Sunday 28 July 2013

TITANIC NGHILH LOH NAN


                                               
[ A pil atanga a kum 100-na pualin ( April 15, 1912 - April 15, 2012) ]
      

                        He khawvelah hian ka lo piang ve a ni tih te lo hre lovin, White Star Line Company hnen atang hian  thla hlawh la ve pawh ni lo mah ila, kum 1912, April 15, 2:20 AM a  Atlantic tuipui mawng, 41°46’N, 50° 14' west ,ft. 1300 laia thuka pil a, mihring 1,514 nunna pil puitu  TITANIC zûnah hian kan uai laklawh tlat si chu a nih hi. Tute emaw ai chuan a zûna uai hi a na zawk te pawh a ni mahna le! Hetiang a nih mek lai hian kumin 2012 hi chhiatna a tawh atanga a kum 100-na lai a lo ni vei rawl nen; chumai piahah April 15 hi a cham a lo la ni leh zel bawk nen. Titanic fans ruhkawlte chu au chhuak lovin kan awm thei lo a nih tak ber hi maw.  
                         
Tunah hian North Atlantic tuifinriat mawng, a thuk leh thim em avanga ni zungzam pawhin a thlen phak lohna hmunah lengngha leh tuipui sahrâng tam tak karah baihvai leh khawhar takin riahrun a rem mek asin. Dam ten awm ila engtikah tak a thut hmunah hian zu tlawh chhuak ve thei tak ang i maw? Engpawhnise awm hmun atang hian a pual liau liauvin a chanchin kan lo hriat tawh te pawh hi i han chhuang lum leh dawn teh ang. A sei em avang hian Titanic fans ruhkawlte tan lo chuan chhiar chhuah peih chi pawh va ni suh.

A TO BUL :   Titanic hi “Olympic - Class Ocean Liners” an tih pathum zinga a pahnihna a ni a. A kawppui dangte chu- RMS Olympic leh HMHS Britanni te an ni. An hun laia lawng siamtu Company lian leh hlun ber White Star Line ta an ni a.  Kum 1907 a White Star Line  Chairman, J. Bruce Ismay leh Company lian ve ang reng tak International Mercantile Marine Co. financier, J. Pierpont Morgan ten ruahmanna an duan atanga lo piang chhuak ta an ni.   Heng hunlai hian White Star Line Company tena an elpui ber Cunard Company chuan paasenger phur chi lawng tlan  chak em em, Lusitania leh Mauretania te an siam chhuak chiah a. White Star Line Company hotute tan chuan thinthi diaia mut chu tuipui chunga muthilh tum ang vel a lo ni ta a. Anni aia lawng tha zawk siam chu an thil ngaihtuah lian ber a lo ni ta a ni.  Tunhmaa White Star Line Company ten kum 1867 atanga an lo thawhpui tawh Harland & Wolff Company chuan Titanic leh a unaunu Olympic sak hna chu Belfast tuipui kamah an thawk ta a ni. A pumpuia a ruangam chu Harland & Wolff Company Director Lord Pirrie chuan a thawk a, amah puibawm turin White Star Line Company  atangin Naval Architect Thomas Andrews chu ruat a ni bawk. Edward Wilding chu lawng ruangam leh a ngheh zawnga mawhphurtu tur atana ruat a ni a. Alexander Carlisle chu lawng cheimawina leh lifeboat chhiat thata mawhphurtu tur a ni ve bawk. 

                        July 29, 1908 chuan Harland & Wolff Company tena an rawn design chu White Star Line Company  chuan a lo pawmpui ta a, a hnu ni hnih lekah chuan an duan ang ngei chuan lawng lian sak hna chu tan nghal a ni.  He an sak hmasa zawk lawng hi ‘Olympic’ an ti a. Olympic design ang bawk hian Titanic pawh hi sak  chhunzawm ve nghal a ni.

A LEN ZAWNG LEH PIANHMANG :    Titanic hi 882 feet 9 inches ( 269.06 m ) a sei a ni a, a zau lai berah 92 feet 6 inches (28.19 m) a ni hem mai. A san zawng (from keel to top of bridge) hi 104 feet (32m) a ni bawk a.  “Olympic - Class Ocean Liners” pathumte hian chhuat sawmpakhat an nei theuh a, heng zinga pariatte hi passenger tan bika duan leh hman a ni. Chung chhuat pariatte chu :-

1.The Boat Deck : Hei hi lifeboat an dahna deck kha a ni. Captain leh Officers’ Quarters awmna a ni a, Gymnasium awmna hmunpui a ni bawk. Second Class Cabin luhna a awm bawk.

2. A Deck : Hei hi First Class passenger te awmna a ni. First Class cabin a awm a, hall lian tak tak te, meizial zukna hmun, lehkha chhiar leh ziakna hmunpui, leh Court te hial awmna chu a ni.

3. B Deck : Helaiah hian First Class passenger thenkhat pawh hmun thenkhatah an la awm ve tho a ni. Titanic-a an restaurant changkang, A La Carte Restaurant leh Cafe Parisien te che he deck-a awm hi an ni. Second Class smoking room leh hall te pawh a awm bawk. He lawng lian a pil dawn pawh khan mipui tam ber chu he B Deck-ah hian an chuang khawm a, an hun hnuhnung an hmanna tawp ber a lo ni ta a ni. 

4. C Deck : Lawng engine-a lungalhthei thehluttute awmna room te, Third Class passenger te inhmuhkawmna hall te a awm.

5. D Deck : Hetah hian room lian tak tak pathum - First Class Reception room, First Class  Dining Saloon leh Second Class Dining Saloon, kangmei vengtute pawh an awm bawk. 

6. E Deck : Hei hi mipui vantlang bungraw dahna hmun, chaw chhumtute, seamen, lawnga eitur ngaihtuahtu leh enkawltu, lawng tifaitu leh viltute awmna a ni.

7. F Deck : Hetah hian Third Class passenger an awm ber a. Second Class Cabin leh lawng chhunga thawk pawl an awm ve bawk a. Third Class passenger-te chaw eina hmun leh Swimming Pool te pawh a awm.

8. G Deck : Hetah hian Post Office leh a thawktute an awm a. Eitur chhekkhawm an dah bawk.

9. Orlop Deck : Hei hi lawng chhuat hnuai ber a ni. Hetah hian lawng boiler, engines leh electrical Generator te a awm. Passenger na zawng tan kalpawh mai mai theih a ni lo. Deck D nen direct-a inkalpawhna staircase a awm bawk.

A KHÂWL LAM CHANCHIN :    Titanic hian engine pathum- Reciprocating engine pahnih leh Parsons Turbine engine pakhat a nei a. Hengte hian lawng virmep an tuaivir vek a ni.   Reciprocating engine pahnih hian thahrui 30,000 hp a pe chhuak a, Turbine engine hian 16,000 hp a pe chhuak ve bawk. Tunhma chuan Turbine engine chauh hi an lo hmang thin a ni awm e; nimahsela chak viau tho mahse lawng a sâwi chet nasat em nasat lutuk thin avangin Reciprocating engine hi an telh ve ta a, tichuan a chuan pawh a lo nuam tawh zawkin lungalhthei pawh a mamawh tlem zawk lehnghal si a, an hmu chhuak fuh hle a ni. 

            A engine hi lungalhthei hmanga tihnun a ni a. Titanic hian nitin lungalhthei ton 600 a mamawh a. A thuka lungalhthei thehlut turin mihring pawh a mamawh tam hle a, mi 176 lai an awm a ni. Nitin meivap ton 100 lai mai tuipuiah an thehchhuak reng bawk a. A thawktute zingah mahni intihlum mai pawh an awm châwk a nia! Titanic-a an electrical system hi a tha hle a ni ang, an hunlaia khawpui lian ve tak thenkhatte aiin Titanic hian current a kawl tam daih zawk a ni. Hei mai bakah hian rikrum thila hman atan 30 KW pe chhuak thei Generator pakhat a la kawl cheu bawk. Kan State ai chuan electric power-ah a hnianghnar lo chuang lo a nih hmel.


TECHNICAL HMANRUATE :     Titanic hi a len em avangin awlsam taka taka khalh kawi mai mai theih pawh a ni lova, a steering tikawi tur pawhin engine dang a hranpa ngat, steam-powered engine siam a ni bawk. Tui supply pawh a hnianghnar hle a. Tui buaipuitu department pawh a hran ngatin an nei a ni.  
                                               
 Mipui tui hman tur hi lawngchawlhna hmun atanga lakluh a ni hlawm a, pipe leh connection felfai tak hmangin room hrang hrangah lakluh a ni. Engemaw thil avanga tui an lo tlachham a nih pawha hman theih turin tuipui tui thlitfimna chu bun a ni bawk a; nimahsela tuipui tui chu a al em avangin pipe-ah chi khâwnin a hnawhbuai thei tih hriain hemi veng tur hian electric fans leh boruak vawn lumna khawlte chu pipe system-ah an la vuah chhâwng leh thlap a nih chu! A va ropui thin em ve le. First Class Cabin phei chu electric hial nena thuam vek a ni bawk.

Titanic-ah hian 1.5 KW spark-gap Wireless Telegraph pahnih bun a ni a. A pakhat zawk hi thu thawn nan hman a ni a; pakhat hi chu sound-proofed pindanah thuthawn dawn an hmang ve thung. Telegraph hi Marconi Company ten an thutchilh bawk a ni.

PASSENGER-TE CHÊT VELNA HMANRUA/BUNGRUA :              Titanic bungruate hi passenger ten nuam an tih theihna tur ang ber theuhva duan a ni. He lawng hian First Class passenger 739, Second Class passenger 674 leh Third Class passenger 1,026 a phur thei a, lawng hnawthawktu 900 nen, an vaiin mi 3,339  an chuang thei a nih chu. A chhunglam cheina (Interior design) hi English Country House ang thei ber tura duan a ni. First Class Cabin hi Ritz Hotel leh Empire style-a duan a ni bawk. First & Second Class Cabin leh hall te hi Renaissance leh Victorian hunlai a an incheina style ang a duan a ni hlawm. An tum ber chu  passenger ten lawngah an chuang tih hre lova Hotel tleng theiah awm anga inhre turin an siam a ni ber. Lu mehna hmun, Library leh Telephone hman tur a awm reng bawk. First Class section bikah chuan swimming pool, gymnasium, Turkish Bath, electric bath leh verandah cafe te thlengin a awm a. Tin, an furniture te pawh 3rd Class te nen chuan a inang lo tak zet a ni.

                        Hetih mek lai hian Third Class passenger te pawh lawng danga passenger-te dinhmun nena khaikhin chuan an dinhmun hi a la awhawm zawk tak meuh meuh a ni. Cabin pakhatah mi pahnih atanga mi sawm te an awm hlawm a. Hmanrua pawh an intawm deuh vek a ni. Bual In pawh pahnih chiah, mipa leh hmeichhe hman tur a awm a ni. Thawmhnaw pawh First Class passenger te ang lo takin anmahniin an insuk a ngai a, Insuk khawl an hmang pha ve lo a ni. Tin, class hrang hrangte hi duh duh dana inkalpawh phal a ni chiah lova, lawng pianhmang reng reng atang pawh hian inthliarna chu a nasa ve hle tih kan hre thei awm e.  Entirnan: 3rd class toilet chu thing atanga siam a ni a; 2nd class toilet chu porcelain atangin; 1st class toilet erawh marble atanga siam a ni thung.  A chuan man pawh a inthlau hle:- 1st class passenger tan a tlawm ber chu- £ 23 ( Tunah chuan £ 1,688 vel ); 1st class ah pawh a to ber chu- £  870 ( Tunah £ 63,837 vel ); 3rd class tan- £ 75 ( Tunah £ 532 vel ) .

Titanic 1st class cabin-a lar em em chu Grand Staircase kha a ni. Film-ah pawh an tihlan kha.


DÂK LEH BUNGRUA :     Passenger a phurh bakah bungrua tam tak a phur bawk a. R.M.S. Titanic tih pawh hi Toyal Mail Ship Titanic tihna a ni a. Dâk hna a thawk nghal tihna a nih chu. 26,800 cubic feet a zau chu Post Office tawp atan reserved a ni a. Lehkhathawn, parcel leh thil dang tam tak chheh khawm nuaih a ni. Sea Post Office-ah hian thawktu mi panga ( 2 Britist, 3 Americans ) an awm a, nitin darkar 13 an thawk a ni.


LIFEBOAT : Titanic hian lifeboat 20 a phur a. Starboard side-a awm chu odd number, 1-15 pek an ni a; port side-a awm te chu even number, 2-16 pek an ni thung. Lifeboart 16 te hi thing hmanga siam a ni a; a dang 4 erawh inthlep thei an ni thung. A tirah chuan woodened lifeboat hi 64 ken an tum a, chu chu mi 4000 phur leng thei tur a ni; nimahsela hei hi thulh lehin 20 chauh hi an keng ta a ni. Heng hunlai hi ‘Board of Trade’s Regulations chuan ton 10,00 zela rit lawng tan lifeboat 16 chin chiah ken a phalsak a. Lifeboat 20 an keng pawh hi a nihna takah chuan dan kalh a nih chu.

TITANIC SAK A NI :                     Tun hmain hetianga lian lawng hi an la sak ngai loh avangin Harlang & Wolff company tan pawh chona nasa tak a ni. Titanic leh a unaunu Olympic te hi a rual deuhthawa sak a ni a. Olympic hi December 16, 1908-ah sak tan niin Titanic hi March 31, 1909-ah sak tan a ni ve thung. An sak dan phung pawh a inang a, sa zo turin thla 26 an mamawh ve ve bawk. Nimahsela Titanic hi chu a unaunu ai hian a lian daih zawk a ni. Hnathawktu mi 15,000 laiin an sa a. Hetiang khawpa lian leh ropui han sak takah chuan fimkhurna lo tlachham tawk pawh an lo awm a ni chêk a ni ang chu, an sak chhung hian mi 246 ten hliam an tuar a, an zinga mi 28 te chu an na hle nghe nghe a- ke tliak, ke leh kut bung tihte an ni nawk hlawm. Mi 6 chu a hmunah an thi nghal bawk a, midang 2 chu workshop-ah an thi a. Tuipuia chhuah a nih hma chiahin thingin a tlak avangin hnathawktu 1 chu a thi ve leh bawk. He lawng hnuaiah hian  watertight hrang hrang siamin, watertighr pakhat chu accident emaw avanga tui a lo lut a nih pawhin a danga a luh leh hmain cabin dang chu phui taka kharphui theih turin an siam a. Hei hian mi tam tak a thlamuan phah hle a nih kha.

TUIPUIAH ENCHHIN A NI :        A taksa bung hrang hrangte an chuktuah khawm hnuah chuan tuipuia enchhin turin April 2, 1912, monday 6:00 AM khan chhuah a ni ta a. Hemi ni kher hi chuan khaw awmdan pawh a tha hle. Tuihu khawla mei tuahtu mi 78, kangthelhtu leh hriak hnawihtu leh hnathawktu dang mi 41 te an chuang a. Jack Phillip leh Harold Bride te chu Radio Operator ah an tang a, Board of Trade Director, Francis Carruthers pawh Titanic chu mipui chuan nan a him tawk chiah em tih fiah turin a tel ve bawk. He sea-trials-ah hian hmanrua zawng zawng chu a hmanna tur ang theuhva chelek vek a ni a.  A full speed 21 knots (24 mph; 39 km/h)- in an tleng chhin bawk. An lungawi tlan hnuah chuan 7:00 PM ah rawn let lehin, “Agreement and Accountof Voyages and Crew” chu an sign ta a ni.


A ZIN CHHUAK TA :                     A zin kawng hmasa ber atan Southampton atanga Cherbourg (France) tlawh a, Queenstown (Ireland) tlawh leh hnuah New York (USA) thlen chu an ruahman dan a ni a. White Star Line hian a lawng pathum- Titanic, Olympic leh RMC Oceanic te chu tirhchhuah a tum a;nimahsela a ni indawt ni lovin hapta khat chhung zel atan lawng pakhat tirh chu a ruahman a ni. April 10, 1912 (Nilaini) chuan a zinkawng chu a zawh tan ta a. Passenger-te chuan 9:00 AM atang chuan an rawn bawr laih laih tan tawh a. Southampton Terminus Railway Station chu a lun laih laih ngei e. 3rd class passenger-te chu an lut hmasa ber a, chutiangin 1st class passenger-te chu a hnuhnung berah. Steward-te chuan an awmna tur cabin an lo kawhhmuh zel a, 1st class-te erawh Titanic Captain Capt. Smith chuan a mal te tein a lo chibai thung. 3rd class passenger-te chu an hriselna te endiksak an ni a, natna khirhkhan neite chu USA-a an luh lohna tura tih a ni. Southampton-ah hian passenger 922 an lut a, passenger dang erawh Cherbourg leh Queenstown-ah lak belh an ni thung.


TITANIC HNATHAWKTUTE :               Titanic-ah hian lawng hnathawktu mi 885 vel an awm a. A hunlai ang bawkin, a ngheta thawktu erawh an tam lo hle. A engine lama thawktu phei chu a hmuna lak chawp tak tak an ni hlawm. March 23 atang khan a thawktu tur lak hna hi tan a ni a, training tlem azawng pek nghal zel an ni bawk. White Star Line Company lawng captain senior ber Capt. Edward John Smith chu Olympic atangin Titanic-ah hian sawn a ni a; Henry Tingle Wilde chu Chief Mate post chelh tura lakluh a ni bawk. William McMaster Murdoch leh Clarke Lightoller te chu First leh Second Officer atan lak an ni bawk. Hnathawktute hi department pathumah an then a- Deck dept.-66; Engine dept.-325 leh Victualling (Ei siam pawl) dept.- 494 an ni. Engineer an tam hle.


PASSENGER-TE : Passenger-te hi mi 1,317 vel an ni a. 1st class-324; 2nd class- 284 leh 3rd class-869 an ni. Titanic hian mi 2,566 a phur thei a, 1st class-1,034; 2nd class-510; 3rd class- 1,022. Mipui an la thawl hle tihna a nih chu. Passenger zinga an hunlaia mi langsarte chu:-  American millionaire John Jacob Aster IV te nupa; Industrialist Benjamin Guggenheim; Macy neitu Isidor Straus leh a nupui; Denver millionaire Margaret “Molly” Brown; Sir Cosmo Duff Gordon te nupa; Cricketer and businessman John Borland Thayer te nupa leh an fapa Jack; Author leh socialite Helen Churchill Candee; Journalist & social reformer William Thomas Stead; Author Jacques Futrelle te nupa leh filmstar Dorothy Gibson te an ni. Tin, White Star Line Managing Director J.Bruce Ismay leh Titanic designer Thomas Andrews te an tel bawk. Titanic neitupa J.P. Morgan erawh chuan chawpchilh takin a zin programme hi a lo thulh thung a ni.

TITANIC A PIL TA :                      11:40 PM chuan an hmazawn lawka vurtlang awm chu Frederich Fleet chuan a hmu thut mai a. 1st Officer William Murdoch chuan lawng chu veilama kuaiher tur leh a engine chu a lêt zawnga virtir turin thu a pe nghal bawk a;nimahsela an tlai ta tho mai, lawng pang dinglam pang chuan vur chu a su hman ta tho si a ni. Lawng bang pawp atang chuan tui a lo lut nghal zawih zawih mai a, watertight panga lai chu a rawn chimpil nghal der mai a ni! Panga aia tlem chu chim nise la chuan damkhaw chhuahna chance an la nei asin le. Thil chiang tak awm ta chu darkar hnih chhung lekin Titanic hi Atlantic tuipui mawngah a awm tawh dawn tih hi. An lifeboat neih ang angah chuan naupang leh hmeichhia chu an chuantir a; nimahsela lifeboat te hi an luahkhat tlat lo! 

Lifeboat a tlem chu thuhran ni se, a awmchhun pawh kha a dawn theih tam zat aia tlema hnawhkhah a ni hlawm. Entirnan, lifeboat an thlak hmasak ber lifeboat 7 kha mi 65 phur thei tura duan leh siam a ni a; nimahsela mi 24 chauh an chuantir  a. Chutiang bawkin lifeboat 1 pawh kha mi 40 phur thei nimah sela mi 12 chauh ( lawng hnathawk 7 leh passenger 5 ) chauh an chuang thung. Engnge a chhan ni ta ang le? Tui lah chu a vawt em em mai si a, 28 °F (“2 °C ) laia vawt a ni bawk si a, nunna a la hnem hman hle a ni.  

            Khatia mipui chhanchhuaktu tur zawnga light signal ( SOS ) an kahchhuah chuai chuai lai khan Californian lawng chu Carpathia aiin Titanic lawng a hnaih daih zawk a. Nimahsela an chhanlet miau loh avangin nunna tam tak hloh a nih phah ta si a ni! April 15, 1912, zing dar 12:45 AM chuan Californian lawnga hnathawktute chuan  Titanic atanga signal light rawn eng chhuak zuai zuai chu  an hmu ve meuh mai; an lawng Captain mu tui lai chu kaitho mahsela Captain berin thu engmah a nei tlat si lo alawm le. Tin, hetihlai hian  an Wireless Operator chu tui tak main a lo muhil tawh bawk a, a rawn harh chhuah ve meuh chuan  mipui mangang thlabar, lifeboat-a chuangte chu Carpathia lawng chuan a lo hlangkai vek tawh a ni. Engpawhnisela, Titanic passenger te vanduaina a kaltluang a ni ber e. Pil thei lo tura an ngaih chu a nihna tak hmachhawntirin an awm a ni ber mai. Zing dar 2:20 AM -ah chuan Titanic chu a pil ta a ni. Mi 1,517 laiin nunna an chan nghal a, mi 710 erawh chhahchhuahin an awm thung. Zing dar 4:00 AM -ah chuan RMC Carpathia chuan a pilna hmun chu a rawn thleng ve chiah a, tuia dama lo la awmte chu thiarluh nghal an ni.

CARPATHIA LAWNGIN NEW YORK A THLENG :             Carpathia hi ni thum hnuah New York a lo thleng a. A zinkawngah vurtlang, chhum thim leh tuipui thli te avangin a lo thleng har zawk a ni. A rawn kal pah hian Wireless hmangin chanchin an thawn chhuak reng bawk a, he news hian mitin beng a verh tak zet a ni. White Star Line Office, London, Southampton, Liverpool, Belfast leh New York te chu mipuiin an bawr nasa hle. April 18, 9:30 PM chuan Carpathia chuan New York Pier 54 chu a rawn thleng ta rup mai le. Mi 40,000 lai maiin hnukulh teuhvin an lo hmuak bawk a. Women’s Relief Committee, Traveller’s Aid Society of New York leh Council of Jewish Women te chuan tanpui hna an thawk nghal mawlh mawlh bawk a. Passenger-te an chhuk hnuah chuanFrance,Austria-Hungary lam paninCarpathia chuan a zinkawng a zawh leh ta vuah vuah a ni. Cunard chuan Carpathia lawng hnathawktute thla hlaawh a tipung nghal a, Titanic passenger damchhuakte hian pawisa thawhkhawmin, £ 900 ( Tun angah chuan £  66,038 hu vel) chu an pe ve bawk. Lainattu pawh pung ve zelin, Titanic passenger te tan hian charity hrang hrang siam a ni.

TITANIC CHHIAT TAWH CHHAN CHHUI A NI :                 Carpathia lawngin New York a rawn thlen hma hauh atang tawhin investigation kalpui tuma ruahmanna siam nghal a ni a. April 19 chuan The United States Senate chuan he hna hi a thawk nghal a. Inquiry chairman, Senator William Alden Smith chuan dam chhuakte hnen atanga an thil hmuh leh hriatte ngaihthlak nghal char char chu a duh a, passenger-te pawh British-a kir a phalsak lawk lo a ni. Hetihlai hian British Press chuan a political careersawhngheh tumah Senator William Alden Smith hi an puh ve bawk a;nimahsela Smith hi U.S. railroads safety campaign-tu lar tak a lo ni tawh hrim hrim a ni.

                        British Board of Trade pawhin inquiry kalpui ve nghalin, Lord Mersey chu hotuah an ruat a, May 2-July 3 chhung an thawk a ni.He inquiry team pahnih te thil hmuhchhuah pawh a inang a. A chhan bulpui nia an tarlante chu- Lifeboard a tlem lutuk a, lifeboat phurh theihzat bi thliahtu dan pawh a hlui lutuk tawh reng reng, Capt. Smith kha vurtlang a awm thu warning kha a ngai pawimawh tawk lo, lifeboat te kha hnawhkhah an ni  lo, Titanic kha a speeda sang lutukin full speed-ah an dan ngun reng reng tihte a ni hlawm. He inquiry avang hian International Ice Patrol leh International Convention for The Safety of Life at Sea te chu vawiin thlengin kan lo neih phah ta a ni.

RUANG ZAWN NGHAL A NI :    April 17, 1912 chuan Titanic passenger thi ta te ruang hlawm turin Mackay-Bennett chu Halifax atanga tirh chhuah a ni ta a. Mi ruang damdawia chulhtu tur mi 40, Vur ton tam tawk tak leh kuang 100 nen an thawkchhuak a ni.  Mackay-Bennett hian ruang 306 an hmu a, ruang 116 erawh hawn leh atan chuan a chhe tawh hle a ni. Tunge a nih hriat tumin ruang  zawng zawng chu an  theih tawkin an zirchiang nghal vek bawk a ni.  Anmahni puibawm turin lawng dang pawh an rawn thlen belh zel bawk a, tichuan a vaiin ruang 328 chhar khawm a ni a, ruang 116 te erawh a lo chhiat taw hem avangin tuipuiah phum an ni ta thung a ni. An va lainatawm lulai tak em.

TITANIC HMUHCHHUAH A NI:                        Kum tam tak chhung chu tuifinriat mawnga Titanic awm hi tlawhpawh loh a ni a. A chhan chu ft.13000 laia thukah chuan tui pressure a lo nasa tawh si a, 6,500 pounds per sq.inch lai a lo ni tawh si a, hei vang hian hmanraw nazawng leh mihring nazawng tan chuan kalpawh mai mai theih a ni lo a ni. Nimahsela kum 1985, September ni 1 khan Franco-American expedition team chuan an zu tlawh pawh ta a, Titanic lu lam leh a mawnglam chu a lo inthen hrang phawk a, km chanve  laiin a lo inhlat a ni.Lawng lu lam hi chu an duan ang khan a lo la awm a, a mawnglam erawh a lokehdarh nasa hle thung a ni.Bungrua, mimal hmanrua chhe har chi ho chu a lo tla darh nasa em em a.1985 hunah hi chuan explorer, scientist, filmmaker, tourist tam takin an zu tlawh tawh a ni. Tunhnai atang khan Titanic hi a chhiatbelh nasa em em mai a; a chhan Iron eiral thei bacteria a inthlahpun chak em vang a ni ber. Tun atanga kum 50 velah chuan Titanic sakruang hi hmuh tur a awm tawh loh rin a  ni.


MUSEUM:                Khawvela museum tam takte hian Titanic leh a kaihhnawih thil an tarlang nual a. Kumin March 31, 2012 pawh khanNorthern Ireland-ah chuan Titanic an sakna hmun ngei Belfast tuipui kamah chuan a hriatrengna ropui tak an siam a ni. Museum tam tak heng- Ulster Folk & Transport Museum, Morsey side Maritime Museum, Titanic Historical Society, Maritime Museum of The Atlantic te chuan Titanic thilan kawl hnemhle.

TITANIC CHHIAT TAWH KUM 100-NA PUALIN :               May 31, 2011, chhun dar 12:13 PM khan Titanic sakna hmun ngei Belfasttuipui kam atangin kah-ên chu van lamah ropui taka kahchhuah a lo ni tawh a. A bul tuipuia lawng lian ber atanga a te ber chenin ri thei zawng zawng an chhuah a, mipui awmte pawhin Titanic leh a passenger-te hriatreng nan kutbebgin seconds 62 chhung kut bengin hun an hmang ve a ni. March 12, 2012 khan BBC chuan Belfastatang hian programme an hmang a, he hunah hian uipui hla (maritime hymn) hrang hrang thlan chhuah a ni a, “I lamah min hip rawh” (Nearer, My God,to Thee)tih hla, an pil hmaa ship band ten an rem ngei hmang khan a tawp khar a ni bawk. April 4,2012 khan Titanic chhiat tawh kum 100-na hi 199-a Titanic film chu 3D technology hmanga release-in hun hman a lo ni tawh bawk a, TV1 ten Titanic mini-series an tichhuak a ni. 

            April 10,2012 khan  The Royal Philhermomi Orchestra chuan, “The Titanic Requiem” tih hla chu an rem . He hla hi Robin Gibb leh a fapa RJ Gib tena an phuah a ni. He hunah hian hologram hmangin tuipui, lawng leh vurtlang tarlan a ni bawk. 

            Tin,April 15 hian Cruise Ship, Balmoral chu Fred Olsen Cruise Liner kaihhruaina hnuaiah Titanic zinkawng chiah kha zawhin, Titanic chetsuala a pilna leh tuipui mawnga a awmna chung zawnah chiah a ding dawn a ni.
----------------------------------------------------------------------------
.....Joel...15042012...Ghy.....


 









  




TITANIC CHANCHINA THU BENGVERH THENKHATTE


Hmuh phak  leh chuan ve phak ni lo mahse April 14, 11:40  PM a vurtlang  a sut avanga a  darkat hnih hnu  leka Atlantic tuifinriat mawng, 13, 000 ft,  41°46'N, 50° 14' west a pil ta Titanic hian ka lung a len ve reng thin nia mawle!  Kei ang bawka lo lunglenpuitu in lo awm vet akin, tun tumah pawh hian mi thenkhattena kan lo la hriat loh tur thil tlem a zawng rawn tarlang ila. A pil atanga a kum zana (100 yrs. ), April 14, 2012 hunah Titanic chanchin dang chu kan post leh dawn nia.



1.Lifeboat Drill cancelled a ni:           A hunlaia  lawng lian  leh changkang ber Titanic hi an thlamuanpui em vang pawh a ni mahna le, lifeboat an phurhho hi a hmandan leh mipui tena  rang leh felfai taka a chuan luh dan an hriat theih nana tihchhinna nei tura ruahman a ni a.  He an ruahmanna siam hi Titanic-in vurtlang a sut hma ni chiah, April 14, 1912  kha a ni a. Mawlhtu a awm te pawh a ni maithei, chhan tha em em pawh awm chuang si lovin lawng Captain, Capt. Smith  chuan  an ruamhmanna hi a sût leh ta mai a ni. He thil hi lo kal tlangpui chu nise nunna tam tak chhan a nih ring an tam hle.



2.Mitkhap kâr tak meuh a ni :         Khawthlir buka duty-in entlang phîr( Binocular ) pawh hmang lem lova mit lâwnga an hma lawka vurtlang lianpui, toh lurh  a han hmuh veleh chuan ralkhel dar a khawngri nghal a. Lawng hnathawktute pawh an che rang tak zet zet a ni. An lawngin vurtlang a sut hma leh Officer ten information an dawn inkar hi seconds 37 lek tak tak chauh zu ni a. An hnaih chilh tawh tak zet. Chu veleh First Officer Murdoch chuan rang lutukin lawng chu veilama kuai her turin thu a pe nghal bawk a. Lawng engine lama thawktute hnenah pawh a engine chu a lêt zawnga vir tir turin thu a p eve bawk a ni. Nimahsela an tawpna chu kan hre tlang vek tho e. An lainatawm ngei mai.



3.Titanic Chanchinbu :         He lawngah hian engkim a awm e an tih fiamthu ang deuhvin, a pual bik liau liau chanchinbu, “The Atlantic Bulletin” chu chhut a ni a; lawng chhunga printing press ngei mai hmanga chhut a nil eh nghal. He , “ The Atlantic Bulletin” ah hian News, Advertisement, Sumdawng bungraw rate, Hores-riding results leh tlâng titi lengvel te an chhuah a ni.



4.Lifeboat-te kha a nihna anga hman a ni lo :        Lifeboat a tlem chu thuhran ni se, a awmchhun pawh kha a dawn theih tam zat aia tlema hnawhkhah a ni hlawm. Entirnan, lifeboat an thlak hmasak ber lifeboat 7 kha mi 65 phur thei tura duan leh siam a ni a; nimahsela mi 24 chauh an chuantir  a. Chutiang bawkin lifeboat 1 pawh kha mi 40 phur thei nimah sela mi 12 chauh ( lawng hnathawk 7 leh passenger 5 ) chauh an chuang thung. Engnge a chhan ni ta ang le?



5.Bual In pahnih chauh :      Khatiang khawpa lawng ropui leh changkang ni si, third class passenger mi 700 zet hman atana Bual In  pahnih chauh an dah hi chu an ti mak ve ngawtin a lang. rethei leh hausa kar a hla a ni mahna le.



6.Chhanchhuak thei tur lawng hnaivai ber a reh tlat si :  Khatia mipui chhanchhuaktu tur zawnga light signal ( SOS ) an kahchhuah chuai chuai lai khan Californian lawng chu Carpathia aiin Titanic lawng a hnaih daih zawk a. Nimahsela an chhanlet miau loh avangin nunna tam tak hloh a nih phah ta si a ni! April 15, 1912, zing dar 12:45 AM chuan Californian lawnga hnathawktute chuan  Titanic atanga signal light rawn eng chhuak zuai zuai chu  an hmu ve meuh mai; an lawng Captain mu tui lai chu kaitho mahsela Captain berin thu engmah a nei tlat si lo alawm le. Tin, hetihlai hian  an Wireless Operator chu tui tak main a lo muhil tawh bawk a, a rawn harh chhuah ve meuh chuan  mipui mangang thlabar, lifeboat-a chuangte chu Carpathia lawng chuan a lo hlangkai vek tawh a ni. Engpawhnisela, Titanic passenger te vanduaina a kaltluang a ni ber e. Pil thei lo tura an ngaih chu a nihna tak hmachhawntirin an awm a ni ber mai.



7. Ui pahnih chhanchhuah an ni :   An lawng chu darker hnih chhung lekin a pil mai dawn tih hriaa, naupang leh hmeichhia chauh lifeboat-a an inchuantir laia an buaizia leh an phili dan han ngaihtuah chuan mihring vulh ve mai, Ui ( mai mai ? ) ten lifeboat-a seat an chang ve nawlh hi a mak dangdai ve ngawt nia! An hamhaihin an lo hmu mihring vek nge mawni dawn le? Heng an chhanchhuah tak ui te hi an hming chu – Pomeranian leh Pekinese an ni. An vannei bawn hle mai.



8.   Meikhuchhuah ( funnel ) pali hi :          Film lama kan lo hmuh tawh angina Titanic hian khuchhuahna pali a nei angin a lang a. niimahsela a tak takah chuan funnel pathum chauh hian tuihu leh meikhu an chhuah a, a palina erawh hi chu a lan mawina tur atan maia duan leh siam a ni.  Mil an mawi loh hlau vet e.



9.Dâk hnathawk Titanic :    R.M.S. Titanic hi Royal Mail Ship a ni a; chumi awmzia ber chu British  Postal Service tana hnathawktu pakhat tihna a ni be rang chu. Passenger a phurh bakah dâk lehkhathawn hna a thawk kawp nghal tihna a ni. Sea Post Office neiin dâk hnathawktu mi panga  ( British 2, American 3 ) an awm a ni.



10.Ruang zawn nghal a ni : April 17, 1912 chuan Titanic passenger thi ta te ruang hlawm turin Mackay-Bennett chu Halifax atanga tirh chhuah a ni ta a. Mi ruang damdawia chulhtu tur mi 40, Vur ton tam tawk tak leh kuang 100 nen an thawkchhuak a ni.  Mackay-Bennett hian ruang 306 an hmu a, ruang 116 erawh hawn leh atan chuan a chhe tawh hle a ni. Tunge a nih hriat tumin ruang  zawng zawng chu an  theih tawkin an zirchiang nghal vek bawk a ni.  Anmahni puibawm turin lawng dang pawh an rawn thlen belh zel bawk a, tichuan a vaiin ruang 328 chhar khawm a ni a, ruang 116 te erawh a lo chhiat taw hem avangin tuipuiah phum an ni ta thung a ni. An va lainatawm lulai tak em.
------------------------------------------------------------------
....joel...2042012...Ghy....


KTP LEH CHHANDAMNA





       
KTP hi a ropui ngawtin ka hre thin. He pawla tel ve theia kan awmte pawh hi Pathian hnena lawmthu sawi mawlh mawlhna tham a lo tling reng mai a. Pawl thianghlim, van lam leh lei lama thil tha tinreng zirna, a goal pawh vanram a nih avangin KTP-ah hian nu leh pa pangngaite chuan an fa inhmang rualte chu inhmang ve ngei se an duh vek a. Tin, an fa sakhuana ngaihsak lem lote pawh he pawla tel ve thin tur hian an duh ngawih ngawih a, an inhmanna atan KTP hi an kawhhmuh thin a ni. KTP thiltihnaa an tel tih an hriat chuan nu leh pa ngaih a ngam thin a nih hi.
 
            Kristian Thalai chu tute nge? Khawvelah thalai tam tak an awm a, kristian an ni vek lo. Pawl tam tak a awm a, kristian pawl a ni vek hek lo. Mahse keini chu thalai tam tak zinga Krista chhinchhiahna pu, pawl tam tak zinga Kristian pawla neitu ngat kan ni. He nihna ropui hi khawvel miten min tawmpui pha hauh lo nia! Amaherawhchu Kristian tih hi hming ( Name) mawi tih vanga inbel chawp ni lovin nun thu sawina a ni zawk. A hming leh a hming putu nun chu a inzawm tlat a, Krista nun tawmpuia, pasaltha, sipai huaisen ni tur mahni nun pawh hlantute nun sawina a ni. A va ropui em! Kan thupui ropui tak pawh “ RAWNGBAWL TURA CHHANDAM” tih a nih kha. Khawvela pawl reng rengin thupui leh dinchhan an nei ang hian keini pawhin kan thupui ber leh kan tihtur ber chu Krista tana sengkhawmtu,  Krista tana thuhretu rinawm nih, Krista tana rawngbawlsaktu nih hi a ni. Chu hna pawimawh tak thawk tura chhandam pawh kan ni( Ephe 2:10). Krista sipai rinawm ni turin KTP-ah kan awm tihna a nih chu.


            Krista tana rawngbawltu nung leh thawhhlawk ni tur chuan engnge pawimawh le? Khawvel sipai tha ni tur chuan exercise tha taka lakte a ngai thin. Chutiang bawkin Krista tana mi tangkai ni tur te, kan rawngbawlna te chhem nung tur chuan a hmasa berah  Krista-ah kan awma, Krista chhandamna kha a changtute ngei kan nih a ngai a ni. Kan thiamna leh finna te hmang hian Lal Isua tel lovin thui tak rawng a bawl ve theih nia.  Mahse heng zawng zawng hian rawngbawlnaah thui tak min thlen dawn lo. Chuvangin eng hi nge pawimawh ta le? A chhanna chu-chhandamna tak kan  chan hnuah chauh kan rawngbawlna hian Li thuk lam a pan dawn a ni.Chuti fakaua pawimawh chhandamna chu engtianga neih theih  nge ni le?


Chhandam I ni tawh em?” Rom  khawpuiah tlangval leh putar an intawk a. Chu tlangval chu lehkha zir nasa tak mi a ni a. Putar chuan, “ Tlangval, khawiah nge I kal dawn?” tiin a zawt a. Tlangval chuan, “ Rom khawpuiah hian lehkha nasa taka zir tura local ka ni,” a ti a. Putar chuan, “Lehkha chu nasa takin I lo zir ta a, engnge nih zel I tum?” tiin a zawt a. “Ka pu, ka theih chuan Bishop-ah ka tang ang”. “Bishop chu lo ni ta la, engnge I tih leh ang?”. “Cardinal ah tan ka tum le hang”. “Cardinal chu lo ni ta la,engnge I tih leh ang?”. “Pope-ah tan ka tum ang”. “Pope chu lo ni ta la, engnge I la tih leh ang?” Tlangval chu a ngawi ta vang vang a,”Kat hi tawhin ka ring” tiin a chhang a. “A nih leh I thi ngei dawn em?” tia a zawh chu,”Ka thi ngei ang” tiin a chhang thung a. Chutah putar chuan,”Chuti a nih si chuan I nuna thil lo thleng mai thei emaw, thleng lo mai thei emaw ai chuan lo thleng ngei tur kha dah pawimawh hmasak a ngai a nih chu,’ka thi ngei ang’ I tih kha, a dang chu a dawttuah dah ang che” tiin a hrilh a. Chu tlangval chu a pianthar phah der a ni.


            Aw le, kan nunah hian keimahnia rorel tum pawh kan awm maithei. Pathian Engkimtitheia, kan chunga roreltu hi a awm zawk a. Thalai pawh ni ila thihna hi kan pumpelh dawn lova, chuvangin kan chunga thil lo thleng mai thei, thleng lo mai thei ni lovin kan chunga thil lo thleng ngei ngei tur atan inbuatsaih hmasak hi kan tihtur a ni. Tunah hian sawi tawh angina kan chunga lo thleng tur kan hre lo (Jacoba 4:13-15). Pre-university, Bachelor degree, Master degree kan zir lai hi kan zo dawn em?,a chiang miah lo. Chuvang chuan kan chunga thil lo thleng ngei ngei tur chunga lo inbuatsaih turin kan inngen a. Chumi atana kan mamawh ber chu Chhandamtu a ni. Chu chu Phillipi tang vengtu pawhin a mamawh a nih avangin,”Pute u, chhandama ka awm theihna turin engnge ka tihtur?” a ti. Paula te chuan a hnenah,”Lalpa Isua ring la, tichuan chhandamin I awm ang. Nang leh I chhungte nen” tiin Lal Isua rin hi chhandamna a nih thu an hrilh a, a piangthar ta a ni. Zawn kan nei a;mahse kan zawn ber hi kan la hre fuh lo a nih chuan Lal Isua Krista,chhandamtu, khawvel damna tur atana min pek  hi damna a ni a, hlimna tluantling a ni bawk. South Korean footballer ropui Lee-a chuan, “Chhandamna ka neih hnu chuan ka nun zawng zawng chu nun tharin thlakthlengsak ka ni a, ka lo ngaihtuah buai ve em em thin, eng vanga lo piang ve ngawt nge ka nih tih te, thi ta ila khawiah nge ka kal ang tih zawng zawng te chu ka hmu ta a ni” a ti. A tawp ber atan chuan,”Rawngbawl Tura Chhandam” tih thupuia hmanga chanchintha puandarh tum KTP te tan chuan kan rawngbawlnate chhem alha tinung tur chuan chhandam kan nih phawt a ngai. Chhandam ni hawt si lo hian a KTP theih a, rawng a bawl ve theih viau ania!!! Thuk zawka rawngbawl tur erawh chuan chhandamna changtu kan nih a ngai.


            Thisena man dang beisei lova Krista tlan chhuah tawh, he khawngaih chhandamna hi la piangthar lovin rinnaa a lo chan chuan thihna ata chhuakin nunaah a lut a, chatuan nunna chang a lo ni ta (John 5:24).Nunna Bu-ah pawh a hming a chuang nghal a ni (Phil 4:3; Thup 3:5; Luka 10:20; Exo 32:32 etc.).  “Lal Isua vangin chhandam ka ni ta” tia kan chhan theuh theih nan Lalpa’n a thu mal min sawm sak theuh rawh se. AMEN.