Wednesday 23 September 2020

Hun Te An Inher Liam Zel A

Hun hian ke leh thla nei hauh lo mahse a liam zung zung chu a nih si hi! Mahni hlimthla hlui han thlirlet pawhin thil hlui chan a chang zel dawn a ni. "Pawi ta ber chu kan nun hmanlai an chang tur hi" tih tawngkam te pawh a awm kha.

Kan taksain taksa thihna avanga thlan khur a belh hnuah min hretute leh an rilrua min lo dah vetute'n he khawvel hi an chhuahsan zawh ve meuh chuan "Thih Hnihna" a ni tawh ang a, he khawvel ata hi kan bo hlen tawh tihna a ni ang. Engpawh-ni-sela, hun kal tawh leh hun lo la kal turah buai lo ila, "Tun Hun" zelah hian i cheng zawk ang u.




Thyroid Natna Nei Tana Ei Tur Leh Ei Loh Tur Te

Kan taksaah hian thalbe chi khat ‘Thyroid Gland’ a awm a, hei hian tuihnang ‘Thyroxine’ a siam chhuak thin a, thyroxine hi kan taksa tana pawimawh em em niin taksa hnathawh vawng thatu pawimawh ber zinga mi a tih theih hial awm e. Kan taksaah Thyroxine hi mamawh tawk aia tam a awm chuan kan taksa rihna a tlahniam thin a; mamawh aia tlem a awm erawh chuan taksa rihna a lo pung thur thur thin. Hemi hi a nih avangin Thyroid Gland hian taksa mamawh tawk chauha Thyroxine hi a siam chhuah a pawimawh hle tih a chiang. Tun tumah hian Thyroid natna (Thyroid disorders - Taksa mamawh tawk aia tam emaw tlem emaw Thyroxine neih natna) nei tana ei tur chi leh ei tam loh tur chi tlem azawng tarlan kan tum ang;-

Iodine Chi (iodised salt) : Kan sawi tawh angin Thyroid Gland hian Thyroxine tuihnang a siam chhuak a; amaherawhchu Thyroxine siam chhuak tur hian Thyroid Gland hian hmanrua mamawh a nei a, chu chu Iodine Chi hi a ni teh tlat!. Hemi hi a nih avang hian kan taksain iodine a tlakchham chuan Thyroid Gland hnathawh a lo pung hluai thin a ni. Chuvangin Iodine tlakchham hi kan hlau tur a ni. Iodine pai tam chi (Iodised Salt) ei tam tur a ni.

Bekang : Mi tam tak chuan Bekang hi tui kan tiin kan ei nasa hle hlawm a nih hi. Kan hriat tur erawh chu Bekang hian Thyroid Gland hnathawh tibuai thei damdawi chi khat ‘Goitrogens’ a pai tam tlat nia!. Bekang i ei uar a nih chuan i taksa mamawh aia tam emaw a aia tlem emaw Thyroxine kha i taksaah a awm thei tihna a ni. Chuvangin Thyroid natna nei i nih chuan Bekang hi lo ei vak lo phawt mai teh.

Zikhlum, Parbawr, Buhtun, Broccoli leh Pangbal Bul : Heng thlaiah pawh hian Thyroid Gland hnathawh tibuai thei Goitrogens a tam hle. Thyroid natna nei i nih chuan Zikhlum leh Parbawr, Buhtun, Broccoli leh Pangbal pawh hi lo ei uar lo phawt bawk teh le.



Eng Vangin Nge Miin Zu Hi An In Thin Le?

Eng vangin nge mi hian chhia leh tha hriatna bo khawp leh "zu ngawlvei" tia koh theih tur khawp khawpa zu hi an in theih zawk le tiin ka ngaihtuah fo thin. Zu hi a tui a ni ang han ti dawn ila zu ngawlvei chin ngat pawh hian ner nawk nawk chungin an lem hram chu a ni si a! An duhtawka an in ruih hnêp hnuah an rawn harhfim a, an lu a na bûr a, an luak a chhuak a, châu hnâwp khawpin an uak a, an chau nghulh mai a, an khûr hluk hluk a, chaw an ei thei lawi si lo. Heti chung pawh hian zu an hmuh chuan an in thei zel tho si a nih hi! A tam zawk chuan chhungkua leh mahni nun chhiatphah pawh pawisa lo lékin an in a, thih phah hialin zuk in thei a mawle!

Hetiang hi a nih avangin eng vanga zu hi thlah thei hauh lo nge an nih ang aw tiin mahni tawkin ka ngaihtuah ve thin a, ka hmuh chhuah tâk ber chu "An Dawihzep Avangin Zu Hi An Rui Thin" tih hi a ni. Harhfim ker kawrin he khawvel hi an hmachhawn ngam lova, an hmachhawn tur thil chi hrang hrang te harhfimin an hmachhawn ngam lova, dawihzep taka tlanchhiain zu hi inphen nan an hmang a ni tih hi ka hmuh dan a ni. Mipa dik tak chuan harsatna a tawh pawhin huaisen takin rilru fim takin a hmachhawn tur a ni a, zu hi inphen nan a hmang ngai lo.

I ngaihzawngin a bansan che avangin i rilru natna lak bo nan zu i in phah em? Harh-fîmin hmachhawn zawk ta che. Mipui hmaa thusawi huai nan zu in lovin huaisen takin hmachhawn mai rawh, i che fuh zawk ang. I lusun khawhar tihreh nan zu i mamawh lo, i ngaihtuahna fîm kha a pawimawh ber. Thenrual kawm nan zu in ngai suh, zu rui nâwi tak ai chuan harhfim tak thian neih hi miin an duh zawk. Pathian thu sawi huai nan zu ai chuan Thlarau Thianghlim a tangkai zawk. Zu nen i khawvel hi hmachhawn lo la, harhfim takin, mipa tak leh huaisen takin he khawvel hi hmachhawn ve teh le.



ZU HI

 Zu-ah hian lungawi loten hlimna an zawnga, dawihzepin huaina an zawnga, zakzumin zah theih lohna an zawnga, a tawp chu chhiat rupna a ni.

Ramhuaiin zu in mi a thlem a, zu ruiin ramhuai a hmu ta mai a ni.



Rilru A Tina Thin

Tunlaiah mizo tawnga thû ziak peih tak tak an tam ta hle a, chhiar vek sên a ni lo a tih theih hial awm e. Chutihrual erawh chuan mizo tawng ziah dan dik lova ziak hi an tam zawk hial awm e! Ziah zawm tur ziak zawm si lo, ziah zawm loh tur ziak zawm tlat si an tam hle. Lehkha zir sâng tak tak zingah pawh zu han awm a mawle! Thâwk khat lai khan Central YMA meuh pawhin Press Release a siamah mizo tawng ziah dan dik lovin thu a theh darh nasa hle a, "Ram leh Hnam Humhalh" thupuana hmang mektu pawl kha a ni lawi si!

Mizo thisena piang chhuak zingah hian mahni tawng pawh ziak dik thei ta lo kan tam ta lutuk hi chu mizo tawng humhalh lama thahnemngaite tan chuan a rilru natthlak tak zet. Mizo tawng thiam ber nih erawh a theih loh a nih pawhin mahnia inzir chawp pawhin thuziak tluang pangngai ziak dik thei tur hi chuan a thiam theih si a ni. Middle School-ah te khan Mizo Tawng Grammar Textbook kan zir nasat hlawm em kha mawle! Khang kan thil zir te kha thiam tak tak si lovin kan lo pass-pui mai mai nge mawni dawn ni.

Mizo tawng ziah dan i thiam duh tak zet a nih chuan kan Bible hi inzir nan hmang la; a nih loh pawhin Synod Literature & Publication Board (SL & PB) lehkhabu chhuah te hi inzir nan chuan chhenfakawm tak a ni hlawm. Kohhran pawl rilru la na tak i nih a, SL&PB kutchhuak i ngaina lo a nih erawh chuan "Thu Leh Hla" chanchinbu hi lo kâwm ngun mai teh.

Hmanni khan Pastor Bial pakhat KTP Conference hmang chuan an Bial Chhungah mizo tawng hman uar leh hman dik uar ni se tih an rel a, an agenda chu an thlawpzia sawilan nan "kan agenda hi ka support e" zu ti tluar tluar hlawm si a mawle!!! Sudden Muanga tih dan takah 'Mak thei ngei e'.

Mizo i ni em? I nih chuan mizo tawng i thiam em? I thiam a nih si chuan mizo tawng ziah dan dik takin thu i ziak thiam em?



Bible-in Mihring Dam Chen Tur A Sawi Hi Kum 70/80 Nge Kum 120 ?

 Miin kum 70 a kai tawh chuan “I vannei hle mai, Bible-in mihring dam chen tur a sawi i thleng ta, i upa ve ta hle” kan inti-liam puat thin. Bible-in mihring dam chen tur a tarlan chu kum 70/80 a ni reng em tih chhui kan tum ang. Thil reng reng hi ni-awm taka lang, a tak tak erawh ni si lo a awm tih hria ila.


Genesis 6:3-ah chuan mihring dam chhung chu kum 120 chauh a nih tawh tur thu kan hmu. Hetiangin- Tichuan LALPA chuan, “Ka Thlarau chuan mihring chu kumkhuain a bei reng lovang, anni chu tisa an ni si a; nimahsela, kum za leh sawmhnih chu an la dam ang,” a ti a.

Sam 90:10-ah thung chuan- “Kan dam chhung kumte chu kum sawmsarih a ni a, Chakna avangin kum sawmriat pawh a ni thei e; Nimahsela a reina chu thawh rimna leh lungngaihna mai a ni” tih a ni. Sam 90-na hi Pathian mi Mosia tawngtaina a ni tih a inziak chiang hle bawk.

Awle, a chunga Bible thu, hmun hniha mi kan tarlan atang hian thil lang chiang ta em em chu- Mihring dam chen kum 70/80 kan tih hi chu Pathian sawi ni lovin Mosia tawngtaina zawk a ni. Amah Mosia ngei pawh kha kum 120 a dam thleng tih Bible-in min hrilh a ni (Deut.34:7 en la).

Eng hun lai pawhin khawvel pumah hian kum 100 chin chunglam dam lai hi mi 3,50,000 vel zet an awm reng a, Mizoramah ngawt pawh chutiang mi chu 20/30 vel an awm reng a ni.(M.U.P. TLANGAU January 2020 issue en la).   
Chuvangin mihring dam chen tur hi kum 70/80 mai ni lovin kum 120, Siamtu Pathian sawi hi a dik zawk tih a chiang hle a ni.






Makpa-zâng-kâng

 Hei hi Makpa-zâng-kâng par a ni. A hming nalh loh ang aiin a par hi a nalh hle. Chutihlai erawh chuan 'Ainawn' hi a hming a nalh tehlul nen a par hi a nalh lem lo hle thung. Mizo hla thuah nula hmeltha sawi nan a hming a nalh vang hi a ni ange, hman rim pawl tak a ni thin. 

 

Makpa-zâng-kâng hi mi tam tak chuan an hriat fuh loh avangin a zahmawh an ti hle thin a, zâng (spine) anga lam lova zang (penis) anga an ngaih leh lam vang a ni. zâng káng (burned spinal column) tih a kawk zawk a ni.

 

A then lahin Makpa-zang-kang kung bulah Siali-nu-chhu kung a awm duh e an lo ti mek bawk. .



ZUN-THLUM vs THISEN-THLUM

 "Ka pu, zunthlum hi i nei ve rêng rêng em?"

"Ka zun hi ṭum li uluk takin ka liak tawh a, a la thlum hauh lo. Chuvangin zunthlum ka la nei lo ta zelah ka inngai."

Heti tlat hi a nia, chuvangin Medical Term mizo ṭawnga lehlin kan neih mek ṭhenkhat hi chu lehlin ṭhat a chakawm ka ti ṭhin. Kan neih sa lah hi kan pawm nghet bur tawh hlawm si a!

"Zunthlum" kan tih pawh hi 'Diabetes' hi a ni a, Blood Sugar sâng tihna a ni a, thisena thlum tam tih hian a chiang ber awm e. Chuvangin Diabetes hi 'Zunthlum" tih ni lovin "Thisen thlum" tih lo ni zawk sela chuan mahni zun liak liak te, mahni zun a thlum loh chuan Diabetes nei lova inngai ta tlat te hi kan awm âwm lo asin!.



Maruti Gypsy chhuak thar tur chu (5-door Suzuki Jimny)

Kan hriat angin Gypsy chu Jimny-a thlak a ni tawh a, nakum 2021-a Suzuki Jimny chhuak thar tur erawh chu “Gypsy” hming vĕk puttir a ni thung dawn! He Maruti Motor âwm-khauh (SUV) hian Mahindra THAR a khingpha tura ngaih a ni.

India rama Car siamtu lian ber Maruti Suzuki chuan Auto Expo 2020-ah khan kawngkhar 3 nei Suzuki Jimny Sierra chu an pho chhuak ve a nih kha. An sawi dan chuan kawngkhar 5 nei Jimny chu kumin kum tawpah lei theih turin pho chhuah hman an tum a ni awm e.

Jimny chhuak thar tur hian ram danga off-road vehicle tam tak te angin kawngkhar 5 a nei dawn a, kawngchhe ngam lirthei ţha chungchuang (off-road vehicle) lar tak Hummer H3 pianhmang anna lai pawh a nei dawn a ni. Nimahsela Suzuki hian a ke tur hi 4,000 mm aia lian chuan siam an tum lo. Sawi tawh angin he Jimny chhuak thar tur hian a hmingah ‘Jimny’ pu ve lovin “Gypsy” tih hming a pu dawn a ni.

Khawvel hmun hrang hrangah Jimny hi kawngchhiaa tlan (off-road) ngainate chuan an lei nasa hle tawh a, kawngkhar 3 nei vek niin 4WD vek a ni bawk. Nimahsela India rama Jimny-ah chuan 4WD bakah 2WD siam tel a ni thung a, 2WD hian petrol a heh loh bakah chuan a nuam zawk a ni. Amaherawhchu off-road ngaina tan chuan 2WD hi chu a thlanawm lem loh ang.

Nakuma “Gypsy” chhuak thar tur ( ‘Maruti Gypsy 5-dr Suzuki Jimny’ ti-a koh theih bawk) hi petrol hmang tur niin K 15B 1.5-litre a ni dawn a, 102 PS of power at 6,000 rpm and 130 Nm of peak torque at 4,000 rpm a ni ang. Gear hi Number 5 thleng a awm bawk dawn a ni. He Gypsy hi kumin 2020 November-ah chuan tar chhuah hman beisei a ni a, India rama off-road vehicle ngaina te chuan an duh hle beisei a ni. Mahindra THAR nen inkhingtawk hle turah beisei a ni bawk a, a man hi ex-showroom-ah chuan Rs. Nuai 10 vel a nih rin a ni bawk.



TATA SUMO

TATA Company siam Sumo thatzia chu kan hre theuh awm e. Sumo hi kum 1994-a siam chhuah tan kha niin nikum 2019 khan tihtawp a ni. Thang khat lian zet chu rinawm takin India mipuite rawng a lo bawl tawh a, a bikin thingtlang leh tlang-ram lamah hman rim a ni nasa hle. Enkawl a nawmna leh a awlsam dan hi hriatreng a ni tawh ang. TATA Company hian hriatrengtlak motor a siam ve nual mai a – Sumo, Sierra leh Safari te hi India motor tha an ni. 

2020 Auto Expo-ah phei chuan Sierra hmelthar tur (concept) pho chhuah a nih nghe nghe kha. Sierra phei hi chu tun atanga rei vak lovah siam chhuah thuai a nih rin a ni. Sierra ang bawkin Sumo pawh boral hlen mai lovin pianhmang thar hlak nen a rawn let ve leh rin a ni a, a hmelhmang tur hian Motor lama tui mite ngaihven a hlawh hle.

Engpawh nise, Sumo chhuak thar tur hian Land Rover Defender pianhmang a rawn chhawm nual dawn tih chu a chiang tawh a ni awm a, a thlalak pawh hmuh theihin tlangzarh a ni nual tawh. A bik takin Grille leh Head lamp (LED lamp)-ah Land Rover Defender hi a ang lehzual dawn a ni. A hmalam pianah erawh danglamna thar tam tak a awm dawn lo thung naa Bumper thar, a lan dan dang daih a hmang tho ang. TATA Company hian mi pasarih leng Gravitas hi kuminah an zawrh hman beisei a ni a, chumi hnuah chuan Sumo chhuak thar tur lamah an insawrbing lehzual tawh ang.


India Leh China Inngeih Lohna Bulpui

Kum 1947-a India-in zalenna a hmuh kha dan hnuaiah thlap a ni a, UK Parliament-in a pawmpui thlap a ni. Khata tang khan Jammu & Kashmir pawh India ram chhungah awmin hei hi an roreltute pawhin ziakin an sign hn India Leh China Inngeih Lohna Bulpuian thlap a ni.

Hetiang hi India lo pian chhuah dan a nih mek laiin a thenawm ram- Pakistan leh China chuan India lo piang chhuak hi an lawm lo hle a, lawm ahnekin zah derna pawh an lantir duh meuh lo a ni. India-in zalenna a hmuh atanga thla thum lekah Pakistan phei chuan ralthuam chelekin India hi a tibuai a, Islam Ram a lo pian chhuah phah luah mai a nih kha.

Khatih mek lai kha chuan China ram chu fing thiam taka awmin ngawih a chuh rih a, a chhan pakhatah chuan a ram chhungah Civil War nasa tak a awm vang a ni. Pakistan tih lohah chuan China hi India ram chuhbuaitu ram langsar ber a ni a, India-in zalenna a hmuh atanga rei vak loah khan Ladakh hmarchhakah Aksai Chin tan tlangin kawng a lo sial daih tawh a ni!

Kum 1950 chho-a China kawngpui sial chu kawng mam tha pawh a ni hran lo a, tunah erawh thuam that leh chei nasat ni tawhin NH 219 tih a ni tawh nghe nghe. Hei hi hre reng mahse India ram hruaitute chuan phuba lak an tum miau si loa, China hian a kawng sial chu a chhunzawm muah muah mai si a, a tawpkhawkah India Prime Minister thluak nem Jawaharlal Nehru leh Chinese Premiere Zhou Enlai te chu an inbakkaih ta nge nge a nih kha.

Sino-India border thuah hian India dinna hi a la pangngai reng a, British-in India ram a awp laia ramri kha a la pawmpui thlap a, hei hi China pawhin a pawmpui ve reng thin kha a ni a, an official map-ah pawh an ziak dip ve thlap si a ni. Kum 1930 tir thleng kha chuan Postal Atlas of China-ah pawh Aksai Chin chu British-India ram chhungah rinluh vek a la ni.

Hetiang hi a nih mek lain kum 1918-ah China hian a rukin Map a siam a, chutah chuan Aksai Chin chu a ram chhungah a rinlut ta chat mai! British-India-ah kha chuan Aksai Chin hi Jammu & Kashmir chhungah a awm thin tih hria ila. Kum 1947-ah Jammu & Kashmir-ah hian District 14 a awm tawh nghe nghe. Tunlaia India leh China inepna hmun lar tak Ladakh pawh hi Jammu & Kashmir district pakhat a lo ni daih tawh a nih chu.

China hian Pakistan a tan em avangin ramri thuah India tihbuai hi a tum ve hrim hrim ni te pawhin a lang; a chhan chu Pakistan leh India hian ramri thuah thu inchuh an neih reng vang a ni. China-in a hlauh tak pakhat chu Line of Actual Control (Ladakh) leh Line of Control (Ladakh leh Jammu & Kashmir)-ah India hian building lian tak tak a sa zel anga, a inbenbel chuan nakin zelah ralthuam lama inchhekkhawlna hmunah a hmang ang tih hi a ni.

Mawl mang taka sawi chuan India-in indona avanga Pakistan ram a luahsak hi China hian a hlau hle a tih theih awm e. Pakistan hian a awp chhunga Gilgit leh Gilgit-Wazgrat a awp tirh chuan Pakistan Hmar chan (Northern Atlas of Pakistan) tiin a ko mai a, a hnu deuhah chuan “Gilgit-Baltistan” tiin a thlak leh thung.

Henglai hmunah hian a ni China-Pakistan Economic Corridor kawng chu sial a nih ni. Hei tak hi India hian a helh em em a, a ram himna kulhpui tihchhiatna hmawr tur nia a ngaih ngheh tlat ni. Heng hmunah hian China hian building lian tak tak sain a che nasa em em a, a rawn rahchin apiang chu Pakistan ram niin a chhal ta hmak hmak thin a. Kum 1963-ah phei kha chuan zah pawh dawn lovin Shaksgam Valley chu Pakistan a lo dil ngawng ngawng tawh a nih kha! A hma kum 1962-ah phei kha chuan India leh China hi an indo nghe nghe a ni. He indo hnu atang phei hi chuan Aksai Chin chu China hian ama ta dik tak angin a keipui sa hauh ta tlut mai a ni.

Kum 60 zet kal ta atanga vawiin thlengin China hian LAC-ah a ram zauh hna a rukin a kalpui hret hret reng a, hei vang hian India leh China hi Pangong Tso, Demchok leh Galwan Valley-ah te an lo inep fo thin a nih hi. India hi awm mai mai tawh bik lovin China angin LAC hnaivaiah kawngpui te sialin kut a thlak ve ta zel a, hei hi China hian enliam har a ti ve hle a ni.

A nihna takah chuan China-in Aksai Chin leh Pangong Tso a hauh hi India hian a pawmpuiin a ui ber a ni lem lo a; amaherawhchu Ladakh leh Jammu & Kashmir-a a huang rawn zauh hi chuan a thin a khei takzet a, ngawih liampui a tum lo hle a, tum dang zawng aiin an inep nasain tu lam ve ve pawhin ralthuam an chhek nasa tawh hle ni-a sawi a ni. Ram pahnih inkarah hian eng thil nge lo thleng dawn tih hi sawi thiam a har tawh hle.