Saturday 17 May 2014

TUNLAI HUNA KTP




Kan hriat theuh angin KTP hi kum 1954-a din tawh kha a ni a. A dintirh hun lai leh tunlai huna KTP chu a inang lo hlawm hle awm e. Chutiang bawkin kan rawngbawlna kawnga ngaihpawimawh zawng pawh a danglam tawh hle ang. Keini huna KTP te hi kan inenl>t fo a \ul ngei ang. Chutianga mahni \heuh kan inenlet nan a hnuaia point te hi i lo zir ang u:-

1 .Kan vannei: KTP a dintirh lam leh hun engemaw chen kan thlirlet chuan an che changkang lo ve khawp asin; mahse an hlim phian si. Music instrument an nei changk^ng ngai lo a, thingtl^ngpa tuk chawp ting\ang nei thei ngat chu an awhawm mai a, Leader ber slipper hrui thar nena a kal thlap thlap theih chuan an chhuang viau a nia! Bass guitar atan parcel chhiaah hrui an thlung a, a ngul atan mau phel an hmang a, pawh mar leh a ri a sin a, a dul leh a thum deuh mai a, \halai a ko khawm thei hle. Tunlai thalaite hian kan vanneihzia hi kan hre tawk em aw? Instrument changkang ber ber, ram changkang zawl te’n an hman ang kan hmang a, hla ni sela tunlai thalaite nun rem zawng thu leh thluk mawi tak tak te Lalpa’n min pe a. Engkim a awlsam a, a zahpuiawm loh vek a ni ber mai. Hetiang a nih lai hian lawmna chang hriat a pawimawh khawp mai. Changkanna leh hmasawnna chak takin thalaite min tuam a, thutak pawh lova KTP leh Pathian thu, Kohhran leh mi chhumchhiate changkansan a hlauhawm, i fimkhur ang u.

2. Kan vanduaina: Kan vanneihna lam kan sawi rualin a lehlam thl$r ila. Vanduaina kan nei tlat. Chhak leh thlang finna leh hmasawnnain min th<ai v>lna karah hian do tur a tam ta. CKTP pawhin eng eng emaw do kumah puan a ngai ta fo mai. Ruihhlo chi hrang hrangin min run mek a, thalai member-te hi a khawih duh bik riau lehnghal a, tunhma lama awm ngai lo leh a rim pawh kan hriat loh thil tam takin min chenchilh a, tunlai thangtharte hi kan vanduai a ni. Tunlai khawvela thil tha lo lo pung zel karah hian KTP tlat te an him \hin. Tha lam aiin sual lam kan zir chak tlat a, tha lam zirna hmun kan pan taimak a ngai a ni.

3. Mipat hmeichhiatna: Indopui II-naah khan Japan ramah Atom Bomb hlauhawm tak a puak keh a, mi tam takin an thih phah a, a puak leh ang tih hi khawvel ram hruaitute hlauh ber pakhat a ni. Tunlai hian Atom Bomb ni lo, Bomb chi khat a puak keh mek a, chu chu mipat hmeichhiatna hmansualna (sexplosion) hi a ni. Mizoramah ngei pawh hian hnuhma a nei nasa sawt hle. Chumi tilang chiangtu pakhat chu HIV/AIDS natna a darh chak atang hian a ni. Heng HIV positive tam ber hian mipat hmeichhiatna atanga an kai a ni. Tin, a tam ber hi KTP huang chhunga mi vek, kum 20-29 inkara mi an ni.

Mipat hmeichhiatna kawnga kan bawhchhiatna avanga Pathian anchhedawng kan lo nihzia chu Bible-ah kan hmu. Dik lo taka mipat hmeichhiatna hman hi Pathian h<at z^wng a nih b^kah mihring mit hmuhah pawh thil pawi tak a ni. Kan Bible chuan, “Taksa hi inngaih nan a ni lo a, Lalpa tan a ni zawk e,” (1Kor. 6:13 ) tiin min hrilh. Kan ngaihsan ram ropui America-te hlei hlei khuan an ng^i thutak a ni tih chu Bill Clincton leh Monica-i te ink^ra an th$kthu chhiatzia atang khan kan hre thei awm e. Tin, mipat hmeichhiatna lama serh leh sang nei lek lo-a inhmang thinte nun hi chhinchhiah fak teh, mi awhawm leh nun nuam ziktluak an vang hle ang.  Lal Davida bawhchhiatna pawh kha thungrulhin a awm tih kan hria a. “I mithmuh  ngeiah i nupuite chu ka laksak ang che a, i vengte ka pe ang a, chhun enah i nupuite an mutpui ang” (II Samuela 12:11 ).

4. Mahni bel vawn thianghlim: Mahni bel vawng thianghlimte hi an hlu zel dawn. Kum 1998/99 vel khan Mumbai tlangval pakhat chu Middle East ram pakhata oil company-ah hnathawkin a awm a, a hlawh pawh a tha hle a, ni khat chu a thisen an test a, HIV positive  a lo ni reng a, chumi an hriat veleh sorkar leh company thuneitute chuan darkar 24 chhunga an ram chhuahsan nghal turin thu an pe a. Tichuan ama chenna in pawh tlawh hman lovin office atang chuan India ramah a lo haw leh ta a ni. He tlangval hian Bangalore-a Freedom Foundation (AIDS vei enkawlna) hmun a pan a, vanneihthlak takin Lal Isua a chhar ta hlauh a, rawngbawlin hun a hmang ta hlauh zawk a ni. 

Tunlai chuan nitin eizawnna kawnga hna \ha tak tak thawh tur hmu tur chuan mahni bel vawng thianghlim (virgin/OK Tested) an tling zel a nih tak ber hi. Chuvangin  hnathawh tur a van em emna khawvelah hian Pathian tihna avanga mahni inthunun leh invawn thianghlim a tul ta hle. Khawvel hmasawnna lo sang zel hian Pathian kan mamawhzia a tilang telh telh \hin a, engkim bul leh tawp chu Pathian bawk hi a lo ni leh \hin a ni. Mihring hlutna ber pawh hi Pathian leh midangte tana hmantlak nih hi a ni. Chuvangin Pathian i rin avanga i thianghlimna (virginity), tuma la tihbawlhhlawh loh kha a man a to asin, zak suh. I virgin reng bik avang khan mi ang lo emaw, thiante tluk lovah inngai reng reng suh ang che,  a neitu tur che tan i hlu a, i man a to zawk tih inhre reng ang che.


5. Kawppui zawn chungchang: Nupui pasal zawn chungchangah hian  keini mizote pawh hi kan changkang sawt hle. Kan hmel duhzawng an nih vang ringawta ngaihtuah chiang mang lova inriahbuk thing fawm mai mai kan bansan \an ta. Hmel ringawt ni lovin chetzia, nunphung, khawsazia, mi piangthar, Pathian tih mi, Kristian chhungkaw dinpui theih tur, virgin ngei kawppui zawn nachang kan hre \an ta. A hun hmaa mipat hmeichhiatna hman hian nupui/pasal neih hnu thlengin ser a siam a, mahni inthiam lohna an neih bakah nu leh pa an nih thlengin inrintawn lohna leh innghirnghona a chawk chhuak hma bik. Pathian leh a Kohhran hmaa thianghlim taka inneih a nih hma chuan sex hi Pathianin a khap a ni tih hi i hria ang u.

Kawppui zawn chungchangah   hian nulate hi an pawimawh hle. Sipai, Driver, Central Service, Drugs addict, Zaithiam, etc. ngaihsan hunlai a awm vek a. A hunlai a zir zelin tlangvalte’n in ngaihsan nih tumin kan intlansiak thin. Bike chhuak thar ber ber, changkang ber ber, etc. neitu nun hi chik hmasa \hin rawh u. Rim taka b$anga thlantui luang zawih zawiha a thawhchhuah nge tih te chik hmasa rawh u. A nu leh pa eiruk atanga a neih a nih chuan hnualsuat ngam rawh u. Chhungkua chu sawi loh, mahni pawh inchawm zo lo khan khawsak \ha leh Kristian chhungkua a din lo vang. Tlangvalte pawh nupui kan zawnna kawngah hian kan fimkhur a ngai hle. Powder leh Perfume tel miah lo pawha mi hip thei i duh chuan a mizia ch$k hmasa \hin ang che. Mi sam colour ruala colour ve nghal duh khawpa rilru nghet lo nei mi chuan thla hnih danah kawppui thar an melh chawk an ti. A neih phu tawkin a inchei em? Krista chanchintha leh a nun a inmawi em? Etc. tih te chik hmasa thin ang che. Hei erawh hriat tel a tha- Mahni nun engmah ni lovin kawppui tur a thlan uluk theih ngawt loh, tih hi.


6. Biak In hawnga inneih:  K=P member zingah Biak In hawnga innei hi kan tam lo thin hle. KTP report 2013-2014-in a tarlan danin kum 2013-2014 chhung khan KTP member nupui pasal nei zawng zawng zat chu mi 4397 an ni a, Biak in-a innei zat chu 1881 (42.77%) an ni a; hmun danga innei zat chu 2516 ( 57.22%)  an ni thung. Biak In hawng ngeia inneih kan hlutna chhan tur te lo tarlang ila-

(a) Inneihna hi hmangaihna thiltih rah chhuak a ni. Hmangaihna dik tak chuan tumah a ti khawlo ngai lo.  Kan nupui pasal neih tur chu hmangaihna tluantlingin hmangaih ngei tur a ni. Pathian Biak In ngeia inneihna thutiam chhampui ngei hi a hlimawm a, malsawmna hn^r a ni. “Lalpa d^n chu a tha famkim a, nunna a siam tha thin”. (Sam 19:7)

(b) Biak In hawnga inneite hian entawn tur tha an hnutchhiah. Thlemna leh harsatna paltlangin anmahni tan leh nupui pasal la nei lote tan thil tha an ti a, mi zahawmah insiamin an ngaihhlutawm.

© Inneihna hi Kristian chhungkaw dinna lungphum a nih avangin Biak In hawng ngeia inneih hi a pawimawh. Rukruka chhungkaw din tum chu a fail sa. Chhungkaw dinna atan Isua’n min mamawhna aiin kan mamawhna a san zawk avangin a duh danin bul i tan ang u.

Biak In hawnga inneih hi a hautak em? Hautak lo e. Nupui ruk duh ten an sual thup nan kohhran an mawhpuhna mai mai a ni. Kohhran chuan inneite atangin inneih Certificate man bak tihhautakna turin phut/beisei a la nei ngai lo.

7. Inneihnaa hmeichhe kekawr ha hi: Mihringin hunpui pathum kan neih zinga pakhat inneih ni-a hmeichhiate’n kekawr an ha fo hi a mawi lo hle. Mizo hmeichhiate inchei dan tur dik taka incheina hun berte z$ng ami a ni awm e. Incheina hian kan mizia thui tak a tarlang a, kan zahawmna leh zahawm lohna pawh a keng tel bawk. Thupui hlapui vai ni te, ni bik leh invawn up a ngaih tum te, Kohhran hunserh pawimawhah te chuan mahni hnam incheinaa inthuam hi a zahawm a ni. Chutiang hunah chuan hmeichhiate’n kan kekawr kan thleh \hat ngam poh leh kan zahawm ang. Hmeichhe \henkhat kekawr hak duh dan phei hi chu khawthlang ram nula awm herh ho, nu leh pa pawhin tihngaihna an hriat loh te inthuamna kan lakchhawn mai a ni. Kohhran bel thin te inthuam nan phei chuan a duhawm loh hle. Kristianna meichher alh tikhutu mai an ni ang.

8. KTP leh inkhawm: Cyprian-a chuan, “Kohhran pawnah chhandamna a awm lo,” a lo ti a. Ringtu hmasate atanga vawiin thlengin Pathian pawl nan a huhova inkhawm \hin kan ni. Sap ramah Biak In khar/hralh thu kan hre thin a, mak tiin kan vei let ve hle a ni. Kohhrana lawi tam ber chu kum upa lam an ni a, thalai tam takin kohhran an ngaihsak loh avangin Biak In-a lawi tur an tlem a ni. Kan ramah hian a takin Biak In khar thu chu a la awm chiah lo mahse, thinlung lama Biak In khar erawh kan \hahnem hle tih a lang reng mai. Kan kal zel  dan han en hian hian sapram dinhmun ang khu kan hlat vak bik lo niin a lang. Kohhran boruak nawmlai- Camping, Crusade, etc. lai chuan inkhawm kan \hahnem \hin. Ringtu nun a puitlin theih lohna chhan pawh hi a nuam lam kan bawh luattuk vang a ni mai lo maw?. KTP inkhawm han thlir ila, member 25%-30% inkara inkhawm kan tlin chuan tha thawkhatah kan inngai a, kan lawm ve hle. Kan beisei a sang lova, kan lungawina hi a tlem hle ta mai. Mahni theuh i inenfiah ang u.

9. Zirlaite leh rawngbawlna: Zirlai kan thiam avang chauha Pathian hi fak hluam hluam tur kan ni lova, Pathian kan tih avang zawkin zirlai hi kan thiam tur a ni.  Pathian hian kan inzirchhuah a, mahni ke-a kan din theih hun thlengin a rawngbawl tur hian min duh ngawih ngawih a, tunah ngei hian chu rawngbawl hna chu kan nih ang anga thawk nghal rum rum turin min duh a ni. Naupan tet atanga Pathian tana inserh hrangte pawhin thawk tlem an intih lai leh, tunhma lama rawngbawlna ngaihthaha rawngbawltute pawhin an tunhma hun avanga inchhira an tah fo lai hian, keini engmah ni lo hian zirlai kan zawh fel hnuah chauh kan mawhphurhna rawngbawl hi zawm ve chauh kan tum a nih chuan inchhirin bang lovin kan la tap ve ngei ang tih a hlauhawm hle mai.

Zirlai  tan chuan rawngbawlna chin pawh a lo z$m viau a ni thei e; chuvangin inkhawm takngial hi chu tlanchhiatsan tumin chhuanlam tesep insiam fo lo teh ang u. Hna i hmuh hunah Pathian rawngbawl i tum a nih chuan i hna hmuh hunah pawh kaisanna hmuh leh zet i duh ngei ang. Rawngbawl hi nakin atana khektu chuan a pianthar zet loh chuan a hlen tak tak ngai lovang. A pianthar loh avanga chu rawngbawlna chu ngaihthah zawk a ni si a.

10. Bible ngainat: Tunlai member tam takte hian Bible hi kan ngaina lo hle niin a lang. K=P active member, Isaia pa hming pawh hre lo te, Hebrai chhiar dawn pawha Exodus a\anga phet pur pur chi te hi kan awm nual tawh tlat mai a! Bible ngainat kan zir thar leh a tul a ni. Bible tangkainate lo sawi lawk teh ang.

(a) Darthlalangah kan hmel chiang taka kan inhmu thei angin Bible-ah hian mihring nun hlimthla chiang takin a lang a, kan nun kawng hrang hrang atan darthlalang anga kan hman chuan keimahni kan inhmu fiah thin. Chuvangin nitin Pathian nen leng duna Pathian hmantlak nun nei turin Bible hi a pawimawh hle a ni.

(b) Insiam \hat nan: Kan thlarau nun atan kan chaw pawimawh tak chu Pathian thu hi a ni. Mihring chak lo leh nitina thlemna tawk reng kan nih avangin kan ti dik lo fo \hin a, chutih karah chuan mahni tih dik loh pawh inhre thei lo te kan ni lawi si. Bible-in kan thiam lohzia min hriattir a, chuta tang chuan insiam thatna kawng min kawhhmuh \hin.


11. KTP leh World Cup: Kan hriat angin World Cup a lo thleng leh dawn a, football boruakin min chiah hneh hle ang. World Cup nghawng tha lo an sawi i hre tawh maithei- Zan reia inkhel a ni tlangpui a, nula leh tlangvalte an lo free tawh a, thenkhat chu chhungten an mutsan tawh a, World Cup en hming pu si kha nilai zana hnawh chhuah ngai an awm leh \hin. Zirlaite tan pawh World Cup hi hnawksak a ni thei bawk. He hun hi Lal Isua nen i hmachhawn loh chuan rah tha lo a chhuah thei a ni. He hun hian kan nunphung a sawi nghing dawn a, i rinna erawh sawinghing suh se. Zanrei a nih avangin Isua theihnghilh suh la, Isua nen en tum ang che. Rau vak tum kha a ngai lo. He boruak hi a chhe zawnga hmang lo turin keini KTP member-te chu kan rilru kan siam tur a ni.


Sawiho atan:


  1. Tunlai huna KTP te hi kan vannei nge kan vanduai zawk le? A chhan sawi nise.
  2. Biak In hawng ngeia inneih hi a hautak tak takin kan hria em?
  3. Inneihna-a hmeichhe kekawr ha hi ngaihmawh tham a tlingin kan hria em?
  4. Biak In hawng ngeia inneih that bikna dang kan hriat apiang sawi belh nise.
  5. Zirlai tan rawngbawlnaa inhman hi a tha berin kan hria em?
---------------------------------------------------------------------------------

    * Compiled from "KRISTIAN THALAI" chanchinbu. *