Thursday 27 June 2013

LAM ANG KA LO LET LEH TA E



Lamang ka lo let leh ta e,
Kha chen Sammang then hnuin;
Hei hi maw kan chhim khaw Zopui,
Tuk loh ramngaw ang dai e.
Rualduhten hraileng an awi e,
Tlai khua pawh a ngui zo ta;
Chulhnu nunhlui dawnkir changing,
 Rualduh ngai ka lo tap e.
Duhthu ai ang ka sam thin a,
Mualza kar a lenlaiin;
Hei hi maw kan run in ngei kha,
Chhungkim dar ang kan lenna.
Tuan rel lova tual kan chaina,
Awmhar run an chang zo ta;
Lungduhten fam rolung mualah,
Min ngai loten an liam si.
Aw Van Lal pianni champhate,
A lo her chhuak leh thin a;
Za lengin Hranglu ang lawm e,
Leng dang reng an ngai si lo.
Hmanah chuan lenrual duhte nen.
Tlaikhua pawh kan var thin a;
Tunah erawh ruala leng ten,
Run an rem an hrai duh nen.
Huiva len thiamah chang ila,
Hlimlaini ka tawng mahna;
Perhkhuang tingtang ri mai pawh hian,
Suihlung a tileng em mai.
Aw khawnge maw in awm tak le,
Zai vawra suihlung rualpui;
Nang zawng nunhlui mual liam ta la,
Dam takin aw mangtha le.
 
A phuahtu chanchin :           He hla hi Pu F. Rokima, Lunglei Zotlang khua phuah a ni a, kum 1950 vel laia a phuah a ni. Pu Rokima hi mi inngaitlawm tak mai a ni a, ni 28/5/1986 a a thiante hnena a lehkhathawn ziakah pawh, “Kei chu hla phuah hi ka harsat khawp a, hla phuah thiamah pawh ka inchhiar ve lo ve” a lo tithlawt tawh a ni! He hla lo pian dan tak chu amah hi Shillong-ah kum 10 vel lehkha zirin a awm a, an khaw lama a haw leh chuan a thiltawn baihvai tak chu hlain a puang chhuak ta a ni.
                                                         ….joel…22062013…ghy….
 
 
 
 

PIANTHAR LEH SUAL HUAT


Ringtuten kan tlakchham tam tak zinga mi chu sual huat hi a ni. Sual kan haw lo lutuk te hi kan thlarau chan tineptu a ni a, Thufingte 8:13-ah chuan, “LALPA tih chu sual huat hi a ni” a ti tawp mai a ni. Thlarau Thianghlim-a harhna, hlim leh lawmna kan chante hi Pathian hnathawh chu a ni ngei e;nimahsela sual kan huat chhunzawm ta lo lutuk thin hian min vaw chhe let der thin chu a nih hi. Tin, a kawng pawh a ni lo reng reng. 
 
Thlarau Thianghlim hi miin a chan chuan a thil hriatchian chu- Sual huat hi a ni. Nih sual leh misual a nih a hre phawt a, chutah chuan sual huatnaah hruailuh a ni a, amah pawh a inten thin a, chutah chuan Pathian khawngaihna hi a lo thleng a, a nun a siamthatsak a, tihdanglamin, siamtharin a lo awm thin a ni. Keini mizote thlarau chang ve hi chu kan sim lai ber pawh hriat mang loh hian kan hlim vut a, kan phur em em a, a thenah phei chuan Thlarau Thianghlim hnathawh timualphotuah kan tang ta mai thin a ni. Chuvang chuanin kan sual hua pawh hi midang hua kan ni tlat mai a ni. Sualte hi kan haw em em mai a, sualna tak a kha kan haw mang hauh lo. Corruption haw em em anga langte pawh an han sem ve chuan ngawi hmak theite hi kan tam tawh em em a, an chan ve loh avanga haw ngawih ngawih anga lak lek an lo ni awm asin maw! An inthup thin a, mitdel biru ang maiin an langsar em em lawi si a ni.  He corruption duh lohna, thil dik lo duh lohna lam hi a tla na lo em em chu a ni si.

Kan thil huat dante pawh hi a fel tawh lo a ni. Eng mi leh engtianga nasa sual pawh timi ni mahse Pathian chuan a hmangaih reng a; nimahsela misualte sualna lai tak kha chu a hua a, keini pawhin kan haw tur a ni. Dem chungin khawngaih rawh u a tih te hi a ni.

Sual huatna tak tak nen piantharna chan i tum teh ang u.

                                                      ….joel…24062013…ghy

Saturday 22 June 2013

MUT TLEMIN TAKSA A NGHAWNG DAN



- Joel Lairemsanga
Contact at :   jlrsanga@gmail.com 

Taksa dik tawk loh vang te, hnathawh nasat vang emaw leh thildang vang tein kan taksa hian mut a lo kham lo thei thin a. Tunlaiah phei chuan hmasawnna hmanraw changkang hrang hrang vangin thalai tam tak phei chuan tul lem lovah zan kan mengrei em em a, chhun lamah kan hna ngaiah a hun pangngaiah te chhuak ve leh tho si kan awm nual ta mai. Tun tumah hian taksa mamawh tawk mut lohin mihring taksaah nghawng a neih dan kan zirho dawn a ni:-

  1.      Rihna a tipung:    Zanah darkar sarih aia tlem mu thinte tan taksa rihna a pung duh bik hle. Kan taksaah hian protein chi khat, ‘leptin’ a awm a. Hei hian taksa khawlpui hnathawh leh chaw eituina te a thunun a. Kan mut tlem chuan taksa hnathawh (metabolism) a lo muang raih mai a, kan chaw ei a lo la tui tho si chuan thau vak mai loh chu thildang reng a awm lo. Mi inthazo lo leh thawk lama harsatna tawk kan lo ni thuai mai dawn tihna a ni. Rihna a pun chuan zunthlum pawh kan nei chawp chu a ni ve nghal mai.

  2.      BP sang neih a awlsam:    Zirchianain a tarlan dan chuan taksa mamawh tawk aia tlem kan mut chuan darkar 24 chhung ngeiin kan Blood Pressure (BP) a rawn khawih buai nghal pang a, a lo rei hnuah phei chuan lung natna hrang hrang a thlen thin. Chuvangin darkar ruk (6) aia tlem i mut a, chhun lamah i hna pangngai i thawh leh bawk chuan BP sang i lo nei thuai dawn a ni.


  3.      Rilru hah a thlen:    Duhthusama rei kan mut loh chuan rilru a lo hah hma bik em em a, thil ho te teah thinrim mai a awlsam. Hei hi engdang vang ni lovin kan mut tlem avanga kan taksaah Stress Hormone a lo insiampun vang a ni.

  4.      Taksa ralveng khawl a tichak lo:    Mut kan kham loh chuan kan taksa ralveng khawl (immune system) hian a tuar hma hle. Taksa chu hritlang mai mai lakah pawh a lo sihhnip thuai thuai a, hritlang neih nghal zel a ni mai. Khawsik hi kan taksa tan hian thil tangkai tak a ni a, kan taksain natna a bei mek a ni tih lantirtu a ni a, natna hrikte a tihlum thin. Mut tlem chuan kan taksa hian khawsik hi a siam mai thei thin lova, natna hrik te an lo chak ta thin a ni.

  5.      Thawh at a awlsam:    Mu tlemte zingah thawh-at hi a hluar zual hle. Mut laia rilru harhfim kar si;nimahsela taksa che thei si lo, aw pawh chhuah theih si loh leh maimizial kan tih te hi a lo awm thuai thin.

  6.      Inlaichinna a tichhia:    Mut tlem chuan kan nguai bur mai a,thianten leng chhuak tura min sawm pawhin kan che chhuak peih lova, chhungten min biak pawh kan chhang tha peih thin lo; hei hian in chhung khura kan inlaichinna thlengin a tichhe zo thei a ni.

  7.      Thluak hnathawh a tibuai:    Thluak hian hna tam tak a thawk a, heng a hnathawh zawng zawng deuhthaw hi mut tlem luattukna hian a tibuai thin a ni.  Hriatrengna a tihbuai leh haihawt taka min lo siam ta mai thin hi a tihbuai langsar chu a ni awm e.

  8.      Lirthei chetsualna a thlen:    Mut tlem avanga taksa leh thluak hnathawh a lo ngui thin avangin kut thunun thlengin a lo buai zova, accident tawh a awl ta hle thin. National Highway Traffic Safety Administration-in a tarlan dan chuan Motor Car accident 100,000 zinga accident 72,550 hi chu driver mut kham lo te vang a ni.

  9.      Taksa a tithang chak lo:    Kum 1999 a mithiamte zirchiannain a tarlan dan chuan  mut tlem luatna hian taksa than a timuang thei a ni.

  10.  Taksa hliam a tidam har:    Kum 2005 a mithiam ten sazu-a zirchianna an neih chuan a taksa mamawh tawk mut hmu lo  sazu-a hliam chu a thian dangte aiin a dam har zawk tih a ni. Mihringah erawh zirchian mek a ni.


Mut Dan Tha-

(1)  Electrict Bulb te hi tihthim vek tur a ni. Zan laiah zun a chhuah avanga bual in-a kal a ngai a nih pawhin Electrict Bulb te hi on loh tur; hei hi a chhan chu rei lote light on pawh hian kan taksaa melatonin hnathawh a tibuai thin  a ni. Melatonin hi taksa thau lutuk tur thununtu pawimawh tak pakhat a ni.

(2)  Mut pindan hi a vawt deuh raih tur a ni a, 70°F aiin a lum tur a ni lo.

(3)  Sana chek ring chi hman loh a tha.

(4)  Alarm Clock kan set duh a nih pawhin khum atanga ft. 3 tala hlaah dah tur a ni.

(5)  Mut rei zawng duhthusam chu darkar  7 ½ to 8 ½  hi a ni.  

(6)  Tleirawl (teenagers) te chuan darker  9 ½ an mamawh thung.

(7)  American Cancer Association ten an hmuh dan chuan darkar 6 aia mu tlem leh darkar 9 aia mu tamte hian cancer an nei awlsam zawk a nih chu!

(8)  Coffee leh zu te hian rilru an chawh harh avangin pumpelh ngei tur a ni. Zu hian a tirah chuan mut han tichhuak ve mahse a hnu lawkah rilru a tiharh leh zawk si a ni.

(9)  Mut hma darkar hnih (2) atang chuan engmah ei tawh loh a tha.

(10)  Taksa sawizawi that hi a pawimawh hle bawk.


Aw le, sawi tur tam tak awm mahse i duhtawk phawt teh ang. Mut tlem luattuk that loh dan pawh kan lo hre ta bawk a, tul leh pawimawh em em  si lova pawngpaw zan men rei em em te hi sim a tha khawp mai. Hma taka mut a, zingah  hma taka thawh leh hi a hrisel a ni tih hi thudik dinglai reng a la ni. Eizawnna avanga loh theih loh a zan lama kan menrei emaw, tlaivar hial pawh a lo ngai a nih pawhin taksa mamawh tawk chu mutna hun insiam chawp ve leh mai thin tur a ni e.  

Friday 21 June 2013

LAL ISUA’N POLITICS A KHELH DAN




Politics dik tak chu Pathian thu nen a inrem a ni mai lo va, Pathian thu a ni zawk. Kan Bible-a Mari hla Lk. 1 : 45-ah hian Politics khelh dan tur dik chu a awm a, hetiangin:

Thlarau nun (Spiritual)        : Ka nun hian Lalpa a chawimawi e. Ka thlarau pawh min Chhandamtu chungah a lawm ta em em a.

Nun hona (Social Life)          : A bânin a tha chakzia a entir a, mi chapote chu an inngaihtuahnain a tidarh ta a.

Ram rorelna (Politics)           : An thutphaha lal thute chu a hnuk thla a, hnam tlawmte chu a chawimawi a.

Ei leh bar (Economics)          : Riltamte chu thil tha  takin a tipuar a, hausate chu kut ruakin a kal botir ta a.


A chunga mi ang hian politics dik chuan thlarau nun te, nun hona te, ram rorelna leh eizawnnate hi a fun kim vek a. Mahni hmasialna reng reng a lang lo. Hei hi Lal Isua politics khelh dan chu a ni.


Mi tam zawkte hian politics hi chu Pathian tihtute khelh tur ni lovin kan hria a, rawngbawltu, politics boruaka inchiah pawh hmu khaw lo khawpin politics hi kan hlau niin a lang. Heng mite hian kan hriat atana tha chu - Politics hi kan Lalpa ta a ni a, ringtu thate  hlei hlei hian an khel tur a ni.  Kan ngawihsan hmak chuan beram chawm turin chinghnia kan ruai tihna a ni ang.  Politics hian kan nun a khawih vek a, kan pindan ril ber atanga kan Pulpit thleng hian a khawih phak a ni. He thu pawm thei lo hi chuan politics awmzia a la hre lo hle a, kan Bible lo zir thar leh rawh se.  Khawvela kan awm chhungin thlarau hlangin kan awm thei lova, chaw kan mamawh a, silhfen kan mamawh  a, midangte nena nun ho kan mamawh hle bawk. Tuna kan ram rorelna hi a dik lo a nih chuan a chhunga cheng kristian te’n mawh kan phur a, kan nunin kan bula mite a la hneh lo hle tihna a ni.

Kum 1960 khan Philippines ramah Communist-ho chu a ruk a ralin an che a. Ferdinand Marcos-a chu dik lo takin kum 1973 khan an ram President-ah a invuah ta mai a, an ram chu sipai rorelna  hnuaiah a dah ta a. A rawng thei ang berin ro a rel a, a sawrkar kalhtu apiang chu a dahbo hmak hmak zel bawk a ni. Hun inher zelah chuan Kohhran hruaitute chuan politics dik lo siam that chu an tih tur dik takah an ngai ta a. Kristiante chu an hmanraw hriam ber tawngtaina hmangin a nuai telin kawtthlerah an pungkhawm a. Sipai sawrkar paihthlak dilin an tawngtai rual mup mup mai a. Sipaite’n mittui tlakna hlova an kah pawhin an pawisa lo va, Tank-a chil an tum pawhin a thi hmasa nih an inchuh  mai  si a! President Marcos-a chuan Philippines-ah a tan hmun a awm lo tih hriain an ram chu a thlawh chhuahsan ta tawp mai a. A aiawhin Pi Aquino –i chu President-ah a awm ta a ni.


Lal Isua politics chungchang chik zawka hre duh leh zir duh tan chuan a hnuaia Bible chang tarlan hi chhiar chhuah vek nise-

( 2 Kor 10:5) : Nimahsela an zinga mi tam zawk chungah chuan Pathian a lungni ta lo va; thlalerah khan tluhlumin an awm a.

(Sam 24:1) : Leilung leh a chhunga thil awm zawng zawng hi LALPA ta a ni a; Khawvel leh a chhunga chengte nen hian.

(Tirh.5:29) : Nimahsela Petera leh tirhkohte chuan “Mihring thu aiin Pathian thu kan zawm zawk tur a ni……

(Mat.5:13-16) : ”Lei chi in ni e; nimahsela chi hi a dak tawh chuan engin nge an tihal leh ang? Chuta chinah chuan paih chhuaha, mihringte rah mai mai chauhvah lo chuan eng atan mah a tlaktlai lo………

(Sam.9:17) : Mi suaksualte chu Seol-ah an kir leh ang, Hnam tin Pathian theihnghilh hmang zawng zawngte chu.

(Sam. 33:12) : LALPA Pathiana nei hnam chu an eng a thawl e; Ama rochana a thlan mite chu.

(Mk.13:9) : ”Nimahsela fimkhur rawh u; roreltute an mantir dawn che u a; inkhawmna inahte an vua ang che u; keimah avangin hotute leh lalte hmaah anmahni hriattirna turin in la ding bawk ang.

(Thuf.11:11) : Mi felte malsawmnain khua chawimawiin a awm a, Mi suaksualte ka erawh chuan a tichhia.

(Is. 45:19) : A rukin, ram thim hmunah thu ka sawi ngai lo va……..kei LALPA hian felna thu ka sawi thin a, thu dik takte chu ka hril thin.

(1 Thes.2:4) : Chanchin Tha kawltira awm turin Pathian tha tih mi kan nih ang ngeiin, mihring tilawm tur ni lovin; kan thinlung fiahtu Pathian tilawm zawkin thu kan sawi zawk thin a ni.

(Is.5:20-21) : Thil tha lo chu thil tha tia, thil tha chu thil tha lo ti thina……..chu an chung a pik e!

(Ex. 20:13-15) : …..nakin lamah te in faten, “Hei engtizia nge ni le?” tia an la rawn zawh hun che u chuan……..

(Eph. 4:27) : Diabola chu hmun kian hek suh u.

(Thuf. 21:22) : Mi fing chu mi chak khawpuiah a lawn a, chu mia an rinpui ber chakna chu a lak thlaksak thin.

(Mt.5:10-12) : ”Felna avanga tihduhdah tuar hnute chu an eng a thawl e; vanram an ta a ni si a……..


(Ex. 18:21) : Chu chang ni lovin, mipui zing ata mi hmantlak deuh deuh- Pathian tih mite, mi dik takte, hlawkna dik lo tak haw mite thlang chhuak langin: chutiang mite chu sang pawl chunga hotuah te, za pawl chunga hotuah te, sawm pawl chunga hotuah te ruat lang:

(Thuf. 29:2) : Mi fel an lo pun hian mite an lawm thin a, Mi sualin rorelna an chanin mite an rum thin.

(Thuf. 29:16) : Mi sual an lo punin bawhchhiatna pawh a pung thin a, Mi fel erawh chuan an tlukna chu a la hmu ang.

(Sam 125:3) : Suahsulna laltiang chu mi fel ram chan chhungah chuan a innghat si lo; Mi felte chuan an kuttea khawlohna an ban loh nan.

(Sam 127:1) : LALPA’N in a sak loh chuan , A satute chuan an thawk rim thlawn mai a ni: LALPA’N khawpui a vawn that loh chuan, A vengtu chu a meng thlawn mai a ni.

(Thuf. 13:8-9) : ……..mi fel eng chu a eng tha hle a, mi suaksual khawnvar erawh chu tihmih a ni ang.

(1 Kor. 9:20-24) : …Judate hnenah chuan Juda angin ka awm thin….

(Mt. 28:18) : ”Lei leh vana thuneihna zawng zawng ka hnenah pek a ni tawh…..”.

(Gen. 1:26-28) : ….Chi tam tak thlaha lo pungin leilung hi luah khat ula………”….

(Mt. 6:10) : I ram lo thleng rawh se. I duhzawng vana an tih angin leia mi’n ti rawh se.

(2 Chro. 7:14) : Ka hming pu ka mite chuan inngaitlawma an tawngtaia, min zawna, an awm dan sualte  an hawisan chuan, van atangin ka lo ngaithla ang a, an sualte chu ka ngaidam ang a, an ram chu ka tidam leh ang.


"Ram leh hnam hi i hmangaih a nih chuan Krista chanchin hril mai rawh,
Ram leh hnam hmangaihtute chuan Krista chanchin tha hi hril zel rawh u;
Lalpa rawng bawl duh lo ram leh hnam chu an la boral dawn si a".


                              ….joel…21062013…..ghy