn

- Joel Lairemsanga


September 26, 2025-ah khan India-in a MiG-21 rualte chu chawl hlen turin a lo mangtha tawh a, an hmun ruak luah khat turin Su-30MKI rualte thuam belh tura hmalakna kalpui tum mek a ni. Indian Air Force te hian hneh taka ram venhimna atan indo thlawhna Squadron 42 tal neih tlin ngei a ngai nia an hriat laiin MiG-21 te an chawlh tak siah chuan tunah hian indo thlawhna Squadron 29 chauh neih a ni ta si a, hei vang hian Su-30MKI rualte chu changkang zawk leh thiltithei zawka thuam belh duhna a lo piang ta a ni awm e. 


India-in a Su-30MKI rualte tihchangkan tuma hma a lakna hi Super Sukhoi Programme tih a ni a, thuam belh a nih chuan a Su-30MKI te hi kum 20 zetin a hman rei theih phah dawn tihna a ni. 


Official-te'n The Indian Express an hrilh danin Su-30MKI thuam changkan hna thawh dan tur hi Ministry of Defence-in a zir chiang mek a, chumi hnuah chuan pawmpui turin Cabinet Committee of Security (CCS) hnenah an zirchianna an theh lut ve leh bawk dawn a ni. 


Official-te sawi zel danin tihchangtlun hna hian cockpit tihchangtlun te, electronic system tihchangkan te, radar leh IR sensor tha zawk vuah te, electronic warfare suite leh jammer pod tihphuisui hna te a huam vek dawn a ni awm e. An sawi danah chuan tihchangtlun hna hi thawh tan tep tawh a ni a, CCS atanga remtihna an hmuh veleh Hindustan Aeronautics Limited (HAL)-in kum 5 chhungin initial operational clearance version a peih hman turah ngaih niin, kum 7 chhungin final operational clearance version a peih fel hman beisei a ni bawk.


India thlawhna - Su-30MKI  tihchangtlun hna hi hna pawimawh leh hmanhmawhthlak tak a ni a, kan sawi tawh angin MiG-21 te an chawlh tak avangin an hmun ruak hi a zau hle a, Indian Air Force-te hi fighter squadron 42 neihtir tum an nih laiin tunah hian squadron 29 chauh an nei rih si a ni. Hetihmek lai hian HAL atangin Light Combat Aircraft Tejas Mk1A sawmriat leh pathum dawn beisei a ni bawk. 


Kum 2023, November thlaah khan Defence Minister Rajnath Singh kaihhruaina hnuaiah Defence Acquisition Council (DAC) chuan a thuphungin Su-30MKI tihchangkan a tul thu hi an lo pawm fel diam tawh a, a tihchangkan hna pawh hi India chhulchhuak ngei HAL-in thawk se tiin an pawm bawk. 


DAC hian Su-30MKI tihchangtlun hna thawh turah hian thiamna ril leh tha ber ber bilh tel hi a ngai pawimawh hle a, radar-in a hmuh mai theih lohna tura thuam that te chu sawi lan zingah a tel bawk. Heng bakah hian rei tak chhawr zui a nih theihna atan a engine thuam that hnain ngaihpawimawh a hlawh hle bawk dawn a ni.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh




Wednesday, 5 November 2025

Indo thlawhna neih phalsak loh ram te

- Joel Lairemsanga


Chhungkaw tin dinhmun a inang lo ang chiah hian khawvela ram hrang hrangte pawh hi kawng hrang hranga an dinhmun a lo inang lo ve nasa hle. Chutiang karah chuan ram thenkhatin indo thawhna tha ber ber an neih laia pakhat pawh neih phalsak ve miah loh ram te hi tun tum chu i han tarlang teh ang.


1. Afghanistan: Kum 2021-ah khan Taliban-te'n an ramah hian thuneihna an pawng lak a, Afghanistan tana US-in indo thlawhna a lo pek tawh te chu a thunun thiam an awm miau loh avangin Taliban te kutah hi chuan an chawl ta thuap mai a ni. Thlawhna thahnem tak chu tihchhiat a ni a, Afghan Air Force pilot thenkhatte'n a then te chu Uzbekistan leh Tajikistan ramah an thawh luhpui bawk. Tunah chuan Taliban rorelna Afghanistan hi UN leh US-in an hrek a, tunlaia indo thlawhna tha pangngai ang chi hrim hrim hi chu an lei thei lo a, lei phalsak an ni lo hulhual bawk. Sipai leh ralthuam lamah ram dang atanga puihna dawn te phalsak an ni lo a, ralthuam lei thar chu sawi loh, an neihsa siam tha tura spare parts pawh lakluh phalsak an ni lo bawk. 


2. Somalia: Kum 1970 chho velah te kha chuan Somalia hian Soviet ram siam MiG fighter tlem azawng chu a lo nei ve tawh ngei a; nimahsela a ram chhungah buaina a awm zui tak avangin Somali Air Force hi a tlu chhe ta a ni. Kum 1992 atang khan UN-in ram dang atanga ralthuam lian tham leh indo thlawhna lakluh kawngah Somalia hi a hrek bet ta chat mai a. Tunah tak chuan a ram venhimna kawngah Somalia hi international peace-keeping force leh ram dang sipai kutah a innghat pumhlum ta tawp mai a ni. 


3. North Korea: North Korea hian Soviet hunlaia MiG-21 te chu a nei ve ngei a; amaherawhchu nuclear ralthuam siam tuma hma a lak zel avanga UN-in a hrek tak avangin ram dang atangin indo thlawhna tha leh chhuak thar a lei thei tawh lo thung. UN hian hrek lo pawh ni se a ram sum leh pai dinhmun pachhiat avang te, ram dang lak atanga a inkharkhip nasat avang te hian Air Force chak leh hlauhawm tak a neih theih chu a beiseiawm lem loh hle niin an sawi. Ram dang atangin indo thlawhna tha leh changkang lei han tum mahsela hrekna a pun belh zel dawn si a, chuvangin thlawhna a neihsa upa tawh tak te a chûl hauh hauh a ni ta ber mai. 


4. Lebanon: A ram thenawmte nena an inkar boruak that loh avang leh politics thila a dinhmun a ngheh tawk loh avang tein Lebanon hi indo thlawhna lei phalsak a nih lohna a rei tawh hle. Lei dil fo thin mahse a ni lo zawnga a hman an hlauh avangin US leh Europe ramte'n Lebanon hnenah hian an indo thlawhna an hralh phal lo a, chuvangin tunah tak phei chuan Lebanon Air Force te hian pilot inzirna atana hman chi thlawhna bak hman tur an nei lo a ni. A thlawhna sipaite thuam chakna turin ruahmanna han siam ve fo thin mahse tu ram mahin tih tak thlakin an dawr duh ta lo zel chu a nih hi. 


5. Myanmar: Kum 2021-a sipaiin thuneihna an pum hmawm atang khan khawthlang ramte'n Myanmar hi an hrek na hle a, ralthuam lama tanpuina an pek pawh an ti tawp vek bawk. Tunah hian Myanmar sipaite'n China leh Russia siam indo thlawhna thawkhat la hmang ve mahse a thar lei phalsak an ni tawh lo. Thlawhna lam kaihhnawih hrim hrim chawk luh phalsak an ni tawh si lo a, an thlawhna sipaite an chaurau hle. Ram hrang hrang atanga ensan an hlawh nasat avangin ralthuam an kawlsa chulhnum kawngah pawh an hnungtawlh mek zel a ni ber. 


Indo thlawhnate hi chu sum neih avang ngawta duh zat zat neih theih a lo ni ngawt lova, khawvel politics inlumlet dan hian kawng ro a su em em mai a lo ni. Ram dang atanga hrekna tawng ngat te tan chuan a thar lei chu sawi loh, an kawlsa chei hnum leh siam that pawh thil theih loh tluk hial a ni. Lian tham leh chhenfakawm tham taka indo thlawhna nei thei ram te hi chuan ram thiltithei tak an ni tih an lantir nghal tihna a ni a, chutihlaiin ram thenkhat tan erawh chuan thlawhna an neih tur leh neih loh tur hriltu ber pakhat chu international law leh geopolitics a ni daih thung. 


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh




Tuesday, 4 November 2025

Chakai ei hi a hrisel em?

- Joel Lairemsanga


Chakai hi khawvela seafood ei nasat ber pakhat a ni a, tui tih vanga ei an tam em em laiin sa hrisel a nih avanga ei pawh an awm ve tho bawk. Chawhmeh dang ang bawkin a hleihluaka ei chu taksa hriselna atan a tha lo a, a tawk chauha ei ve tho tur a ni. 


Chakai hian calorie a pai tam lo hle a, protein erawh a pai tam hle thung. Vitamins leh minerals a pai thahnem hle. Chakai chhum hmin 100g-a rit hian protein 20g leh 120 calories a pai nia chhut a ni. Thau leh mawm leh carbohydrates a pai tlem em avangin mi thau leh zunthlum nei tan ngaihngam taka ei ngam a ni. Vitamin B12, Zinc  Selenium, Copper leh phosphorus a pai hnem thawkhat a, hengte hi thisen chakna atan te, thazam chakna atan te, taksa ralveng khawl hriselna atan te an tangkai hle. Lung leh a kaihhnawih hriselna leh thluak chakna atana tangkai tak Omega-3 fatty acids a pai hnem hle bawk. 


Chutih rual erawh chuan chakai hi a thianghlim chauh kan ei tur a ni a, hmin tha taka chhum tur a ni a, pawngpaw ei teuh tur a ni bawk hek lo. 


Kan sawi tawh angin chakaiah hian protein tha chi a tam hle a, hei hian tihrawl a tichakin a siam tha a, taksa tana  tangkai chawl a siam chhuak thin bawk. Bawngsa leh vawksa ei thei lo pawhin chakai a ei chuan a taksa duhkhawp protein a hmu thei tho a, a chhan chu chakai-a protein hi paitawih a awlsam zawk vang a ni. 


Lung hriselna atan leh thluak chakna atana pawimawh em em Omega-3 fatty acid hi chakaiah hian a tam hle. Hei hian taksaa pûn zual zel tur a veng thei a, thau chhia a ei ral a, thisen dawt a tifan tha thei bawk. Rilru hriselna atan te, hriatrengna tha neihna atan te, thazam chakna atan te-a pawimawh em em Omega-3 fatty acids a pai tam avangin chakai hi chawhmeh hlu tak a ni. 


Thisen tichaktu atana tangkai tak leh taksa chau ngawih ngawih vengtu, thisena oxygen kengtu hemoglobin siamtu vitamin B12 hi chakaiah hian a awm tam hle. Zinc leh selenium a pai te hian taksa ralveng khawl an tichak a, taksaa hliam awm an tidam chak a, cancer lakah taksa an veng bawk thin. Chakaia copper leh phosphorus te hian ruh an tichak a, taksa hnathawh an puih bakah thahrui an siam bawk. 


Kan sawi tawh angin chakaiah hian calories leh thau a tlem hle a, chuvangin mi thau leh zunthlum nei tan ngaihngam taka ei ngam a ni. Carbohydrate hi a pai lo tluk a ni a, chuvangin thisena thlum awm zat a tipung vak lem lo a ni. 


Chakaiin taksa tana thil tha a pai hnemzia kan sawi rual hian mi zawng zawng tana chawhmeh tha tak a ni vek kher lo tih kan hriat a tha awm e. Chakai bakah hian lui lam sa hrim hrim hi ei sual awl em em an ni a, taksa bawl leh thak angin a lang thei a, thawk harsatna a thlen theih bakah thihna hial a thlen thei tih kan hriat a tha. Lui lam sa hrim hrim chi khat pawh ei sual tan chuan chakai hi ei loh hram tur a ni.


Chakaiah hian cholesterol tlem azawng leh sodium a awm a, chuvangin lung natna te, thisen sang te, thau chhia pai tam tan te chuan ei tam loh a tha hle. Chakai kan kan ei hian kan taksaah mawm a tipung thei a, ei sual a awl bawk. Chuvangin chakai hi kan ei dawn a nih chuan chhum hmin that ngei ei hi a him ber a ni. 


Lui lam sa chi dang ang bawkin chakaiah hian purines a awm a, purines hi kehsawmin uric acid a lo insiam thin a, ruhseh a lo awm ta thin a ni. Chuvangin ruhseh emaw kal tha lo emaw nei te chuan chakai an ei a nih pawhin an ei tam tur a ni lo a, hmin tha taka chhum chauh an ei tur a ni. Ei loh a him ber tih erawh han sawi lang hram ila. 


Tui bawlhhlawh leh thianghlim lova cheng chakai te hian thirlam chi - mercury, lead leh cadmium te an pai tel thei a, hengte hian hriatna thazam leh kawchhung lam an tichhe thei a, chuvangin tui thianghlima awm chakai chauh ei thin tur a ni. 


Mi hrisel tha pangngai tan chuan kar khat chhunga tum khat emaw tum hnih emaw chakai ei hi a him mai bakah taksa tan a tha a, tum khat eiah 150 grams aia tam ei loh tur a ni thung. Hmin tha taka chhum bawk tur a ni a, chi leh mawm telh tam loh bawk tur. Chakai kan ei rual hian thlairah leh thlaihnah ei tel hi a tha ber a, chawhmeh chi khat chauh tum khata ei tawk lovin chaw tha inbuktawk "balanced diet"  ngaih pawimawh zel tur a ni. 


Chakai hi chawhmeh hlu leh hriselna pai tam a ni a, hetihrual hian ei sual awlsam leh taksa tana dinhmun hlauhawm thlen thei a ni tih hriain a thianghlim chauh ei a, pawngpaw ei tam loh tur a ni a, hmin tha taka chhum chauh ei tur a ni bawk.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



 


Sunday, 2 November 2025

Trump-a'n Kristiante thlavang a hauh na dum dum hle

- Joel Lairemsanga

 

Tun hnaiah hian Nigeria rama kristiante'n nekchep leh thah an tawk fo a, he thu hian US President Donald Trump-a beng hial lo thlengin Trump-a hian Nigeria sorkar chu a ram chhunga kristiante venghim zo lovah puhin, hma la nghal vat turin a hrilh. Hmalakna an neih loh a, kristiante'n nunna an chân chhunzawm zel a nih chuan US-in tanpuina an pek a ti tawp anga, sipai a tir lut bawk ang tiin a vaukhan ta hial mai. Nigeria erawh chuan Trump-a puhna hi a pha nasa ve hle thung.


Truth Social-a a thu ziahah chuan President Trump-a hian "Nigeria sawrkar hian a ram chhunga kristiante thihna hi a en liam zel a nih chuan USA hian  tanpuina zawng zawng a titawp ang a, Kristiante chunga hleihluak taka che Islamic Terrorist-te hi kan nuai chimit vek bawk ang" a ti .


A sawi zel danin a tul huna rang taka che chhuak thei tur leh hnuhma liam tham tak hnutchhiaha chet la thei tura inring reng turin Department of War pawh a hriattir thlap tawh a ni awm e.


"A tul apiang ti tura inring turin Department of War ka hrilh tawh. Kan che chhuak a nih ngat chuan rang tak leh hneh takin hna kan hlen chhuak ang. Kan kristian unaute chunga mi firfiakte chetna aia nasain kan che mai dawn a ni  Hei hi ka vaukhanna thu a ni e: Nigeria-a sorkarna chelh mektute u, rang takin chet han la teh u." tiin Trump-a hi a tawng chhuak.


Hetiang thu US President meuhin a rawn chhak chhuahna chhan ber chu kan sawi tawh angin Nigeria rama kristiante chungah mi firfiakte an che na hle a, mi tam tak an pawng thah thin a. Tunah hian Nigeria hi hlawm hnihah a inthen phawk a ni ta ber mai. A ram hmar lamah Muslim an tam ber a, a ram chhim lamah kristian an tam ber ve thung. Sakhuana avang leh chi leh kuang inan lohna avangin intihbuaina a awm tam em em a ni .


Zirtawpni liam taah khan Trump-a hian Nigeria rama kristiante hi nuai chimih vek hlauhthawnawm dinhmuna an awm thu a sawi a, kristiante thattu Muslim firfiak pawlte na takin a dem bawk. Nigeria chu sakhaw thila innekchepna nasatna ram niin, a bik taka a en zui reng tur thu a sawi lang bawk. 


Nigeria rama kristiante dinhmun rang taka zir chiang a, a hnena report theh lut turin Congressman Riley Moore leh Appropriations Committee Chairman Tom Cole te a hrilh thu a tarlang nghe nghe.


Hetianga Trump-a a rawn tawng chhuah takah chuan Nigeria ram hruaitute pawh an rawn tawng chhuak ve a, Nigeria President Bola Ahmed Tinubu chuan - "Sakhaw zalenna leh intluktlanna hi kan ram zepui pakhat leh kan nihna a ni a, kan ni zel bawk ang. Nigeria hian sakhuana avanga innekchepna leh inhnuaichhiahna hi engti kawng mahin a palzam ngai lo" a ti. 


Information Minister Mohammed Idria-in Fox News hnenah  Nigeria-a kristian tam tak thah an ni ti-a thu thang awm chu thu belhchian dawl lo leh a hleihluaka thu theh darh mai a ni e, tiin a pha nasa hle. 


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh

 






 

Saturday, 1 November 2025

Vawk thin hmangin mihring thin an thlak || Thin tha lo tan kawl a eng dawn em?

- Joel Lairemsanga


Kumin May thla, 2025-ah khan Anhui Medical University-ah kum 71-a upa chu a thin tha lo thlaksak a ni a, ni 171 a dampui.


Khawvelah a vawi khatna atan China doctor thiam rualte chuan Genetics thiamna hmanga sawngbawl vawk thin hmangin mihring thin tha lo chu an thlak a, taksa pêng thlakna kawngah hei hian beiseina sang tak a siam zui nghal a ni. 


Tarlan tawh angin May 17, 2025-ah khan kum 71-a upa thin tha lo chu Anhui Medical University-ah vawk thin hmanga thlak a ni a, hmasawnna ropui leh lawmawm tak a ni an ti. 


Journal of Hepatology-in a tarlan danin vawk thin hmangin mihring thin pum pui chu uluk tak leh fimkhur takin engkim a inmil thlapa thlak a ni. 


He damlo hian a thin dinglamah zai ngam loh khawpa nasa tawh cancer a vei a, hei hian a thin pum pui hnathawh a tibuai ta tlat a ni. A thin an thlak atanga ni 31 chhung chuan vawk thin an vuah hian tha takin hna a thawk a, mît tui leh thisen tikhaltu chawl pawh tha takin a siam chhuak a, taksain a huatphah bawk hek lo a ni awm e. 


Nimahsela ni 38-naah chuan buaina a rawn awm ta tlat mai. Thin thlakna atana vawk thin an vuah tâk thisen zamah thisen khal a lo awm thut a, he thi khal hi doctor te hian rang takin an la chhuak nghal. An lak chhuah hnuah chuan damlo hian ka leh mawng atanga thisen put a nei a, ni 171-naah a thi zui ta nghe nghe. 


Damlo nunna hi liam mahse doctor te chuan hun eng emaw chen vawk thin hmanga mihring nunna an chelh thei chuan taksa peng thlak kawngah a tha zawngin kawng ro a sut zui ngei an beisei a, an hlim hle. 


Thin thlakna atana an hman tak vawk thin hian thlakna kalkawng a zawh hmain Yunnan Agricultural University-ah  chi 10 zeta sawngbawl hmasak a tawk a, mihring taksain hmelma emaw tia a lo beih vak lohna atan vawk thin-a awm gene pathum lak chhuah hmasak a ni a, gene chi sarih thun a ni ve thung. 


Thin thlaknaa an hmuipuipu Dr. Beichung Sun chuan "Genetic engineering hmanga vawk thin sawngbawlin mihring nunna hun eng emaw chen a pawt sei thei tih kan finfiah e" tiin phur takin a sawi. Mi thiam tam tak pawhin taksa peng tha tawh lo thlak kawngah beseina sang tak a awm tak thu an chhak chhuak nasa hle bawk. 


Tuna mithiamte hmachhawp lian tak ni ta chu mihring taksain vawk thin a lo dodal lohna tura taksa ralveng khawl thunun thiam dan tur leh thisen khal thut tur venna hriat a ni ta ber a, hei hi an hriat chian theih hunah chuan chhan hrang hrang avanga thin tha tawh lo te chuan vawk hrisel thin an pu sup sup tawh dawn tihna a nih ber chu.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Friday, 31 October 2025

India sipaite'n AK-630 an hmang ve dawn ta

- Joel Lairemsanga


Ram venhimna atana Mission Sudarshan Chakra kalpui mek tihhlawhtlinna chi khat atan India sipaite chuan AK-630 an hmang ve dawn ta. August 15, 2025-ah khan Prime Minister Narendra Modi chuan AK-630 siam tur hian tender chhuah a nih thu a puang a nih kha. "Advanced Weapons and Equipment India Limited hnen atanga AK-630 air defence system leina tur rawtna thlen a ni" tiin defence official-te chuan ANI an hrilh.  


Official-te sawi zel danin AK-630 hi hmelma drone te, rocket leh laipui mu thlawk kah thlakna tur a ni dawn a, mipui vantlang hmun pawimawh venhimna atan chhenfakawm taka hman tum a ni. A bik takin Pakistan nena kan inrina bul hnaiah te dah tum a ni. 


Operation Sindoor kalpui a nih atang khan he ralthuam neih duhna hi a lo piang chhuak a, a chhan ber pawh Pakistan sipaite'n pawisak nei hauh lova mipui vantlang hawi zawnga ngên mu an surtir avang te, Jammu and Kashmir leh Punjab-a sakhaw hmun pawimawh an kah buaih buaih vang a ni. 


Hniam taka fighter jet thlawk te, helicopter, drone leh rocket bik kap thla tura duan a nih angin AK-630 hian India van boruak chuan hnuailam a venghim hneh hle dawn a, mipui cheng tamna khawpui, zirna sikul, damdawi in leh sakhaw hmun pawimawh awmna hmunah te bun tum a ni. 


AK-630 nihphung tlangpui han tarlang ila-

• AK-630 hi laipui chi khat niin dawt paruk a nei a, a dawt len zawng hi 30mm a ni. A siam chhuaktu ram chu Russia a ni.

• Radar leh optical fire-control hmanga thunun a ni a, a kah a dik hle.

* Minute khatah mu 5000 a kap chhuak hman.

• Km.6-a thui a kap pha.

• Eng sik leh saah pawh awlsam taka thunun theih a ni.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh





Wednesday, 29 October 2025

Tawngtai thiltihtheihna leh pawimawhna

- Joel Lairemsanga


Tawngtai hi kan thil duh apiang dila neih ngei ngeina tur a ni hran lo a, a awmzia ber zawk chu Pathian nena kan inzawmna hmanrua, Pathian hnena kan ngaihtuahna leh rilru thlunzawmna hmanrua a ni. 

Isua hnungzuitu kan nih chuan kan ni tin nun kawnga pawimawh ber pakhat chu tawngtai hi a ni a, pawlawh takin kan kalpui tur a ni hek lo. Tun tumah hian tawngtai thiltihtheihna leh a pawimawhna sawi kan tum dawn a ni. 

Bible kan chhiar lai leh Biak In-a kan inkhawm lai chauhin tawngtai tur kan ni lo va, eng hunah pawh, eng hmunah pawh tawngtai mai tur kan ni zawk. Kan mihringpuite nena inngaina tur chuan inbiak tam te, inhmuh zin leh inkawmdun fo te a ngai thin ang hian Pathian nena lengdun tur chuan kan biak tam a ngai a, chuta tana hmanraw tangkai tak chu tawngtai hi a ni. 

Kan tawngtai hian kan ni tin nunah rawn inrawlh turin Pathian kan sawm tihna a ni a, a kaihhruaina leh awmpuina kan dil tihna a ni a, chu chu Amah tel lova nun nei lo tan chuan kan tih ngei tur a ni tlat si. 

Pathian min hnaihtirtu pawimawh tak chu tawngtai hi a ni. A hmaah kuna kan tawngtai hian a lamah kan rilru kan hawng a, tichuan kan thinlungah a lo lut a, Pathian awmpuina kan lo chang ta thin a, a awmpuina kan chan miau avangin amah nen kan lengdun a, kan inkarah inlaichinna thuk tak a lo awm ta zel a ni. 

Mi hi kan biak tam a, an bulah hun kan hman tam chuan anmahni kan hre chiang thin. Hetiang bawk hian tawngtaia Pathian kan biak tam chuan a mizia leh a awmpuina leh a thiltihtheihzia te kan hre chiang tulh tulh dawn a, a mizia hre chiang apiangin biak tam tulh tulh nawmzia leh hlawkzia an man chiang a, an tawngtai tam tulh tulh mai a lo ni. 

Jakoba 4:8-ah chuan ''Pathian hnaih rawh u, ani pawhin a hnaih ang che u'' tih kan hmu. Philippi 4:6 & 7-ah chuan- ''Engah mah mangang suh u, eng thilah pawh ṭawngṭaiin, in mamawh chu Pathian hnênah thlen ula, lâwmthu hril zêl chungin dîl rawh u. Tichuan, mihring hriat sên rual loh Pathian thlamuanna chuan, in thinlung leh in rilrute chu Krista Isuaah chuan a vênhimsak ang che u.'' tih kan hmu.

Mangannain min tuam laia thlamuanna nei turin kan tawngtai a ngai a, harsatna lian tak kan tawh laia min dinpui turin Pathian hnenah kan tawngtai a tul bawk. 

Bible-ah hian tawngtai pawimawhzia hi kan hmu chiang hle a, Pathian nena lengdun nun nei turin a pawimawh hle. Mamawh dilna atan ai mahin Isua Krista nena inzawmna thuk leh hlimawm nei turin a pawimawh a ni. Tawngtai nun neitute'n muanna, kaihhruaina, awmpuina leh chakna leh dam chhung ni chhiar thiamna nun an nei thin. Dam chhung ni chhiar thiam turin tawngtai i uar thar zel ang u. 

Tawngtai thiltihtheihzia kan sawi ta nual a, tunah chuan tawngtainain danglamna a thlen theih dan point 10 chauh i lo tarlang teh ang:-

1. Tawngtaina hmangin kan tana thil tha ber tur kan hmu thiam thei thin. 

2. Hun thim kan tawh laiin tawngtaina hian beiseina eng min pe thin. 

3. Beidawnna ruam kan zawh laia Pathian hnena min thlen thei chu tawngtaina hi a ni.

4. Ngui leh chauh chang pawha chakna thahrui min pe thei chu tawngtaina hi a ni.

5. Tawngtaina hian nun hlimawm leh muanna min pe.

6. Tawngtaina hian Pathian hriatchianna nun min pe thei.

7. Tawngtaina hian nun ngilnei leh nun ngainatawm min pe thei.

8. Tawngtaina hian hun harsaah chakna min pe thin.

9. Tawngtaina hian ngaihtuahna fim leh fing min neihtir thei.

10. Tawngtai hi Isua kan biakna hmanrua a ni a, a kaihhruaina leh awmpuina kan dilna hmanraw tangkai ber pakhat a ni. 

Miin tawngtai pawimawhna leh thiltihtheihna a man chian tawh chuan tawngtai hi a ngaihthah hlen thei tawh tak tak lo. Kan zui Lal Isua meuh pawhin tawngtai nun a nei a, a tawngtai nasa hle tih Chanchin Tha Buah te kan hmu a, a hnungzuitute phei chuan tawngtai kan ngai pawhmawh tur a ni mai lo a, kan tih ngei ngei tur kan ko-va innghat a ni tih hriain kan chhunzawm char char tur a ni zawk. 

Lal Isua hi kan entawn ber tur a ni a, bang lova tawngtai nun a neih khan tawngtai pawimawhzia a lantir chiang hle a, chuvangin kan ni tin nun kawng kan zawh hmain tawngtainain bul kan tan ngei tur a lo ni. Miin eng vangin nge tawngtai hi a pawimawh tia min zawt a nih chuan Lal Isua pawh a tawngtai thin tiin chhang ila, a fiah tawk hle awm e. 

Rawngbawla buai taka hun a hmanlai pawh khan Lal Isua hian tawngtai a thlahthlam ngai reng reng lova, chuvangin keini pawhin tawngtai hman lo leka buaina tur kan nei bik tur a ni lo. Tawngtai hi Isua chakna hnar a nih chuan keini pawh amah entawnin amah hnaihna hmanrua atan kan tawngtai sauh sauh tur a ni ngei ang. 

Tawngtaina hmangin Isua khan a pa thu a zawm tluan parh a, khatiang bawkin tawngtai nun hmangin Pathian duhzawng kan zawm thei dawn a ni. Isua khan mangan laiin tawngtaina hmangin thu zawm tur dik a hria a, lungngaih laiin thlamuanna a hmu bawk. Tawngtai ngai lo ringtu nun chu tlu sawp sa ang a ni a, tho chhuak leh tur pawhin tawngtaina nun tho a neih a ngai. 

Ringtu kan nih avanga sakhaw tih danphung satliah anga tawngtai hi kalpui tur kan ni lo a, thlarau lama puitlinna tura tawngtai zawk tur kan ni. 

A hnung kan zui Lal Isua kha rawngbawl hna a tan dawn avang chauh khan a tawngtai lo a, baptisma a chan dawn te, kraws-a khenbeh a nih dawn avang chauh te-a tawngtai lovin a ni tin nunah khan tawngtaina hian hmun pawimawh tak a chang a ni. A tawngtai dan pawh mahni tan chauha kan tawngtai ang hi a ni ve lova, a Pa duhzawnga rawng a bawl theih nan a tawngtai ber thin. Isua nuna tawngtaina pawimawhzia hi sawi fiah sen a ni lo zawk hial awm e. Tawngtai hi a chakna hnar, a finna hnar leh nun chhenfakawm a neihna hmanrua a ni a, keini pawhin kan entawn ngei tur a ni. 

Tawngtai chungchang Bible-a kan hmuh thenkhat te hmang hian a hmawr han bawk dawn ila-

Philippi 4:6-7: Engah mah mangang suh u, eng thilah pawh ṭawngṭaiin, in mamawh chu Pathian hnênah thlen ula, lâwmthu hril zêl chungin dîl rawh u. Tichuan, mihring hriat sên rual loh Pathian thlamuanna chuan, in thinlung leh in rilrute chu Krista Isuaah chuan a vênhimsak ang che u.

1 Thessalonika 5:16-18: Lâwm fo ula, bâng lovin ṭawngṭai ula, engkimah lâwmthu hril fo rawh u. Hei hi Krista Isuaah chuan Pathianin in tih a duh chu a ni. 

Jakoba 5:15: Chutichuan, in sualte thupha chawi tawn ula, inṭawngṭaisak rawh u; tichuan, tihdamin in awm dâwn nia. Ṭhahnemngai taka mi dik ṭawngṭaina chuan thil ropui tak a thawk thei a ni. 

Heng Bible chang kan tarlanah te hian ringtu tana tawngtai pawimawhzia kan hmu chiang hle. Manganna kan tawh laia muanna min pe theitu, englai pawha Pathian min hnaihtirtu, engpawh thleng sela lawm zel nun min petu, ringtu kal khawmte tihuaisena tichaktu a nihzia min kawhhmuh chiang hle.

Aw Lalpa, vawiinah hian tawngtai dan min zirtir ang che. Tawngtaia nangmah hnaihtir dan che min zirtir la, nimin aia vawiinah tawngtai tam zawk turin min zirtir ang che. Aw Lalpa, lawmthu kan hrilh a che, Amen.  

I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh







Thursday, 9 October 2025

India-in MiG-21 a chawlh hlen-tir ve tak tak ta

-- Joel Lairemsanga


MIG-21 (Fishbed) hi khawvel indo thlawhna, Jet Engine hnuah chuan siamchhuah leh hman tam ber a ni hial awm e. A design hi a te fel ran a, chuvangin Radar-a hmuh mai pawh a harsat phah hle a ni. Russia, Iraq, Egypt, Libya, India, Poland, etc. te chuan an hmang nasa hle a, a then phei chuan phalna lain anmahni ramah an siamchhuak ve bawk a ni. 


Cold War hun laia a ralthuam pai deuh ber chu Radar hmang AA2 Atoll pahnih a ni tlangpui. 23mm Cannon leh a mu zahnih (200) a hnuaiah hian a pai bawk thin. Eng ang chiahin nge khawthlang lam (USA, UK etc.) thlawhna nen an inbeihnaa a chet dan hi hmuh tur a vang hle mai a, mahse kan chhiar leh hmuh theih chinah hi chuan Yugoslavia ta a ni emaw, Iraq ta a ni emaw, ngen mu lo dawngtu lamah hian a tang tam zawk niin a lang.


MiG-21 hi Soviet ram siam niin supersonic fighter aircraft a ni a, India hian kum 1963 leh 1964 chhung khan a hlawpin a lei a, communist ram tih lohah chuan lei hmasa ber ram a ni nghe nghe.


Hun a han kal hret a, India hian MiG-21 hi 1200 lai a nei tling pha ta hial a, a tam zawk hi chu Soviet atanga license a neih hnuah Hindustan Aeronautics Limited-in an siam zui ve tak a ni. Kum 62 chhung zet Indian Airforce-te'n an hman hnuah chuan thla hmasa September, 2025 khan chawlhtir a lo ni ve ta nge nge a ni. 


MiG-21 hian India tan hna ropui leh chhuanawm tak tak a lo hlen tawh a, kum 1965-a India leh Pakistan indonaah khan a vawi khatna atan tih tak thlaka hman a ni a, a che tha hle. Kum 1971-a ram pahnihte inbeih lehnaah pawh India chungnunna chhan ber a ni leh. Kum 1999-a Kargil indonaah pawh MiG-21 hi rim taka hman a la ni zel a, indo ral hmatawngah chhuanawm takin a la che zak zak thei a, a chhuanawm hle. Kum 2019-a Balakot Operation-ah pawh khan MiG-21 Bison hmang hian Wing Commander Abhinandan Varthaman chuan Pakistan F-16 a kap thla ni-a sawi a ni hial. 


India hian MiG-21 chi hrang hrang a hmang a, chungte chu - Type-77, Type-69, Type-96, MiG-21 bis, upgraded MiG-21 bison te a ni.  Kum 1960 chhoah kha chuan MiG-21 nei pha ramte chu an hawipir ve vah a ni awm e. 


India-in MiG-21 a chawlhtir ve ta hian chhan hrang hrang a nei a, tawi tein lo sawi ila:-

Kum 60 zet hnuah chuan MiG-21 pianhmang leh thiamna thuruk bilh te hi tunlai khawvela ding chang tur chuan a rintlak tawk tawh lo a ni. Hei bakah hian Pilot tan a him lo hle a, nunna chan tam tak an lo awm tawh avangin koh elna hming atan pawh ''Kuang Thlawkthei'' tih a nih phah nghe nghe. A chhiat palh pawhin siam tha leh mai turin hmanrua hmuh zung zung a harsa tawh hle a, hei hi thil buaithlak tak a ni. India hian tih theih tam tak nei chi thlawhna a mamawh em em a, chumi atan chuan MiG-21 hi chu a rin theih si loh a ni. India-in MiG-21 te hun rei tak a hman hram hramna chhan lian tak pakhat chu a thlaktu tura a ruahman LCA Tejas siam chhuah zung zung a nih loh vang a ni a, tunah erawh MiG-21 thlak turin Tejas siam chhuah hna hi chak zawka kalpui mek a ni. 


Kum 2017-2024 chhung khan MiG-21 squadron tam tak chu chawlhtir an lo ni tawh a, October 2023-ah khan Uttarlai-a No.4 squadron-te chu chawlhtir niin Su-30MKI-a thlak an ni. Kumin September 2025-ah khan India-in hun rei tak innghahna atana a lo hman thin MiG-21 chawlh hlentirna tura thlahna inkhawm ropui leh lungrun tak mai chu Chandigarh Air Force Station-ah neih a ni a, hemi tum hian MiG-21 zinkawng kharna atan No.3 Cobra Squadron leh No.23 Panthers Squadron-te thlawhtir an ni a, heti hian India ramah MiG-21 zinkawng chu a tawp hlen ta a ni. 


MiG-21 te an chawlh hlen takah chuan Indian Airforce-a squadron 31 awm chu squadron 29-ah a tla thla ta rih a; nimahsela Tejas Mk-1A-in a rawn hnawh khat leh vat turah besei a ni. MiG-21 lo chulneltu pilot te, lei lama hna thawkte chu Tejas belbul tura training pek zui nghal an ni. 


MiG-21 thlakna atan hian India-in nasa takin hma a la a, ram chhung ngeiah LCA Tejas Mk-1A siam a ni a, kum 2024-ah khan 97 lai order belh a ni nghe nghe. Tejas bakah hian squadron tam takah Su-30MKI dah a ni a, Rafale Jet lei a ni bawk. India hian ama kutkawih liau liauvin thlawhna changkang tak Advanced medium Combat Aircraft (AMCA) siam hna a kalpui mek zel bawk.  


MiG-21 chanchin hi heti hian lo khaikhawm ta ila:-

Kum 60 chhung zet India innghahna a lo ni tawh a, enkawl a hautak lo a, a thlawk chak a, a hunlai na na na kha chuan a rintlak em em bawk. India indo thlawhna pilot tam tak lo chher chhuaktu a ni bawk. A hun tawp lamah sawiselna tawk fo mahse India tan hna chhuanawm tam tak a lo hlen tawh a, ram dang laka India dah sangtu a lo ni tawh thin a, a tha zawngin hriat zui reng a ni tawh ang.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh