Thursday, 19 June 2025

​Tui chungchang avangin India leh Pakistan inkar a sa ru thar hle

-- Joel Lairemsanga


A tui hnar khuapa Pakistan dan châr a hreh lohzia thu maia a sawi chu a ti tak tak hle a ni tih tichiang turin tunhnaiah hian India hian Km.113 zeta thu tui kawng siam a tum mek a, he tui kawng a siam chhan ber tur chu Indus Water System-a tui lo pung zel te a luan liam lohna tura Punjab, Haryana leh Rajasthan-a leilung ro tak tak hmuna tui semna tur a ni.

Pakistan rama tui luan luhtir ai chuan kan ram pawhin a mamawh ve tho alawm tia India rama tangkai zawka hman a duh vang a ni ber. Hei hian Pakistan chunga India rilru put dan a lantir chiang hle a. Prime Minister Narendra Modi-a'n thisen leh tui a luang dun thei lo ve tia a lo sawi chu a sawi mai mai lo a tih theih awm e.

He tuikawng siam tur hian lui lian tak tak - Chenab, Ravi, Beas leh Sutlej  a pawh ang.

Tui hi Jammu & Kashmir atangin Punjab, Haryana leh Rajasthan-ah sem chhuah tum a ni a, hei hian tui mamawh em em loneitute tan malsawmna a thlen dawn a ni. Tui kawng sial thar bakah hian tui kawng hlui Ranbir Canal pawh chei hnum a ni nghal bawk ang.

India rama loneitu tam takin he tui kawng hi an chhawr dawn bakah kawlphetha siam chhuah kawngah pawh a tha zawngin nghawng lian tak a nei dawn a ni.

Hetianga India-in tui kawng siama chet lak a tum hi Pakistan hian en liam mai mai a tum hauh lo. World Bank leh International Forum hrang hrangah a zualko a, a tul dan azirin International Court of Justice pawh kan thleng ang a ti. 

Pakistan minister-te chuan India chet tum dan hi mi dawihzep leh naupangchhe ngaihtuahna awm tawk vel lek a ni tiin India an dem hle. 

Pakistan Prime Minister Shehbaz Sharif-a kaihhruai National Security Committee chuan Pakistan tuihnar India-in a la kawi a nih chuan kan lakah India hian indo a puangah kan ngai dawn a ni a ti. 

Pakistan Defence Minister Khawaja Asif chuan vauna thu khauh tak a chhak chhuak ve leh ta a, India ramin kan tuihnar a la kawi a nih ngat chuan sipai chaknain kan nuai chhe tho tho dawn a, chuvangin la kawi lo law law zawk sela atan a tha ang a ti. Ani bakah hian an Finance Minister pawh rawn tawng chhuakin, India hian tui hi a dang chat reng a nih chuan nuclear indona a chhuak lo ang tih a sawi theih loh a ti ve bawk.

Kan sawi tawh angin India hian Indus Water System atanga Pakistan ram chhunga tui luan chhuahtir hi a tum lo tak tak hle a, tui luangliam tur venna atana tui kawng siam a tum pawh hi tuna a inbuatsaih dan hrechiangtute chuan a ti tak tak hle niin an sawi. Hetih lai hian Pakistan hian ngawih a tum bik hauh lo a, tui a mamawhna a san tawh bawk si avangin tui chungchangah hian India lakah vauna a chhak chhuak hial ti pawhin kan sawi thei awm e. 

Tui chungchanga India leh Pakistan inkara boruak sa ru tak inmung mek hi eng tiangin nge a lo irh chhuah ang tih hi mi tam tak ngaihtuahna luah mektu a ni.

                                                     I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Tunah hian China-in hlauh deuh pakhat a nei

-- Joel Lairemsanga


Tunlai hian China hian helhkam leh lungkham lian em em pakhat a nei a, tuna Israel leh Iran intihbuai mek hi a ni lo a, Taiwan chungchang pawh a ni hek lo. 

Tibet ram leh Dalai Lama chet vel dan hi China hian tunhma zawng aiin a thli-thlai uluk a, a chhan ber chu hlauh ruk a neih vang a ni.

Tuna Tibetan Buddhism sakhaw bruaitu lu ber Dalai Lama hi Tibetan Buddhism sakhaw hruaitu lu ber 14-na ni mek a ni a, Dalai Lama hian July 6, 2025-ah khian a kum 90-na a pum dawn a, a upat tawh avanga taksa lamah a chak tâwk tawh loh chhuanlamin a pianchamah hian amah thlaktu tur a puang dawn nia report a ni a, eng ang mize pu nge amah thlaktu atana a ruat ang tih ngaihtuahnain China-a ro rel mek Communist Party hruaitute rilru a luah khat mek a ni

Tibet hi China thu hnuaia kun tur kan ni lo a, inzawmna kan nei hek lo ti-a China laka inlak hran duhna rilru pu-in tuna Dalai Lama hi a rawn thlak ang tih hi China hian a hlau hle a, hei vang hian China Top Security Official Chen Wenqing chuan Tibet ram hrula China Province pakhat Qinghai chu a tlawh nghal chat a. Chen-a hian China leh Tibet inzawmna a lo ngheh zual zelna atan Qinghai hian hmun pawimawh tak a luah a, inthen hranna rilru pu te reng reng chu he hmun atang hian kan nuai chimit nghal zel tur a ni a ti bawk. 

Kum 1995-ah khan Tibetan Buddhism sakhaw hruaitu lu ber dawttu Panchem Lama chu thlak a ni a, a thlaktu tura ruat thar hi a chin hriat lohin a bo a, China hian tan inah a khung bo ni-a sawi a ni nghe nghe.

Amah thlaktu tura ruat thar leh hi tu dang ni lovin China-in a duh duh dana a thunun theih leh China awn tlattu leh Communist Party chhunga dinhmun pawimawh tak taka inrawlhna nei Gyaincain Norbu a ni. Hei hi tuna Dalai Lama hian a hre chiang em em a, a haw  hle bawk. Chuvangin Dalai Lama hian amah thlaktu tur atan China haw em emtu a ruat mai ang tih hi China hlauhthawn em em chu a ni.  

Qinghai province tlawhtu Chen Wenqing chuan tualchhung thuneitu zawng zawngte chu Tibet leh a kaihhnawih thil thleng reng reng chik taka vil tur leh chhinchhiah vek turin a hrilh a,  sakhaw thila punkhawm pawh khap turin a hrilh vek bawk.

Tuna China bengkhawn ber chu kan sawi tawh angin Dalai Lama hi a ni. A chhan chu Dalai Lama hian amah thlaktu tur chu China nena inhnimhnaihna nei lo leh China ramah pawh piang lo a ni dawn tih a lo sawi ri zauh tawh a, China hian India rama piangin Dalai Lama hi a thlak ang tih a hlau hle. 

Kumin March thlaa a lehkhabu ziah an tlangzarh takah pawh Dalai Lama hian a thih hnuah taksa thara khawvela a lo kal leh hunah pawh China sawrkar duh dan ang ni lovin Tibetan Buddhist serh leh sa g angin a lo piang nawn leh dawn tih a ziak a, hei hi China hian a helh hle.

China hian Dalai Lama hi China laka inlakhran duh mi a ni tiin an inkar boruak hi a tha ngai lo a tih theih. Buddhism sakhaw hruaitu lu ber ruat thar chungchang leh   pian nawn lehna thuah pawh China hian kan pawmpui a ngai a, kan pawmpui loh chu pawm theih a ni lo tih hi a thu pawm dan a ni. 

Tun hnaiah khan China President Xi Jinping-a'n Buddhism sakhaw hruaitu thar pawmpuitu tur leh sakhaw hruaitu lu ber dawttu Panchem Lama a hmu a, China leh Buddhism sakhua inlaichinna a that zual zel a pawimawh thu a hrilh. Hetia an inhmuh hnu lawkah hian Tibet hruaitu te'n inhmuh khawm an ko nghal a, Xi Jinping-a policy zawng zawng an pawm vek thu an sawi thar leh nghe nghe.

Hei hi Tibet-a thil awm dan nimahsela July ni 6-a Dalai Lama ni mekin amah thlaktu tur a puang tur hi China hian hlauhthawnna nen a thlir mek a, China tan hauh lotu Dalai Lama a ruat a nih chuan Buddhism sakhaw betute rilruah China ram hruaitute huatna chi a tuh nghet ang a, chu chuan nget lung angin China impumkhatna a la ei chhe mai ang tih hi a hlau hle a ni. 

China rama sakhaw lian ber chu Buddhism hi a ni a, he sakhaw betute'n an ngaihsan leh a thu an awih em em Dalai Lama berin China a sawichhiat tlat chuan China mipuiah a chhe zawngin nghawng lian tak a nei thei dawn tih hi china hian a hai hauh lo a, hei vang hian Dalai Lama thar ni tur hi hlauhthawnna nen a lo thlir mek a ni.

                                 I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh





Monday, 16 June 2025

India-in F-35 hnawlin Su-57 a thlang ta

- Joel Lairemsanga


India chuan United States indo thlawhna chhuanvawr F-35 aiah Russia indo thlawhna Su-57 zawk lei tumin indawrna a kalpui mek a, tunah hian a hmawr an bawk fel tep tawh nghe nghe.

Hetianga India-in Su-57 zawk lei tuma Russia a dawr ta hian khawvel a barakhaih hle. A barakhaih ber erawh United States a ni a, a chhan chu a indo thlawhna chhuanvawr F-35 lei tura India a nawr char char laia hetiang thu a lo awm ta hi US tan hian a na ve a ni. 

Ram tak tak leh US ngei pawhin mak ti mahsela India hian huaisen takin thutlukna a siam a, ram tana tha ber tur ngaihtuah chung zelin thutlukna kan siam a ni a ti. India-in Su-57 lei a tum tih an hriat veleh US chuan F-35 siamtu company Lockheed Martin Chief Executive Officers rualte India-ah tirh nghal a tum a;nimahsela India hian tunah chuan kan buai em avangin hun thawl kan nei rih lo e tiin a lo uksak lo a, an zin tum pawh an thulh zui ve leh ta rih bawk.

Eng anga tawngkam thiam leh duhsakna awka chhak chhuak mahse India chunga US rilru put-hmang hi India hian a hai bik lo hle. A hun laia indo thlawhna tha ber pawl F-16 leh ralthuam tha tak tak Pakistan kuta hlantu chu US hi a ni a, Pakistan hian heng ralthuamte hi khawi ram lakah nge a che lek ang tih chu chhan ngai lova chiang sa a ni. Kawng leh lamah US hian ralthuam leh sumdawnna kawngah India nena thawh dunna tha neih a duh leh hle si a, hei hi a thluak hman dan a ni tlat. Tunah hian India hian US hriatthiam theih turin ''Su-57 kan lei tur chungchangah hian kan tana tha ber tur angin thil kan kalpui a ni. Kan mamawh kan hria a, ram dangte nawrna avangin eng inremna mah kan ziak ngai lo ang'' a ti ve chhar chhar ngam ta a nih hi. Hetia huaisen taka India a tawng chhuak hi khawvel titi a tling pha mek nghe nghe.

Russia nena indawrna an kalpui mek hi an zawh veleh tunlai khawvela indo thlawhna tha ber chi ni mek 5th generaation stealth fighter Su-57 hi Indian Airforce tha tichaktu tangkai ber a ni pha nghal dawn a, India hian Su-57 hi sawmhnih leh pali lei phawt a tum. He indo thlawhna changkang elkhen hian hmelmate radar a bum thei a, khawl thluak nei leh mahnia hna thawk thei artifical intelligence-a thuam a ni bawk. A thlawk chak thei hle a, chak taka a thlawh lai pawhin vawi khatah a kah tum tam tak a hmu theiin a nuai chimit nghal thei nghe nghe. A thatzia leh a thiltihtheih tam zawk hi Russia hian a la zep ru tlat bawk.

India hian he indo thlawhna hi a lei veleh Russia tih lohah chuan Su-57 nei hmasa ber ram a ni dawn tihna a ni a, hemi rual hian van boruak venna tha tawpkhawk S-500 pawh a lei nghal bawk ang. Operation Sindoor-a India van boruak vengtu tha elkhen kha S-400 a ni a, kha ai pawha la changkang zawk S-500 that turzia phei hi chu keini ang chuan kan sawi thiam pha lo zawk hial awm e. Russia pawh hian S-500 air defence system hi a chhuang hle a, khawi ram hnenah mah hralh a tum lo bur a; nimahsela a thian tha leh a kawmngeih em em India dilna erawh hnar har a ti si a, ram dangah kan hralh lo ang ti chung siin India hnenah chauh chuan kan hralh phal e a ti ta der mai a nih hi. Hei hian India chunga Russia rilru put-hmang a tarlang chiang hle a, India ramin khawi ram thu nge awih ber sela a tih fuh zel ang tih zawhna pawh kan chhang thiam tawh awm e.

US-in India hnena a F-35 a zawrh tantirh atang khan India hian F-35 hi kan leisak che u a nih chuan kan ram chhungah ngei he indo thlawhna hi kan siam min phalsak ula, thiamnaa thuam a nih dan zawng zawng pawh min hrilh anga, US-a a man zat ang chiaha kan lei min phalsak bawk tur a ni ang a ti a;nimahsela hei hian US a tilungawi lo hle a, an indawrna pawhin a thuanawp zui phah hial a ni. Russia erawh chuan hetianga India thil phut ang zawng zawng hi a remtihsak avang leh chhan hrang hrang avangin India hian Su-57 hi lei a tum ta zawk a ni. 

India hian ralthuama intodeh tumin ''Make in India'' programme a kalpui mek tih hria ila. Ralthuam lei kawngah kan va dawr tur te duhdan ang ngawt ni lovin kan duh dan anga kalpui ve a tul tlat a ni. Lockheed martin Company hnenah India hian F-35-a thiamna in bilh luh zawng zawng min hrilh loh chuan F-35 hi a man chanve pawhin min zawrh mah ula kan leisak thei lo ang che u tiin chiang takin a lo hrilh lawk tawh a, hetia sirah a hnawl ta mai hian US hi a tilunghnur hle. 

US President Donald Trump-a'n China laka chet lakna atan chuan a tha ber e tia duhsakna aw-ka nena India hnena a fak em em F-35 hi indo thlawhna enkawl hautak leh senso sang em em a ni a, chutihlain Russia Su-57 erawh a hautak nep zawk hle thung. Enkawl a hautak piah lamah F-35 hian hnuhma chhia a lo nei bawk a, Aviation Safety Network tarlan danin F-35 sawmhnih leh pakua zet chu chhan hrang hrang avangin a lo tla tawh tlat mai! chutihrualin Su-57 tla erawh pahnih chauh chhinchhiah a la ni thung.

Kum 2001, September 11-a US-in firfiaka beihna a tawh khan na takin a chhang let a, he a chet lakna hian ram dangah pawh huang a zauh a, a bul tumtu ber Osama Bin Laden-a lah chu F-16 hial a pek phal Pakistan-in a lo hum lawi si. US hian Iran sipai hotu lian tak pawh mi ramah daih a dah tha hreh lo a nih kha. Nimahsela India-in firfiaka chetna a tawha chhanletna a kalpui dawn meuh chuan na taka che lo tur leh zawldawh taka awm turin India chu a chah lawi si.

Mi firfiakte a thlawp reng tih hre chung siin US hian Pakistan chu F-16 a pe a, heng indo thlawhnate hi India beihna atan kum 2019-ah khan Pakistan hian a hmang zui ta chat bawk.

US kalphung han en hian khawi ram mah hi tih tak thlakin a hmangaih lo emni aw tih tur a ni. A tana tha tur a nih chuan India leh Pakistan a thlawp thei ve ve a, hlawkna a hmuh dawn phawt chuan thawhpui theih loh pawh a nei lo tih hi mi vengva chin leh mi thil hre zau te ngaihdan a ni ta zel mai. 

Hei hi thil awmdan a nih avangin mi inchhiar zau leh awn sa lam nei lem lova ngaihtuahna thiang hmangtute chuan India hian khawi ram mah hi innghahna pui berah hmang lo sela, a theih ang tawkin ram sum leh pai leh sipai leh rathuamah hmasawn tum sela, chu chu ram ropui leh zahawm a nihna tur a ni a, ram zahawm a nih chinah chuan khawi ram pawhin ka thian tha a ni tiin an kawmngeih zel tawh ang tih hi an ngaihdan a ni.

                                  I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Sunday, 15 June 2025

India-in Israel thiamnain indo thlawhna a thuam tha mek

- Joel Lairemsanga


Tunlai hian India hian a indo thlawhna sawmriat leh pathum chu Israel thiamnain a thuam thar a, heng indo thlawhna te hi India-in a ram chhunga a kutkawih ngeia a siam ve ngat HAL Tejas Mk-1A an ni. 

Heng indo thlawhnate hi Israel thiamna Active Electronic Scanned Array Radar (AESA radar) leh electronic warfare systems-a thuam thar an ni a, radar guided Derby missile an pai lai chuan he bomb mit nei hi awlsam leh dik taka an thunun theih nan pilot-te'n Elbit helmet-mounted sight (HMS) an hmang tawh bawk ang. 

Tun hnaiah hian ralthuam lama India leh Israel thawhdunna hi a nghetin a thuk chho tawh hle a, thiamna thar intawm an neih bakah Israel thiamna hmangin India ram chhung ngeiah ralthuam siam chhuah a ni bawk. A bik takin Hermes 900 drones, Barak 8 leh Spike missile leh laipui tha tak tak te hi sawi hmaih chi a ni lo. Heng Israel ralthuam bakah hian Tank venna tur TROPHY active protection system pawh India ramah siam a ni a, Tejas indo thlawhna siam chhuah hmasak te khan Israel siam radar system an hmang vek bawk.

Kum 2019 atanga 2023 chhung khan India hi Israel ralthuam lei nasa ber ram a lo ni tawh a, Israel ralthuam hralh chhuah zaah sawmthum pasarih zet a hauh pha a ni.  

Kum 2006 atang khan India hian a hawiher tidanglamin Russia ralthuama a innghat lutuk chu titlem tial tialin khawthlang ram heng France, Israel leh United States te hi a dawr nasa tan ta a. Kum 2023 atanga 2024 chhung khan Israel hi India hnena ralthuam hralh hnem ber pathumna a lo ni pha ta hial. India-in ram dang atanga ralthuam  a chawk luh zaah sawmpathum zet a ni pha a, kum 20 liam ta chhung zawng ai khan a let hnihin a pung tihna a ni. 

Senior Network Mapping and Data Analyst Pavak Patel chuan - "Ralthuam lama India leh Israel thawhdunna hi a lo lian ta hle a, India hian ralthuam lamah tlakchham leh mamawh a neih chuan a mamawh pe turin Israel a lo che chhuak vat thin  a, hei hi thil hlu tak a ni. Israel hian India-in ralthuam lama hmasawnna tura 'Make in India' programme a kalpui hi a hlutpui hle a, tunah hian indo thlawhnaa hman tur ralthuam tha tak tak an siam dun a, hei hian India-in Israel a rintawk zia a tarlang chiang hle a ni" a ti. 

FDD's Center on Military and Political Power-a Senior Director Bradley Bowman chuan - "US angin Israel hian a ralthuamte ram dang hnenah a hralh hian a ram sum leh paiah a than phah dawn a, ralthuam lamah hma a sawn phah mai bakah ram thiltithei leh ram hausa leh intodelh a ni mai dawn a ni" a ti.

Ralthuam lama mithiam Seth J.Dranztman chuan - "Ralthuam siam kawnga India leh Israel thawhdunna hi a thuk chho tulh tulh a, hei hi ram pahnih tan thil tha tak a ni. Indona lian pawh tawk se an inphatsan a rinawm loh a, ralthuam tha zawk leh changkang zawk siam kawnga an thawh dun zel a rinawm" tiin a sawi ve bawk.

                                 I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Saturday, 14 June 2025

China hmaah US a kun dawn hnai ta emni le?

- Joel Lairemsanga


China hian khawvela leilung hausakna chi khat  ''Rare earth elements'' an tih hi khawvel hmun hrang hranga sem chhuah kawngah a vawk lal len a, a bik takin ''Samarium'' phei hi chu a thuhnuaiah a dah vek a ni ber.

Samarium hi thir lam niin indo thlawhna siamna atan te, bomb mit nei siamna atan leh ralthuam chi hrang hrang siamna atan te hman a ni a, a nihna takah chuan he samarium tel lo hi chuan indo thlawhna changkang ber ber chi F-35 pawh hi a siam theih loh a ni.

Heti khawpa thil pawimawh ni si hi China-in a thunun tlat avangin China hian samrium hi ram danga thawn chhuah a khap hun hunah khawvela ram thiltithei ber ber te chu ralthuam an siam kawngah an tal buai nghal hle dawn a ni tih hi mi vengva chin leh ngaihtuah thuite chuan an hre chiang ta tulh tulh mai. 

Kumin kumtira China leh US-in sumdawnna kawnga indo an puan tirh khan China hian rare earth element chi sarih chu US hnena hralh a khap nghal chat a nih kha. Heng rare earth element chi sarih zingah hian indo thlawhna siamna atana pawimawh em em samarium pawh a tel nghe nghe. He thu hi New York Times chanchinbuin an kawmnaah Metropolitan State University, Denver-a thir-lam mithiam Stanley Trout chuan a sawi chhuak a ni. 

Heng element chi sarih China-in US hnena thawn chhuah a khap te hi dysprosium, gadolinum, lutetium, scandium, terbium leh yttrium te a ni a, heng te hi civil technology atana tangkai tak tak vek an ni a, sawi tawh angin samarium erawh ralthuam siamna atana hman a ni thung. 

Report atanga a lan danin hetianga China-in samarium hralh chhuah a khap reng dawn a nih chuan khawthlang ram te chu ralthuam siam kawngah an thuanawp thuai dawn a, ralthuam an neih sate enkawl leh thuam that kawngah pawh harsatna nasa tak an tawk ngei dawn a ni. Thil thleng thei leh a nghawng thui tak awm thei hi China lah hian a hre chiang nasa bawk si a, engnge thleng zel dawn tih sawi thiam a har hle. 

Tunah hian China hian dysprosium leh terbium te chu hralh chhuah a remti leh tawh a; nimahsela ralthuam siam kawnga khawthlang ramte mamawh ber samarium erawh a la hup bet tlat a ni. 

British Chambers of Commerce-a Head of Trade Policy William Bain chuan - "China-in samarium hi a hup bet reng a nih chuan indo thlawhna tha tak tak, a bikin F-35 te chu siam chhunzawm theih a ni lo thuai dawn a ni. F-35 pakhat siamna atan hian a lo berah samarium hi pound 50 tal hman a ngai si a ni" a ti. 

F-35 hi Lockheed Martin company-in an siam a ni a, samarium hi an tlakchham veleh indo thlawhna an siam hna an chawlh a ngaih hmel ta hle. Hetiang hi thil awmdan a nih mek avangin China thiltihtheihna avangin khawvel hi ralthuam siam kawngah a thuanawp lovang tih sawi theih a ni lo.  

CNBC hnena William Bain sawi danin tunah hian US hian samarium kawl sa tlem a la nei a, nimahsela hun rei daih tur erawh a nei tawh lo thung. Samarium a tlakchham veleh ralthuam siam kawnga hmahruaitu leh sum leh pai hailut hnemtu US hi rinphak bakin a talbuai dawn a, a ram sum leh pai inghahna pakhat a nih ve bawk si avangin tlawm leh zah pawh dawn lovin US hi China hmaah a kun lovang tih a sawi theih ta loh. 

Hei vang hi a ni maithei e, US President rothap leh kal khat tak Donald Trump chuan China lakah chhiah sang uchuak tak bithliaha sumdawnnaa indona a kalpui mek karah inbiakremna kawng a awm maithei tiin China nena inbiak remna neih a duh thu a sawi ri ta zauh zauh mai a nih hi.

                                I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Thursday, 12 June 2025

India-in silai changkang elkhen a siam hlawhtling ta

- Joel Lairemsanga

Ralthuam lama hma a sawnna tura "Make in India" programme a kalpui chu India hian a hlawhtlinpui tan ta malh malh hle.

Hetianga ralthuam chi hrang hrang siam kawnga hma a sawn mek karah tun tum chu silai chungchanga hmasawnna kawng a zawh chanchin thar lam hi tawi tein i han sawi teh ang. 

Tun thawhtanni liam ta June 9, 2025-ah khan India hian silai puakrang rothap leh changkang leh tha chungchuang a siam chu a enchhin a, a enchhin hlawhtling hle. 

He a silai siam hi Light Machine Gun niin a hmingah Ten AI Weapon System (TAIWS) a vuah. TAIWS hi hmun sang takah a hman tlak dawn em tiin China leh Pakistan nena kan inrina hmun sangah kher a enchhin a ni. 

* Sawi tawh angin TAIWS hi light machine gun a ni a, medium machine gun huangah pawh chhiar tel theih a ni turah ngaih a ni. Hahdam taka kah a nih theihna atan nghahchhan ke pathum a nei. 

* A han changlang khawp a, Artificial Intelligence (AI) nena thlunzawm niin camera changkang ber ber chi-a thuam a ni.

* Kilometer 2-a hlaa a kah tum a hmu chat chat thei a, chhun leh zan leh chhum chhah pik karah pawh a hmuh fiah theih dan a inang reng bawk. 

* A mit atana Camera tha ber ber chi a hman te hi mihringina thunun ngai lovin Artifial Intelligence (AI)-in a thunun a, hei vang hian chhun leh zana a hmuh fiah lam a inang reng a ni.

* Sipaiin a thunun ngai lovin amah hian a kah tumte a hmu chat chat thei a, an chet ran dan ang zelin amah insiamremin a tin kual char char thei nghe nghe. 

* Hmelmate kap tura insiam rem nan millisecond 10 chauh a mamawh a, chu chu mitkhap kar lek tak tak niin 0.01 sec. lek tihna a nih chu. 

* Rang mangkhenga a kah tum a man fuh chat tawh hnuah chuan mahni thua silai inhmet per mai lovin silai hmeh per hna hi chu sipai kutah a dah thung a, a hmettu hmeh ran zawngah hmelmate a tuk dawl ran zawng hi a innghat a nih tak ber chu. Silai hi hmeh per a nih vat loh pawhin a kah tum a hmuh fuh tawh te chu che sawn pawh ni se a man fuh reng tawh tho a ni. 

Tun thawhtannia an enchhinnaah chuan TAIWS machine gun hian a kah tum zawng zawng thelh miah lovin a kap fuh vek a, a kah dik zawng hi zaa za a ni e tiin lawm takin an sawi.

* Square meters 2500 huamchhung chu he silai pakhat hian him takin a venghim hneh hle turah ngaih a ni. 

* Hmelmate chet vel dan a chhui thiam em avangin an pan tumna lam hawi pawh a ring thiam hle turah ngaih a ni.
 
TAIWS machune gun hi hmun vawt, hmun sang leh tlangramah a tangkai zual hle dawn a, chuvangin hmun vawt leh hmun sang tak tak - Ladakh, Siachen, Arunachal Pradesh leh tlangram leh khawkrawk tamna Jammu & Kashmir leh Mizoram-ah te tangkai taka hman theih a ni dawn ta a ni. 

* Sawi tawh angin a kah tum hmu chat chat thei tura AI-in a thunun tlat mit a neih that em avangin he silai-pu leh kaptu tur tan a him dawn a, he silaipu veng tura a hranpaa sipai dang dah a ngai ve dawn lo a ni. 

* Eng sik leh saah pawh ni se chhun leh zana a that dan a danglam chuang hauh lo.

* A che rangin a kah a dik em em. 

* "Make in India" programme hnuaiah TenneT Tech company-in he silai tha chungchuang hi an siam a ni. 

Hetiang taka silai changkang hi nimahsela  robot erawh a ni lo tih hria ila. Hmet per turin mihring tho a mamawh a, hei hian a thatna a tinep chuang hauh lo. Mihringa hmeh per a ngaihna tak hian he silai him zia leh mihring thuhnuaia kun a nihzia a tarlang ti pawhin kan sawi thei awm e.

                                I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Wednesday, 11 June 2025

E heu, India a hausa thar thut dawn e!

- Joel Lairemsanga


India hian lei hnuaia rangkachak laih chhuah tur a ngah lo hle a, hei vang hian rangkachak ngah kawngah chuan a inchhuang lo hle awm e. 

Hei hi thil awmdan nimahsela tun hnaiah thu lawmawm tak a rawn awm ta nawlh mai. Rangkachak tam mangkhéng laih chhuah tur hmuh chhuah a ni nawlh mai. India-in zalenna a hmuh hnuah a vawi khatna atan rangkachak laih chhuah hna lian tham takin a kalpui ve thei dawn ta tihna a ni hial.

Rangkachak an hmuh chhuahna hmun hi Andhra Pradesh State-a Kurnool district-a Jonnagiri hmunah a ni a, tunah Deccan Gold Mines Limited Company-in laih chhuah hna thawk turin inbuatsaihna an kalpui mup mup mek a, hna an tan thuai beisei a ni. 

He company-in rangkachak laih chhuah hna an thawh tur hi Jonnagiri Gold Project tih a ni a, hei hi India rama mimal company-in lian tham taka rangkachak an laih chhuah hmasak ber tur a ni nghe nghe.

Kumtin rangkachak Kg. 750 an laih chhuah theih beisei a ni a, a kum khatnaah chuan Kg. 400 an lai chhuak ang a, chumi hnuah chuan kumtin an lai chhuak tam tulh tulh tawh dawn a ni. Sawi tawh angin kum 80 hnuah India-in lian tham taka rangkachak laih chhuah hna a kalpui lehna hmasa ber tur a ni. 

A lai chhuaktu tur Deccan Gold Mines Limited hian senso atan Rs. Vaibelchhe 200 an ruahman a, an hnathawh hi Geomysore Services India Limited-in an pui dawn bawk a, anni hian a hlawkna zaa sawmli an chang ve ang.

Rangkachak laihchhuahna khawl bun leh ram leilung hman phalna hi Andhra Pradesh Pollution Control Board-in a lo pe fel diam tawh a, laih chhuah hna thawh tan tak tak a nih hmain thla reilote chhung chu a enchhinna atan tlem laih chhuah hmasak a ni phawt ang. 

Rangkachak an laih chhuahte hi a thlitfimna hmun hrang hrangah hralh a ni dawn a, an laih chhuah kum khatnaah chuan Kg.400 an laih chhuah atangin Company hian Rs. Vaibelchhe 350 lai an hmuh theih an inbeisei.

Laih chhuah hna thawk tura phalna an hmuh veleh Deccan Gold Mines Limited Company hlutna hi a pung nghal hluai a, thla 10 chhunga a san ber tum a thleng nghal hial. Stock market-ah an company hlutna hi nikum atang khan a pung ta dawrh mai a nih chu.

Rangkachak hi awlsam takin ton 6.8 chu laih chhuah mai theih an inring a, an thawhpui Geomysore Company hian khawl lian leh changkang tak tak hmangin a ram leilung chhak leh thlangah a verh hna an kalpui tan tawh bawk. Hetia verh a nih hnuah phei chuan ton 14 lai an laih chhuah theih an inbeisei a, kum 15 chhung lai he rangkachak laih hna hi thawh theih an inring hle bawk.

Sorkar atangin rangkachak laih chhuah hna hi thawk turin phalna engkim hmuh a ni tawh a, environmental clearance pawh kum 2043 thlenga hman phalna neih a ni bawk a, hei vang hian rei tak chhung chu he project hi kalpui theih a nih phah bawk dawn a ni. 

He rangkachak laih chhuah hian India ram sum leh paiah a tha zawngin nghawng lian tak a nei pha dawn a, tualchhung mite tan pawh hna tau a tet hnem hle bawk ang. 

Rangkachak pai leilung hi then fai lohin a tirah chuan nitin ton 1000 zel laih chhuah pawp pawp a ni phawt anga, rei vak lo hnuah chuan nitin ton 2000 zela laih a ni tawh thung ang. Heng rangkachak pai leilung hi a thlitfimna hmun hrang hrangah thawn chhuah zel tur a ni. 

Rangkachak laih chhuah tur hi a tam em avangin rangkachakah ngat chuan India hi a intodelh hle tawh turah ngaih a ni bawk.

                                I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Tuesday, 10 June 2025

India chawisangtu Bomb mit nei - BRAHMOS

- Joel Lairemsanga


India-in Operation Sindoor-a a chet thatpui em avanga ram dang mit fukna ni mek leh rawn lar thar hluai bomb mit nei "Brahmos" chungchang hi a tlangpui zawr zawrin i han sawi teh ang.

BrahMos hi bomb mit nei (missile) zingah pawh ri let engemaw zata thlawk chak chi (supersonic) a ni a, India leh Russia tangdunin an siam a ni.

India rama Brahmapitra lui leh Russia rama Moskva lui hming kaihkawpin a hming hi phuah a ni. 

A thlawh ranna leh a kah a dik em em hi a lar chhan ber chu a ni.

Sawi tawh angin BrahMos hi a thlawk chak hle a, ri let thum laia chakin a thlawk thei a, darkar khat chhungin Km.3700 a thleng hman daih a nih chu. 

BrahMos siam chhuah hmasak ber chuan Km.290-a a kah tum a kap fuh chat chat thei a, BrahMos siam tharte erawh chuan Km.500 aia hla pawh a kap fuh chat chat thei tawh thung.

Kg.300 laia rit puak thei thil dang pawh thlawhpui nal nal thei tura duan a ni.

A kah a dik hle a, a tum a kah thelh ve chhunah pawh ft.6 ai chuan a sual thei lo hrim hrim a ni awm e. 

He bomb mit nei hian a mit atan Inertial navigation leh GPS leh terminal active radar seeker a hmang a, hei vang hian a kah tum a kap fuh chat chat thei ta thin a lo ni. 

* BrahMos hi tuipui chungah tui dai per lo tawk chiah chiahin tui hrulah hniam takin a thlawk par par thei a, hmun khawkrawk tak takah pawh hniam taka a thlawh theih zel bawk avangin hmelma radar-in a man thei lo a, hei hi a thatna em em pakhat a ni leh bawk.

* BrahMos missile hi chi hrang hrang siam a ni a, chungte chu:-

-- BrahMos Block I/II/III : Hei hi khawmual atanga kah chhuah tur bika siam a ni.

-- BrahMos-A: Hei hi indo thlawhna atanga kah chhuah tur bika duan a ni.

-- BrahMos-S: Hei hi tuihnuailawng atanga kah chhuah tura duan a ni.

-- Ship-launch: Hei hi indo lawnglian atanga kah chhuah tur bika duan a ni a, India indo lawng lian INS Visakhapatnam-ah chuan a  ther fur a ni awm e.

-- BrahMos-NG: Hei hi a changkang ber tur a ni a, tunah hian tihchangtlun hna la thawh mek a ni.

Kumin May, 2025-a India-in Pakistan ram chhunga mi firfiakte tawmbuk nuai chhe tura Operation Sindoor a kalpuiah khan Brahmos hi a hmang rim hle nia sawi a ni a, he thu hi Pakistan Prime Minister Shehbaz Sharif pawhin a sawi chhuak nghe nghe. Hetia Pakistan PM berin BrahMos hman a nih thu a sawi hian BrahMos hi a vawrh lar zual ta sawt a ni.

Kuminah Philippines ramin Brahmos hi a hlawpin a vawi hnihna atan a lei tawh a, dollar maktaduai 375 zet a seng. Tunah hian lei tumin Vietnam, Indonesia, Egypt, Brazil leh South Africa te'n indawrna an kalpui mek.

India ramin Brahmos kap hla chi, km.800 laia hla kap fuh chat chat thei tur a lo enchhin tawh a, a hlawhtling hle. Tunah hian a changkang ber chi Brahmos-NG enchhin turin a inbuatsaih leh mek a, kumin kum tawpah chuan a enchhin hman a beiseiawm hle. He Brahmos-NG hi a te fel ret dawn a, a thawk chak zawkin a thlawk thui thei ber dawn bawk a. A hlawhtling a nih chuan India hian a indo thlawhna Tejas Mk1A leh Rafale leh tui hnuai lawngah te a paitir ngeiin a rinawm. 

Tunlai hian India hian ralthuamah hma a la nasa hle a, ram dang atanga ralthuam lei ringawt duhtawk lovin a ram chhungah ngei siam tumin Make in India scheme a kalpui mek tih hria ila.

Tun aia chak zawka Brahmos siam chhuah a nih theihna atan India leh Russia hian Uttar Pradesh-ah factory thar din tumin ruahmanna an siam mek.

Brahmos thatna em em chu heti hian han khaikhawm ta ila-

* A thlawh ran leh a thlawh hniam theih em avangin hmelma radar-in a hmu hman lo a, hei hi a chungnunna em em chu a ni.

* Hmelmate indo lawng, thlawhna tum hmun leh sipai hmunpui kah chhiatna atana hman mai theih turin India hian Brahmos hi a tuaihnum tha hle.

* Brahmos avang hian Indian Ocean leh Asia-Pacific region-ah India hian chungnung ber nihna a hauh phah mek nia ngaih a ni.

* Ram dangin Brahmos avang hian India an be tha mek a, ram dang hnena ralthuam hralhna atangin India hian sum a hai luh hnem phah hle.

                       I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Monday, 9 June 2025

Pakistan-in indo thlawhna tha ber chi a nei dawn

- Joel Lairemsanga


China chuan indo thlawhna tha ber chi 5th generation fighter jet J-35 sawmli zet chu Pakistan hnenah hlan a remti. He thu hi official-in a puang chiang tawh nghe nghe bawk. 

Pakistan hian J-35 sawmli zet hi tun atanga kum hnih chhungin a dawn fel hman beisei a ni.

J-35 hi China rama Shenyang Aircraft Corporation-in an siam a ni a, engine pahnih a nei a, van indonaah chungnung hle tura duan a ni a, van atanga lei lam beihna atan a hman theih bawk. Radar-in a hmuh mai mai theih loh tura thiamna sang taka thuam a ni a, a thlawk chakin a inthazo hle a, lei lam leh van lama hman tur ralthuam tam tham tak a paipawn thei bawk.

J-35 hi thiam nal taka thlawhpui tur leh thunun thei turin Pakistan pilot-te'n an lo chul nel tawh hle a, training pawh an lo nei tan diam tawh nia report a ni. 

Pakistan kutah J-35 hi hlan a nih chuan Pakistan hi China tih lohah J-35 nei hmasa ber ram a ni dawn tihna a ni a, Asia khawmualpui chhimlam van boruakah ro a rel thei mai dawn niin mi thenkhat chuan an ngaih phah hial. Van boruaka lal a hrawt theihna atan Pakistan hian a indo thlawhna upa ve tawh tak F- 16 leh Mirage thlakna atan J-35 hi hman a tum ta a ni. 

India hian tunah hian Rafale leh Su-30MKI te hi a innghahna ber an ni a, hengte hi 4.5th generation fighter jet an ni tih hria ila. J-35 khingpha tura ama kutkawih ngeia siam a tum AMCA lah chu kum 2035 velah chauh a thlawh theih beisei a ni si a. Ralthuama lama mi thil chikmite chuan J-35 avang hian Pakistan-in kum 7 atanga kum 14 chhung chu India khumin van boruakah chungnung zawk nihna a hauh thei dawn ta niin an ngai ta hial mai.

Tun dinhmunah J-35 pakhat man hi dollar maktaduai 100 nia ngaih a ni a, 40 zet chu dollar tluklehdingawn 4 zet a tling pha dawn a ni. Tunlai hian Pakistan ram sum leh lai dinhmun a hniam hle a, kum 2024-2025 chhung atana ralthuam lama sum hman tura a dah pawh dollar tluklehdingawn 7.6 chauh a ni a, hetianga ram rethei takin J-35 40 rual ngawt mai a lei tur hi  mi tam takin awih har an tiin mak an ti a, Pakistan hian a talbuai phah an ring hle bawk.

China-in a indo thlawhna tha ber mai Pakistan kuta a hlan phal hian an inkar boruak thatzia a lantir chiang hle a, van boruak mai bakah lei lam leh tuipui lam venhimna kawngah pawh thawh dunna nghet zawk neih zel an tum a, Asia chhimlamah Pakistan hi hawi-pir se tih hi china duh dan a ni a, hei erawh Pakistan thenawm ramte tan mangchhia atan pawha an duh loh tawp tur thu dengkhawng tak a ni thung. 

Tun tuma China leh pakistan leh J-35 hming pathumin chanchin thar a rawn luah ta mai hi Pakistan thenawm ram te chuan bengsika ngaihtuahna hmang chungin uluk takin an lo thlir mek a ni.

                                   I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Russia do turin Europe a inpeih ta emni?

- Joel Lairemsanga


Kum thum zet Russia leh Ukraine an indo ta a, tawp a hnekin an indo nasa tulh tulh a, nghawng lian zawk a hring ngei dawn niin a lang ta hial mai.

June ni 1, 2025-ah khan Russia ram chhung thuk taka lutin drone hmangin Ukraine hian Russia indo thlawhna hlauhawm tak tak a bomb chhia a, he beihna hi bomb mit nei thawk na chiin Russia hian a chhanglet ve bawk a nih kha. Hei hi thil awm dan tharlam ber a nih mek avangin nuclear indona a chhuak mai ang tih hlauhthawnna a lian zual ta hle. 

Ralthuam lama mi thiamte'n an ngaihdanah chuan Russia lakah hian Ukraine hi dawl zawra zawrin tlawm ta chiah sela chuan Russia hian awm mai mai lovin Europe ram dangte a beih zui nghal chat an ring. Tunah hian Ukraine hi Russia kawlhsenna tuar mektu a ni mek a  tlawm sela chu Russia hian ram dangte hi a beih zui nghal an ring hle. 

French President Emmanuel Macron chuan Europe pum pui himna atan chuan a nuclear ralthuam a sem chhuah tur thu a lo sawi tawh a, America pawhin a nuclear attack aircraft thenkhat chu Europe-ah hian a lo chhawp lawk diam tawh bawk. America hian nuclear ralthuam hlauhawm tak tak 20 zet chu Germany rama Bundeswehr thlawhna tum hmunah a chhawp fel tawh a, heng te hi US President-in code a hmeh hun hunah che chhuak mai thei turin an inring sa reng nghe nghe.

Britain, Germany, Belgium, Italy leh Turkey te'n mawh an lak ngam ve phawt chuan France chu eng hunah pawh che chhuak turin kan inkau reng tawh e tiin French President hian a sawi chhuak ta hial mai. Ukraine chunga a chet duh dan an hmuh hian Poland, Luthuania, Denmark leh Hungary ram te chu Russia hlauhna chhumpuiin a tuam mup mup mek a ni ber e. 

European Union-a ram awm zingah France chauh hi nuclear ralthuam nei ram awm chhun a ni a, nuclear bomb hi 280 vel a neih rin a ni a, heng te hi khawmual, tuipui leh van boruak atanga kah chhuah theih an ni. Brirain hian nuclear ralthuam 225 a nei ve a, nimahsela European Union-ah a tel ve si lo a ni. Americ President Donald Trump-a hi khawi lamah zawk nge a tan tih a chiang si lo a, chuvangin America rama innghata thu thluang thei kan ni lo a, theihtawpin kan insangmar tur a ni tiin Europea Union hruaitute an tawng chhuak ta mawlh mawlh mai. 

Hetih lai hian US hian Germany-ah a nuclear ralthuam a chhawp sa diam tawh tih kan sawi kha hre reng ila. French President chuan Russia leh Ukraine indona avang hian khawvel indopui pathumna hi chhuak lo hram sela kan duh hle a; amaherawhchu indopui pathumna lo thleng thei a ni tih hriain kan inbuatsaih erawh a tul si a ni a ti bawk.

                                I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



India-in bomb mit nei thlawk chak ber chi a nei dawn hnai ta

- Joel Lairemsanga


India chuan bomb mit nei thlawk chak vawrtawp neih ngei tumin hma a la nasa hle a, tunah hian a hmawr bawk tumin a that leh that loh enchhinna nei turin a inbuatsaih mek a, a enchhin ni leh thla tur erawh official-in a la puang lo naa hun rei erawh a nih a rinawm loh ni-a ngaih a ni. 

He bomb mit nei a enchhin tur hi a hmingah Extended Trajectory-Long Duration Hypersonic Cruise Missile tih a ni deuh duah a, a lam tawiin ET-LDHCM tih a ni.

He bomb mit nei thlawk chak ber chi hi India hian ama kutkawih liau liau-a a siam ve a ni a, DRDO kaltlanga Project Vishnu a kalpui mek hnuaia siam niin he bomb hi a siam hlawhtlin ngat chuan Asia khawmualpuiah chuan a hawipir thei ngeiin a rinawm. 

He bomb - ET-LDHCM hi a thlawh ran bakah a thlawk thui thei hle dawn a, minute khat chhung lekin China leh Pakistan ram chhung ril pawh a thleng hman hial dawn a ni. A tum kap thelh mai mai lo tura thiamna rila thuam a ni lehzel bawk. 

Ri let riat laia chakin a thlawk fia fia thei a, darkar khatah chuan Km.11,000 laia thui thleng hman tura siam a ni a, second khat lekah Km.3 a thleng hman dawn a, hei vang hian radar-in a hmu hman dawn lo a, bomb kah thlakna pawhin a kap hman lo tura ngaih a ni hial. Nuclear ralthuam Kg.singhnih laia rit pawh thlawhpui nal nal thei tura beisei a ni bawk. 

DRDO hian he bomb mit nei engine bik hi a hranpain an lo en chhin tawh a, a hlawhtling hle.

Ballistic missile te aia a that zawkna tur chu hniam lutukin a thlawk thei bawk a, a thlawh ran hle lai pawhin a leu kawi ziai ziai thei a, boruak sa a ngam hle dawn bawk a, degree celsius sanghniha saah pawh buai lo tura siam a ni.

ET-LDHCM missile hi van sang boruak leh khawmual leh tui atangin a kah chhuah theih dawn a, hmelmate radar hmunpui, lawng rual dahna leh ral relna hmunpui kah chhiatna atan chuan duhthusam a tlin ngei a beiseiawm hle. 

He bomb mit nei hian enchhinna a paltlang a nih ngat chuan bomb mit nei thlawk rang ber chi nei ram USA, Russia leh China zingah India hi tlangnel takin a thu ve ngam tawh dawn tihna a ni. Heng ram te aia India nep bik lohna tur chu India hian Make in India hnuaiah ET-LDHCM missile hi ama kutkawih liau liauin a siam a, Hyderabad-a Dr. APJ. Abdul Kalam Missile Complex-ah ralthuam siam lama hnuhma nei mimal company-te nen an thawk ho nghe nghe a ni. 

Tunlai khawvel changkang tawh takah chuan indona hmanrua pawh a lo changkangin an thiltihtheih pawh a lo tam ta zel a, tun hmaa ral tu thei motor awm khauh leh indo thlawhna tha neih ringawt ang kha a lo tawk zo ta lo a, tunah chuan a him chin atanga tirh chhuah theih ralthuam neih hi a pawimawh tulh tulh zawk dawn niin a lang a, hemi kawnga India-in hmasawnna kawng a zawh mek hian ram dangte mit hmuhah khawvela ram thilitithei a nih tawh zia a lantir zel a ni.

                                   I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Saturday, 7 June 2025

Lionel Messi chanchin ngaihnawm thenkhat

- Joel Lairemsanga


Football sawi apiangin i mitthlaah engnge lo lang tiin han inzawt ta hlawm ila, mi tam tak chuan LIONEL MESSI kan ti awm e. 

Inkhelh thiam tam tak lo awm tawh mahse mi tam takin inkhelh thiam bera an pawm ngheh bur chanchin hi thui lutuk lovin sawi kan tum dawn a ni.

Kan hmel leh rilru put hmang a inang lo ang bawkin football-ah pawh thiam ber ni-a kan pawm a inang diak diak thei lo tih hria ila, thiam kan tih kha midang pawhin thiam ti ve rawh se ti ang ziazanga inhnial kher hi thil tul lo tak leh kawngro su lem lo tak a ni tih hriat hi thil finthlak tak a lo ni. 

*** Messi hian a pi a ngaina hle a, a naupan lai chuan an inzui chawt thin a ni ber. A pi hming hi Celia a ni a, ani hian Messi naupan lai chuan football a petna reng rengah a kalpui thlap zel a, midangin Messi hi football pet thiam ni dawna an rin loh lai pawhin a pi hi chuan a ring em em thung a ni. 

Vanduaithlak takin Messi hi kum 10 a nihin a pi hi a thi ta a ni. Tun thleng hian Messi hian goal a thun reng rengin van lam hawiin a kut a kawk chho thin a, hei hi a pi hnenah lawmthu a sawina chi khat a lo ni. "Ka pi hian football ka petnaah min hruai thin a, kawng engkimah min thlawp em em a, tun thleng pawhin vanram atangin min la pui reng a ni" a ti.

*** Champions League-a Barcelona leh Newell's Old Boys an inkhelh tumin Messi hian goal mawi tak a thun a, an lawm tehlul nen a goal thun hi lawmin a lim kual ve miah lo.

A goal thun lawma lam a thai loh chhan chu Newell's club hi  a  football zin kawnga a bul tanna a nih vang a ni. Hetia a chawr chhuahna leh a bul tanna theihnghilh lova zahna a lantir avang hian mi tam takin Messi an ngaihsan phah nasa em em a ni.

*** Football khel thiam tia khawvelin kan hriat lar tawh hnuah khan Argentina rama Gas lakna hmun pakhat-a mi tam tak intlar zingah Messi hi a lo intlar ve a, amah vengtu leh a hnungzuitu pawh awm lem lovin a lo intlar ngawi ve reng a lo ni. Mi pakhatin Messi a ni tih hriain engngati nge mahni i insawi mai loh, i intlar ve a ngai awm si lo a tia a zawhna chu Messi hian:- "Eng vangin nge ka insawi kher ang. Nang nen kan inang reng alawm" tiin a chhang.

He gas lakna hmuna ngawi renga Messi intlar hian a inngaaihtlawmzia a lantir chiang hle tih hriain miin an ngaihsan phah hle. 

*** Messi hian kum 10 a nihin than theih loh natna chi khat  - Growth Hormone Deficiency a vei a, a enkawlna pawh a hautak hle a, nitinin injection a lak a ngai a, thla khatah chuan dollar 1000 zet sen a ngai si a, a nu leh pa rilru a hah hle. 

Argentina rama tualchhung football club hrang hrangin Messi football pet thiamzia chu an hria a, an club-a khel turin an awt hle bawk; nimahsela a natna enkawlna senso tumsak erawh an inhuam tlat lo. 

A hun laia club lar River Plate pawhin Messi hi an awt hle a; mahsela sum lama an hausak tawk loh avang leh Messi hi an duh aia a tet bawk si avangin an club-ah an la lut ngam bik ta lo a ni.

Bei nge sei run dung tiin kum 13 a nih kumah Messi leh a pa chu FC. Barcelona-a luh a lo theih tak mialin tih beiseina nen Spain-ah an thlawk lut a. Enchhinna neia football an khelhnaah pawh Messi hi amah aia upa zawk vek karah a khel a, a thiamzia a lantir a, a khelhpuite leh club hotute mit a la nghal hle. 

Thiam ti hle mahse FC. Barcelona Board member-te'n Messi hi an club -a lakluh erawh an tisual ang tih an hlauh avangin thu tawp an siam mai ngam lo. 

Nimahsela Carles Rexach chuan Messi hi thingpui dawrah a chawlhpui a, club tana a che tha lo a nih pawhin keimah ngeiin mawh ka phur mai ang tiin Messi hi inremna a ziahpui ta a ni. Club-a lakluh a ni tih an ziahna pawh a tlawm hle - thingpui dawr dawhkana rawmawl chhawpah contract an ziak a nih chu. 

Barcelona hian Messi natna enkawlna senso zawng zawng an tum a, a thiamna ang taka a chet theih nan remchanna an siamsak zel a, lei sual lo an inti chiang hle.

FC Barcelona avang hian khawvelin Messi hi kan lo hria a ni pawh ti ila kan ti dik hle awm e.

*** Kum 2022 hmalam kha chu Messi-a tan vanduaina a kal tluang a ni ber. Kum 2007, 2015 leh 2016 Copa America final vawithumah an chak lo vek a, kum 2014 World Cup final-ah pawh chakna an chang zo lo bawk. 

Kum 2016-a Copa America a zawh khan international football a chawlhsan thu a puang hial a nih kha. 

"Ka tih theih zawng zawng ka ti ta a, Argentina ka champion pui lo hi na ka ti hle" tiin a sawi. 

A ramin chawlhsan lo tura a ngen avangin international football-ah a let leh a, kum 2021 a lo inher chhuah meuh chuan Copa America-ah Argentina chu chakna nopui a dawmpui ta a ni. 

Kum 2022 a lo inher chhuak zui ve leh a, opening match-ah mi mak tih turin Saudi Arabia an han hneh lo tlat bawk a, khawvelin mak a ti hle. Nimahsela Messi hian a thiante a fuih sauh sauh a, World Cup champion hial an ni ta tho a nih kha. 

*** Kum 2017-ah khan indonain a chawh buai mek Syria rama mipa naupang pakhat Murtaza Ahmadi chuan Messi-a jersey a ha lai thlalak chu a lar hluai a. He thlalak a lo hmuh hian Messi hian a jersey tak tak leh football a thawn a, Murtaza hi a lawm hle. "Messi hi ka hmangaihin ka duh tak zet a ni. Ka mi ngaihsan ber a ni bawk" tiin a sawi nghe nghe. 

*** Covid-19 hripuiin khawvel a tuam lai khan Messi hian puangzar lem loin Argentina leh Spain rama damdawi in tanpuina atan Leo Messi Foundation kaltlangin pound maktaduai khat a sem chhuak a, he a tanpuina avang hian mi tam tak nun khua a lo nawm phah a ni.

*** Kum 2005-ah khan kum 17 leka upa a nih laiin La Liga match-ah Albacete team nena an inkhel tumin Messi hi khelmualah koh luh a ni ve a, mipui chuan he mipa naupang tawi leh sam zuah sei ve chhap si hi tunge a nih leh eng ti fakauva thiam nge a nih an la hre lo.

Barcelona player lar Ronaldinho chuan ball pek pahin - "Tunge i nih an hriatna turin i thiamna han pho lang tak tak teh le" tiin a fuih zauh a. 

An han inkhel ta tak tak a, Ronaldinho hian Messi hi ball a pass a, Messi hian goalkeeper man phak loh tur tawkin ball hi goal-ah a lo chantir ta a ni. Nimahsela offside avangin he goal hi pawm a ni ta tlat lo. 

Mit khap kar lovah Ronaldinho hian a hma ang bawkin Messi hi ball a pass leh a, tuma sawi buai theih loh turin Messi hian goal ropuiah a lo chantir ta a, hemi tum hian Ronaldinho hi a lawm takzet a, Messi hi a pawm kang hial a ni. 

Hemi zan atang hi chuan khawvelin Messi hi tunge a nih kan lo hre tan ta a ni.

*** Spanish mipa naupang pakhat chuan natna vang tak mai a vei a, a enkawlna pawh a hautak khawp a, pound nuai 2 hial sen a ngai a, a nu leh pa ten an sum neih zawng zawng an hmang zo tawh a, an  rilru a hah hle.  

He thu hi an lo hriat veleh Messi team te'n damlo chhungte hi an zawng chhuak a, a enkawlna senso zawng zawng hi Messi hian a pe tla vek a ni. 

Naupang nu leh pa hi an lawm hle a, "A mimalin tunge a nih kan hre bawk si lo a;nimahsela kan fapa nunna a chhan a ni" tiin lawm takin an puang chhuak hial a, hei vang hian mi tam takin tanpuina a sem thu hi an lo hriat phah zui bawk.

*** Kum 9 leka upa a nih laiin Messi hian hmeichhe naupang pakhat Antonela Roccuzzo a tawng a, a hmuh tirh phat atangin a mit a la nghal chat mai a nih chu. Antonela hi a thianpa laichin hnai a ni nghe nghe. 

Football peta Barcelona a zawm hnuah pawh Spain atangin lehkha a thawn tluk tluk thin a. 

Kum a liam zel a, vanduaithlak takin Antonela thian tha tak pakhat chu lirthei chet sualnaah a boral a, a lusun khawhar hnem tur hian Messi hi Argentina panin Spain atangin a thlawk haw vang vang mai a ni. Heta tang phei hi chuan an inkar boruak a tha zual hle a, pawh then theih an ni lo a ni ber mai. 

Kum 2017-ah Rosario khawpuiah an innei a, he an inneihna hi a ropui bawk a ni ang, Argentina ramah bik chuan kum zabi khat chhunga inneih ropui ber tih hial a ni. Tunah hian fapa pathum - Thiago, Mateo leh Ciro an nei.

*** Sum leh paia an tlak chhiat avangin kum 20 zet an lo kawl tawh Messi chu Barcelona-in an kawl chhunzawm thei ta si lo a, hei vang hian kum 2021 Agust thlaah khan Messi hian Barcelona a chhuahsan thu lungchhe takin a puang ta a, amah leh a thiante nen an tap nasa hle.

"Awm hram hram tumin ka theihtawp ka chhuah a, inmangthana thu ka sawi hi ka lo ring pha ngai lo" a ti hial.

Barcelona fans-te pawhin an ui em em a, an mittui a tla nasa hle. Football-in a ropuina rauhsanin mual a liam ta nia ngai pawh an tam hle rêng a ni. Barcelona tana Messi rinawmna hian mi tam tak rilru a hneh hle bawk.

*** Hun rei tak chu Messi leh Cristiano Ronaldo te pahnih hi football inelna sang leh chawimawina lian tak takah chungnung zawk nih inchuhin an lo inel fo tawh a,tunge football thiam zawk leh ropui zawk tih phei chu vawiin thlengin thutawp siam theih loh leh siam ngam loh hial a la ni ta reng a nih hi. 

Kum 2019-a UEFA programme pawimawhah Messi leh Ronaldo hi an thu dun hlauh mai a, an hlim hle bawk a ni awm e. 

Ronaldo chuan "Messi nen hian football khawvelah kum 15 chhung kan lo cheng dun ta a, mi pahnihin football khawvelah par an chhuang dun ang tih hi ka lo rin ngai loh a ni a, Messi hi zahawm ka ti hle" tiin a sawi. 

Messi pawhin nui sak chungin "Ronaldo hi football thiam tak a ni a, a thiam dan em em hi a mak zawk hialin ka hria. Tha zawk nih tumin kan innawr tawn ve ve a ni ber e" tiin a chhang ve bawk. 

*** Kum 2013-2014 hunah khan Barcelona chu sum leh paiah an la harsa hle a, Messi hlawh pawh maktaduai tel an la ba nghe nghe.

A hlawh an batsak lai pawh hian Messi hian a sawisel ngai lo a, club atanga chhuahsanah a vau ngai lo bawk. Eng vanga ngawi renga dawh thei nge a ni tih an zawhin Messi hian "Barcelona hian engkim min pe a, anmahni avanga heta awm thei hi ka ni. Hrehawm an tuar a nih chuan hrehawm ka tuar ve a ni mai" tiin a chhang. 

Barcelona tan hian a rinawm em em a, Club dangin hlawh sang zawk hlawh tura an sawm pawhin a hnar zel a, Barcelona hi a in-pui ber angin a ngai a ni ber mai.

*** Messi hian pa nih a tlin hle a, in lamah chuan a fate sikul bang a lam thin a, an homework a tihpui a, an kawtah football a petpui thin bawk. 

Tum khat chu a fapa Thiago-a'n eng vangin nge miin thla an lakpui fo che a? tiin zawhna a zawt hlawl a, Messi hian "Football ka pet a, miin hmuhnawm an ti a, chuvang mai mai chu a ni e" tiin nui pahin a chhang. 

Khawvela mihring lar ber pakhat ni-mah-sela a fate erawh nunphung pangngaia nung tur leh inngaitlawm turin a zirtir nasa hle.

*** Kum 2011-a Champions League-ah Real Madrid nena an inkhelh tumin an nekna lamah Messi hian a ballboot pakhat a thloh palh a. Ballboot hi an rawn pe leh vat nain a bun hman ta si lo a, defender pathum a bum hnuah ballboot pakhat chauh bunin goal a thun ta tho a ni.

Football pet laia lo tuihnihtute meuh pawh mak tiin an dang hial a, hei zet chu football pet thiamna piahah mitdawivaih a ni ber e an ti hial a ni.

*** Tum khat chu Messi signature chuanna thlalak pakhat hi an lilam a, dollar maktaduai 1.2 zetin an hralh a. Hemi chungchang hi a hnua a interview-naah Messi hi an zawt a, ani chuan khami thlalaka a hming a ziah a hriat loh thu sawiin, "Engpawhnise mawi taka an tar ka beisei" tiin nui chungin a sawi.

*** Kum 2022 World Cup-a an champion hnu lawkah khan instagram-ah thu a ziak a, mi maktaduai 75 chuangin an like nghe nghe.

"Hetianga World Cup-a champion nih hi vawi tam tak ka lo mitthla tawh thin a ni a, ka chhungte leh ka khelhpuite leh mi tin chungah ka lawm em em a ni. Keimahniah rinna in nghat a, ka lawm hle._

Argentina mi leh sa te chu kan tanrual chuan engpawh kan thleng thei a ni tih a chiang hle" tiin a ziak.  

He thu a ziak ai maha mi mit la zawk chu naupangin duat taka teddy bear a pawm ang maia World Cup Trophy a kuah lai chu a ni.

                            I ngaihthlak duh zawk chuan hei hi hmet rawh



Thursday, 5 June 2025

Artui hi ngainep suh!

- Joel Lairemsanga


Artui hi a ngaina tan chuan chawhmeh tui tak leh hlu tak a ni a, chawhmeh atan siam a awlsam si a, parawl chawhmeh an lo tih fiamthu pawh hi a inhmeh hle. Hetiang taka chawhmeh daihzai leh tui hi nimahsela hriselna atan a tha rêng em tih i lo zir teh ang u.

Artui pum khat hian protein gram 6 vel a pai a, vitamin A, vitamin E, vitamin B12, vitamin B9 leh lutein a pai bawk. Heng a thil paite hnathawh tlangpui hi hetiang hian khaikhawm ta ila:-

• Protein - Timur siamtu bulpui a ni.

• Vitamin A - Mit vawng hriseltu ber a ni.

• Vitamin E - Taksa ralveng khawl tihriseltu a ni.

• Vitamin B12 - Hriatna thazam leh thisen tichaktu a ni.

• Vitamin B9 - Thisen siamtu leh chhûl chhunga nautê siam puitlingtu bulpui a ni.  

• Lutein - Kum upat avanga mit chak loh vengtu a ni.  

Heng kan han sawi tak te hi artui hian a pai tlat avangin hriselna atana artui pawimawhzia chu kan hre fiah mai awm e. Artui chhungmu hian thau leh mawm a pai a, artui-a a vâr hian protein a pai thung.  

Nitina artui ei hi a tha em?

Lung leh a kaihhnawih natna, zunthlum leh thisena thau chhe tam natna nei lo tan chuan nitina artui pum khat ei hi a hlauhawm lo mai ni loin hriselna atan a tha zawk a ni. Kan sawi lan tâk natna nei lo tan chuan artui chhungmu leh a vâr hi ngaihngam taka ei ngam a ni.

Amaherawhchu kan tarlan natna khi i nei a nih chuan artui ei loh ngawt tur tihna ni loin artui hi ei tlem lehzual a ngai a, kar khat chhung atana pum hnih emaw pum thum emaw ei a tawk tura ngaih a ni. Tin, a kan aiin a chhum ei uar zawk tur a ni bawk.

Mithiam Campbell-a leh a hote zirchiannain a tarlan danin lung leh a behbawm natna nei lem lo kum 65 aia upa te tan nitina artui pum khat ei hian taksaah lutein a tipung a, chu chuan kum upat avanga mit chak lo a veng ta thin a ni. Artui chhungmu hian thau leh mawm pai mahse thisenah thau chhia a siam pung lem lo tih an tarlang bawk.  

Awle, artui chungchang tawi tê kan han tarlan atang hian hriselna atana artui that dan chu kan hre fiah turah ngai ila, chutihrual chuan thil reng reng hi a lutuk a tha lo tih hre tel ila. Kan hringnunah hian a tâwk chin kan hriat a lo pawimawh vel vek a ni e.

                           I ngaihthlak duh zawk chuan hei hi hmet rawh





Wednesday, 4 June 2025

Silai chuai thei lo AK-47 chanchin ngaihnawm

- Joel Lairemsanga


Khawvela silai lar leh hman nasat ber engnge ni tih inzawt ta ila mi tam tak chuan AK-47 a ni tiin dik takin kan chhang nghal chat awm e. AK-47 sawi chuan Russia sipai lian tha leh huaisen hmel tak te'n AK rifle chi hrang hrang an keng lai te, inrintawk hmel taka India sipaite'n AK-47 an keng lai leh hel pawl hrang hrangin AK-47 an lek lai te kan mitthla nghal uar uar mai zel a nih hi. Hei hian khawvela silai lar ber a nih zia a lantir chiang hle.  

Tun tumah chuan chuti fa kauva silai lar chanchin chu tawi tein sawi kan tum dawn a ni. 

Khawvel Indopui pahnihna hun lai khan Soviet tlangval naupang tak, kum 21 leka upa Mikhail Kalashnikov chu Soviet Tank Commander a ni a. Kum  1941-a Bryansk hmuna indonaah chuan hliam a tuar a, damdawi inah dah hial a ngaih phah a. 

Hetia damdawi ina a awm lai hian amah ang bawka sipai hliam tuar a thiante'n an mut hmuna an silai hman a tha tawk lo an tih zia leh Germany sipaite silai hman MP40 leh StG 44 an awhzia leh hman ve an chak zia an sawi rik nak nak chuan Kalashnikov-a beng a verh hle a, a ngaihtuahnaah silai tha neih dan tur ringawt a riak ta ngut ngut mai a ni. 

Khuma mut bak tih theih a awm si loh avangin a rilru a kawm ngat ngat a, "Silai mawlmang leh enkawl awlsam em em, rintlak ve tho si hi nei ta ila aw" tiin a ngaihtuah veng veng nitin ta mai a.

Kum 6 zet a liama kum 1947 a lo nih meuh chuan Tank Commander Kalshnikov-a khan a ngaihtuahnaa a ruangam zawng zawng nena a lo duan vek tawh silai ngei mai chu a takin a siam chhuak ta a, damdawi in khuma a thiante sawi rik ang deuh khan he a silai siam atan hian America silai M1 garand leh Germany silai StG 44 te chu entawn atan a hmang a ni. 

Kum 1947-a a silai siam chhuah hi a hmingah Avtomat Kalashnikova model 1947 tih a ni a, a lam tawiin AK-47 tih a ni. Thil chhinchhiahtlak deuh chu Mikhail Kalashnikov hi thiamna run bela engineer zir chhuak pawh a ni hranpa lo a, mahnia ngaihtuahna hriam hman thiam avanga tualchher mistiri kan tih mai ang hi a ni.

He a silai siam chhuah AK-47 that dan hi tawngkam tawi tein a sawi theih a:-

* A tlo em em a, a awmkhauh bawk a, vur leh chirh leh vaivut karah pawh a hman theih dan a inang reng.

* Enkawl a awlsam em em.

* Siam a hautak lo a, a that dan hisapin a man pawh a tlawm uchuak hle.

Kum 1949-ah khan Soviet ram sipai meuh pawhin hmantlak a ni e tiin an hmang tan nghal hial a ni. 

AK-47-in a huang a zauh zel:-

AK-47 hian Russia ramah chauh bu a khuar rei lo hle a, kar lovah khawvel a dap chhuak vek a ni ber.

* Vietnam indo lai khan US sipaite beihna atan Viet Cong te'n an hmang tangkai hle.

* A hmu chhuaktu ram Soviet sipaite beihna atan Mujahideen te'n an hmang tangkai hle bawk.

* AK-47 hi Africa, America, Middle East-ah te rawlrala che thinte'n an hmang rim hle a, rawlrala che thinte hian an pawl chhinchhiahna atan hial aK-47 hi an hmang nasa hle.

He silai hmangtute hi awlsam takin hetiang hian khaikhawm ta mai ila:-

Ram hrang hrang sipaiin an hmang a, hel hoin an hmang a, rawlrala mi bei thinte'n an hmang a, naupang sipai te'n an hmang bawk. Naupang sipai kan tih hi kum 18 hnuailam sipaia tangte sawina a ni a, ram thenkhatah chuan vanduaithlak takin naupang sipai hi an la kalpui tlat a ni. 

Mozambique ram chuan ram zalen ni tura zalenna a sual lai khan AK-47 hi a hmang rim hle a, hei vang hian zalenna an hmuh khan an ram puanzarah AK-47 hi an chhu kai ta hial a ni. Hei ringawt pawh hian AK-47 silai lar zia chu a tarlang chiang hle awm e.

AK-47 rifle lar zia chu kan sawi tak tawi te atang pawh khan a chiang ta hle a. Heti khawpa a lar chuan a tha hle tihna a ni mai pawh ti ila kan sawi sualin a rinawm loh. Tunlai thiamna lo sang zelah AK-47 pawh thuam belh zel a ni a, hetianga thuam belh a nih hian hming hran vuah a ni ta zel a. Hetianga AK-47 thuam belha hming hran vuah thar ringawt pawh hi tunah hian maktaduai za zet a awm tawh nia chhinchhiah a ni a, tunah hian India sipaite pawhin AK Rifle chi thar AK-203  an hmang tan ve mek nghe nghe. 

Hetiang khawpa silai ropui leh tha siamtu Kalashnikov-a erawh a nun a tlawmin a chapo lo hle a, he a silai siam avang hian hlawkna lian a tel sawi tur a awm lem lo a ni awm e. 

Kum 2013-ah khan he khawvel hi a chhuahsan a, a thih hma lawk khan Russian Orthodox Kohhran hnenah lehkha a thawn a, a silai siamin mi tam tak nunna a la chu hrehawm a tihzia a tarlang a, a nun a khawngaihthlak hle a lo ni. Chu a lehkhathawnah chuan:-

"Thlarau lama ka tawrhna hi tawrh zawh rual a ni ta lo, mi tam tak thihnaah mawh phurin ka inhria a, ka inthiam thei lo. Kan hmelmate pawh nimahse an nunna hlu tak an channaah hian mawh phurin ka inhria" tiin a ziak hial a ni. 

A beisei phak baka a silai hmuh chhuahin khawvel a dap chhuak leh mi hrang hrangin an hmelmate nunna lakna atana AK-47 an hmang chuan a hmu chhuaktupa nun a tihrehawm hle a lo ni.

Silai tha tak tak lo chhuak zel mahsela AK-47 rifle erawhin a hlutna a hloh phah chuangin a rinawm loh. 

Chan chawp ennawm chi hrang hrangah te hial lang pha, video games leh hla chhammiah te hla thua an chawi tel, hnam puanzar leh ngaihdan sawimawina hrang hranga chhinchhiahna atana an hman, tawrhchhelna, thiltihtheihna leh huaisenna chhinchhihana atana mi leh sa hrang hrangin an hman AK-47 silai ngei hi silai chuai thei lo chu a lo ni.

                                I ngaihthlak duh zawk chuan hei hi hmet rawh



Monday, 2 June 2025

US-in indo thlawhna tha vawrtawp a siam mek | India a leitir phal dawn lo emni?

- Joel Lairemsanga


Van boruakah chungnung ber nihna a hauh reng theihna turin America ram chuan khawvela indo thlawhna tha vawrtawp 6th Generation fighter jet siam tumin hma a la mek a, he thu hi US President Donald Trump chuan a puang chiang tawh a, thlawhna hming atan F-47 fighter jet an vuah bawk. 

Tuna khawvela indo thlawhna tha ber leh changkang ber ni mek te hi 5th generation fighter jet an ni  tih hria ila.

Donald Trump hian he indo thlawhna tha vawrtawp tur hi Boeing Company-in an siam mek thu leh US thian tha te pawhin he thlawhna hi an neih ve theih tur thu a sawi. Report atanga a lan danin he thlawhna hi siam zawh a nih atanga thla rei loteah US thian tha ber ber te kutah hlan nghal tum a ni nghe nghe. 

President Trump-a sawi danin indo thlawhna siam tawh leh awm mek zawng zawng zingah an siam tur F-47 hi indo thlawhna changkang ber leh thil tithei ber leh hlauhawm ber a ni dawn  a, White House-a he thu a sawi lai hian a bulah Secretary of Defence Pete Hegseth leh sipai general lian tak tak te an awm ve bawk.

"Indo thlawhna tha tak tak F-15, F-16, F-18, F-22 leh F-35 te kan nei a, tunah F-47 kan lo nei leh dawn ta bawk a. Kan thawhpui ramte hnena ka chah duh chu kan phatsan ngai dawn lo che u a ni tih hi a ni. Kan hmelmate ka chah duh bawk chu khawiah pawh awm ula, in chhuan lo la awm zel tur te hnenah thleng pawhin kan thiltihtheihna hi kan lantir zel dawn a ni" tiin Secretary of Defence Hegseth-a hian a sawi nghe nghe. 

F-47 hi siam chhuah lo ni ta se America thian tha ram zingah tuin nge nei hmasa ber ang tih hi ralthuam lama tui mite zawhna a ni ta a, an rin dan chuan he 6th generation fighter jet hi Japan-in a neih hmasak ber an ring. He thu tichiang tur hian thla liam taa biakhlatnaa US President-in Japan Prime Minister Shigeru a biak tum khan F-47 hi a sih-mawr-hmuh a ni awm e. 

US President hian "Kan thawhpui ramte'n siam zo thuai turin min tur reng a, lei vat vat an duh a ni. Kan thian tha ram zingah tawngkam mai ni lova a tak taka min thawhpui duh ram te chauh kan leitir dawn a ni; a chhan chu tuna kan thian tha ni mek thenkhat hi chuan min phatsan leh maithei a, chuvangin he thlawhna tha vawrtawp hi kan thawhpui ram zingah lei tlaka kan ngaih te hnenah chauh kan hralh ang" a ti. 

US President-in hetiang tawngkam a  hman avang hian F-47 hi US hian India leh Saudi Arabia hnenah chuan a hralh dawn lo hmel niin mi thilchik mite chuan an ngai.

                                   I ngaihthlak duh chuan hei hi click rawh



China-in Brahmaputra dan chahah India a vau

- Joel Lairemsanga


Rin lawk ang ngeiin India leh Pakistan inkar boruak chhe mek karah India-in a tui hnar khuapa Pakistan a dang char mek chuan China mit a ti kham hle a, India pawh kan dang char ve thei e tiin vauna a chhak chhuak ta.

Beijing-a innghat Center for China and Globalization Vice President Victor Zhikai Gao chuan India rama lui pawimawh tak Brahmaputra chu China hian a hnar a khuap ping maithei a ti. 

Victor hian India-in Indus Water Treaty rauhsana Pakistan chunga a chet dan chu a lungawithlak loh hle tih sawiin kan chunga thleng tura kan duh loh chu midang chungah pawh kan thlentir tur a ni lo a ti. 

India hian China thian tha Pakistan ram chhunga tui luang lut tur a dang zel a nih chuan China hian India rama tui luang lut kan dang ve mai dawn a ni a ti. 

Victor Gao sawi ang hian China hian Brahmaputra lui hnar lam hi khuap ta se chu India tan thil pawi tak a ni ngei dawn a, Brahmaputra hi India tan a pawimawh hle a, India hmarchhak nunna hnar tih hial a ni.

Kum hmasa lamah khan China hian Brahmaputra hnarah khawvela tui khuah lian ber siam a tum thu a lo puang tawh a, he tuikhuah hian midang tan harsatna a thlen lo ang ti mahsela India tan chuan hlauhthawn loh chi a ni chuang lo. 

India leh China hian tun hmaa remna an siam ang chuan Brahmaputra hnara China-in a hmalakna reng reng India a hrilh kilh kelh thin a, tunah erawh chuan engmah a hrilh tawh lo a, hei hian hlauhthawnna a ti lian hle.

Tibet-ah chuan Brahmaputra lui hi Yurlung Tsangpo tiin koh a ni a, Mount Kailash bulah hnar neiin China ram chhungah luang lutin India leh Bangladesh a pal tlang a, a tawpah Bay of Bengal  a fin ta a ni. 

Sawi tawh angin India hmarchhak tan chuan Brahmaputra hi a pawimawh zual hle a, lo neih, huan thlai siam leh tui in tur bakah thil siamna atan thlengin a tangkai a, ram sum leh pai nghawng pha khawpa pawimawhna nei a ni.

                              I ngaihthlak duh chuan hei hi click rawh




Saturday, 31 May 2025

India sipaite'n AK-203 Rifle an hmang tangkai nghal hle

 

- Joel Lairemsanga


A vawi khatna atan India siam AK-203 rifle chu a hmanna tur dik takah India sipaite'n an hmang ta a, a thatzia hahipin an sawi. 

Hemi awmzia chu India-in Pakistan ram chhunga mi firfiakte tawmbuk beia Operation Sindoor a kalpui lai khan Line of Control-a India sipai duty-te'n AK-203 Rifle hi an hmang a, a tha hle tih an sawi.

India leh Russia inremsiamna thuthlung angin AK-203 hi India ramah siam a ni a, nikum 2024-ah khan India sipaite kutah hlan tan nghal a ni. Hetia a tak taka sipaite'n operation neihnaa an hmang chhuak ta hian a thatzia a nemnghet nghal bawk niin a sawi theih awm e. 

Operation Sindoor-ah AK-203 rifle thatzia a lang chiang hian ralthuam siam kawngah India tan inrintawkna a neihtir hle a, ram chhung ngeia ralthuam siam tura ruahmanna a siam "Make in India" leh "Atmanirbhar Bharat" a kalpui chuan hlawhtlinna hmel a hmu chho zel dawn a nih hmel a, India a hlim hle. 

Tun aia nasa zawka ram chhung ngeia mahni kutkawiha ralthuam siam tumna boruak pawh a lian chho sawt hle. Khawvela indo thlawhna changkang ber chi 5th Generarion Fighter Jet hial pawh siam tumin India hian ruahmanna a siam a, May 27, 2025-ah khan India sorkar-in a pawmpui nghe nghe a nih kha.

Sawi tawh angin Operation Sindoor-ah khan AK-203 rifle hi a che tha hle a, a bik takin Line of Control awmna Uri, Poonch, Rajouri leh Tangdhar-ah te sipaite'n tangkai takin an hmang a ni.

AK-203 rifle mu hi 7.62x39mm-a lian a ni a, silai chuai thei lo Kalashnikov ruangam anga duan niin a pian a zangkhaiin a hnawksak lo em em a, tunlai thiamnaa thuam a nih bakah khawi hmun pawha hman tlak tura duan a nih avang hian LoC vela hman atan a tangkai zual em em tura ngaih a ni sa reng reng bawk.

Uttar Pradesh State chhunga Amethi hmuna Korwa Ordinance Factory-ah siam a ni a, nikumah khan a hlawpa siam chhuah hmasak berah AK-203 Rifle 35000 zet chu India sipai kutah hlan a ni. 

A thatna tizual turin Bangalore hmuna ralthuam siam kawnga hnuhma lo nei tawh mimal company - SSS Defence chuan AK-203 hi an lo thuam belh a, enlenna leh a vuahna siam te, lek vel a nawmna tur leh mit la zawk tura chei hna te an thawk zui bawk. Hei vang hian hmun khawkrawk leh hmun sanga lek vel a nawm phahin a rintlak phah em em a ni. 

AK-203 rifle that zia kan sawi mek laiin Operation Sindoor-a India tana silai thawh hlawk tak pakhat, kan sawi hmaih hauh loh tur chu America siam SIG sauer rifle hi a ni. He silai thatna chu a zangkhai em em a, a kah a dik bawk si hi a ni a, India sipaite'n an fak em em a, a thatzia hi an sawi bang thei lo a ni ber mai. He silai hi sipaiah pawh a keng tur bika duan unit-te chauhin an keng nghe nghe. 

Hmelmate tawmbuk leh duty post kah chhiat kawngah che tha tak, sawi lan ngei ngei ngai chu laipui pu sipaite hi an ni. Anni hian laipui tha tak tak - M777, Soltam leh Bofors hmangin Pakistan ram chhunga hmelmate tawmbuk chu an va kap darh chhe ta vek thin a, Precision-guided Excalibur mu phei chuan Pakistan ram chhung Km. 50 a va kap pha hial a ni. 

Mahni ram chhung ngeia silai siam hmanga sipaite'n indona an hmachhawn a, tha taka an chetpui bawk si avang hian India hian mahni kut kawih ngeia ralthuam siam kawngah harh tharna a chan chhoh zel a beiseiawm hle niin mi thil chik mite chuan an sawi.  

                                        I ngaihthlak duh chuan hei hi click rawh




Friday, 30 May 2025

India-in indo thlawhna changkang ber chi a siam ve dawn ta

 - Joel Lairemsanga


India chuan ama kut kawih ngeiin tun dinhmuna khawvela indo thlawhna changkang ber chi 5th generation fighter jet siam a tum ve ta a, a hming atan Advanced Medium Combat Aircraft (AMCA) a vuah. He thlawhna hi siam zawh a nih ngat chuan India venhimna hmanraw tangkai ber tur pakhat a ni dawn a, ram dang indo thlawhna pawh lei a ngaih tawh loh phah hial beisei a ni.

India thlawhna siam tur AMCA hi radar-in a hmuh theih loh tura siam a ni dawn a, Aeronautical Development Agency leh Hindustan Aeronautics Limited leh mimal company te'n a siam hna an thawk ho ang. Tun thla May 2025-ah khan he thlawhna siamna tur project hi India sorkar-in a pawm tawh nghe nghe.

Kum 2028 emaw 2029-ah emaw chuan he thlawhna siam zawh hmasak ber hi pholan theih beisei a ni a, a famkim lohna lai te siam that a nih hnuah kum 2032 emaw 2033-ah emaw chuan a hlawma siam chhuah hna thawh tan beisei a ni. Kum 2034-ah Indian airforce kutah thlawhna hi hlan hman beisei a ni bawk.

Sawi tawh angin AMCA hi radar hmuh theih lohin thuam a ni dawn a, radar system changkang leh electronic system changkang ber bera thuam a ni bawk ang. A thlawk chak thei hle dawn a, a tuan tirang zual tura a engine tihsat hmasak te te ngai lo tura siam tum a ni bawk. Engine pahnih a nei dawn a, a ralthuam paite pawh pawnlam atanga lang lo tura thup bo vek thei tura siam chhuah a ni bawk ang. AMCA siamna atan hian cheng vaibelchhe singkhat leh sangnga lai hman ral a nih rin a ni.

India hian ram dang thlawhna lei fo hi a duh dan a ni bik lo a, chuvangin "Make in India" hnuaiah AMCA hi ama kut kawih liau liauva siam chhuah ve a tum ta a ni.

Tun dinhmunah khawvela indo thlawhna changkang ber chu 5th generation aircraft tih a ni a, chungte chu:-

USA hian F-22 Raptor leh F-35 lighting II a nei a; China-in Chengdu J-20 a nei a; Russia-in Sukhoi Su-57 a nei bawk. India hian AMCA hi a siam chhuak a nih ngat chuan khawvela aircraft changkang ber siam chhuak thei ram palina a ni pha hial dawn tihna a nih chu.

India hian ama kutkawih liau liauin siam a tum kan tih rualin indo thlawhna engine tura a siam chhuah ve Kaveri engine erawh AMCA engine atan hian hman theih tura siam zawh hman a beiseiawm loh hle a, hei vang hian AMCA engine tur siampui turin India hian USA, UK leh France-a indo thlawhna engine siam thiam company-te a dawr kual mek a ni.

                            I ngaihthlak zel duh chuan he thu hi click rawh