Saturday, 22 November 2025

B-2 Bomber hian ngam miah loh pakhat a lo nei ve tlat nia!

- Joel Lairemsanga


    US Air Force-te innghahna lian tak leh an chhuan em em chu B-2 spirit stealth bomber hi a ni. Cold war lai khan a ruk thei ang berin Northrop company-in a siam a, tun thlengin chhawrnahawm takin hna a la thawk a, US Dollar tluklehdingawn hnih zeta hlu he thlawhna hian nuclear ralthuam tam tak a pai thei a, a tuibawm khata tuialhthei thun hian thun belh miah lovin Km.11,000-a thui a thlawh thlenpui thei a, thelh hauh lovin a tum tak a bomb fuh chat chat thei bawk. Hetiang khawpa Bomber hlauhawm hi nimahse ngam miah loh pakhat a nei ve a, chu chu eng dang ni lovin ruahsur a ni. 


    Radar-in a hmuh mai mai theih lohna turin B-2 bomber pawnlam mam tha zet mai hi radar absorbent material (RAM)-a chulh chhuah vek a ni a, he RAM hian radar zungzam lo kal kha a lo hip bet chat a, a thil hmuh hrilh tura let thei tawh lovin a zungzam chu a chambang ta a, tichuan radar-in B-2 hi a hmu thei ta lo a ni. 


    Nimahsela B-2 pawnlam chulh chhuahna atana rawng an hman hi a chhe awlsam em em a, hun rei pangngai tak ruahsurin a nan huh a nih vaih chuan he rawng hi awlsam takin a rawn puar a, a khawk ta mai thin a, tichuan radar-in awlsam takin a hmu chhuak thei ta zung zung mai a ni. 


    Hetiang khawpa thlawhna man to leh changkang si hi engineer-te hian ruahtui mai mai ngam tur hian an siam duh lo emni tiin zawhna kan nei maithei; a nihna takah chuan radar hmuh theih loh tur leh ruahtui ngam bawk tur siin an la siam thiam tlat lo a ni zawk a, hei hi thilmak ve tak chu a ni. Radar laka a inthupna radar absorbent material-ah hian rang emaw, khem emaw leh rawng khawk emaw a awm hlek chuan radar-in a hmu thei tlat a, hetiang taka enkawl uluk ngai lo tura siam chhuah dan hi engineer te hian an la hre lo a ni ber awm e. 


    Mipui nawlpui phur chi thlawhna te, ralthuam leh sipai phur chi thlawhna te, indo thlawhna pangngai te, bomb thlak chi thlawhna dang te hi chu an tumhmunah hulhliap hnuaiah kher lo pawh ni leh ruah do pawisa lovin dah an ni mai thin a, nimahsela B-2 bomber erawh a hranpa liau liaua siam hulhliapah hun a ngai bik a, hei hi hna hautak em em niin sum mai bakah tha pawh a heh hle niin an sawi. 


    B-2 hi rang taka thlawhpui nghal nal nalh theih a ni lo e an ti leh zel a, hei hi a chhan ber chu a thlawh chhuah hmain a hmelhmang leh taksaah tui chambang a awm em, tuiin rawng tihran a nei em, sensor-ah thil danglam a awm em tih zawng zawng uluk taka enchian hmasak phawt a ngaih vang a ni. 


    Hetiang taka enkawl a hautak avang hian bomb thlak tura chet a lak aiin a awm mai mai enkawl hi a hautak zawk daih an tih phah hial. Kum 1997-ah daih tawh khan US Congress chuan "B-2 bomber hi ralthuam enkawl hautak em em a ni a, thiamna lo sang hle tawh mahse ruahtui leh boruak hnawng ngam tura siam thiamna neih a la ni tlat lo a. Ruahtui mai mai ngam lo nimahsela kan ram innghahna ralthuam tha ber a ni lawi si a ni" tiin report a lo siam tawh nghe nghe. 


    Ruahtui a ngam loh avang hian he bomber hian chhiatna lian tak a lo tawk tawh a, chu chu February 23, 2008-ah khan niin Spirit of Kansas tia an vuah B-2 bomber pakhat chu Guam hmuna Anderson Air Base-ah siam that tlak tawh loh khawpa nasain a tla chhia a. A chhan an han chhui chuan a tlak chhan ber chu key sensor-ah ruahtui a luh vang a lo ni. Khawl changkang tak a nih avangin electric hrui kal vel a tam hle a, sensor-a buaina hian chhiatna a thlen ta a lo ni. 


    Pilot pahnih chu an inkap chhuak hman a, pilot pakhat zawk erawh chuan hliam na tak tuarin spinal cord injury a nei. He chhiatnah hian US hian dollar tluklehdingawn hnih man ralthuam a chan a ni mai lo a, US Aviation History-ah chhiatna a tawn tawh zingah chuan pawisa a chan hnemna ber pakhat a ni.


    Kan sawi tawh angin khawvela ralthuam rothap leh hlauhawm em em ni si hi ruah lakah chuan tui ang a nem tlat mai a, hei vang hian B-2 bomber hmanga chet lakna an kalpui dawn reng rengin khawchin an ngai pawimawh hmasa ber a, ruahsur a hnai dawn nia a lan chuan an chetlak tum an thulh hmak thin.  


    Hetiang hian ngam loh lian tak nei mahse B-2 spirit bomber hi US ralthuam chhuanvawr a ni reng tho a, van boruak viltu changkang ber ber pawh paltlang a, hmelma ram chhungah nuclear bomb va thlak thei long range bomber tha berah ngaih a la ni reng tho. Kumin 2025 June thlaah pawh khan US hian Iran nuclear hmunpui bomb chhiatna atan B-2 spirit bomber pasarih a tir a, GBU-57 massive ordinance penetrator bomb sawmpali hmangin hlawhtling takin an hna an hlen a nih kha. Hei hian B-2 bomber hi US innghahna a la nih zia a lantir chiang hle.


    Northrop Grumman-in Bomb thlak chi thlawhna changkang tak an siam B-21 Raider meuh pawh hi B-2 entawna siam a ni a, amaherawhchu enkawl hautak lo zawk tura duan a ni tawh thung. 


    Ralthuam hlauhawm leh tha sawi apiangin B-2 spirit bomber hi sawilan a ni zel a, ro pawh a rel rei tawh hle. Hetiang khawpa ralthuam tha leh changkang ni mahse mihring siam a nihna hi a bo chuang lo. Mihring thuhnuaia kun a nihzia chu hringfate chunga leng khuarel a ngam lohna hian a lantir chiang hle a, chu chu kan rin loh lam daih - ruahsur a ni.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh







Thursday, 20 November 2025

India-in a vawi khatna atan mipui phur chi thlawhna a siam ve dawn ta

- Joel Lairemsanga



    India chhul chhuak Hindustan Aeronautics Limited (HAL) chuan India ramah ngei mipui phur chi thlawhna SJ-100 a siam theihna atan Russia company Public Joint Stock Company United Aircraft Corporation (PJSC-UAC) nen thla hmasa October 27, 2025-ah khan inremna thuthlung an ziak.


    PSU-in a tarlan danin he inremna thuthlung hi HAL aiawhin Prabhat Ranjan leh PJSC-UAC aiawhin Oleg Bogomolov te chuan hming an ziak a ni. 


    An inrem dan chuan HAL hian mipui phur chi thlawhtheihna SJ-100 hi India ramah zalen taka a siam phalsak a ni a, he thlawhna hi ralthuam lama hman tur ni lovin mipui nawlpui tana hman tur a ni thung ang. Hetianga HAL leh UAC inremna leh thawhdunna hian India leh Russia inthian thatzia a lantir chiang hle a ni an ti. He inremna avang hian a vawi khatna atan India-in passenger phur chi thlawhna a siam ve dawn ta tihna a ni a, hna tau tam tak a tet bawk dawn a ni. 


    SJ-100 hi passenger phur chi thlawhna niin thui lo te te thlawk chi a ni a, a siam chhuaktu ram chu Russia a ni.  A tirah chuan Sukhoi Superjet 100 tih a ni a, a tira siamtu company chu Sukhoi Civil Aircraft a ni. SJ-100 hian engine pahnih a nei a, a pianhmang hi a lian lem lo hle. A vaiin SJ-100 hi zahnih chuang zet siam chhuah a ni tawh. Khawvel pumah airlines 16-in an hmang mek a, heng zinga pakua chu Russian airlines an ni. 


    Official website-a tarlan a nih danin SJ-100 hian mi 103 a phur thei a, a tui bawm khata tuialhthei a pai hian Km.3530-a hla a thlawh thlenpui thei. Company dang thlawhna siam aiin a enkawl a hautak lo zawk daih a, eng sik leh saah pawh a buai hauh lo a ni awm e. Boruak vawt lutuk -55 degree celsius-ah buai miah lovin a thlawk thei a, khaw lum em em +45 degree celsius-ah pawh buai map lovin a thlawk par par thei tho bawk a, hei vang hian India sik leh sa atan chuan duhthusam a ni dawn niin an sawi. A tul dan azirin thlawhna chhung hi a rem danglam zung zung theih bawk. 


    HAL-in a tarlan danin he thlawhna hi sumdawnna atan chauha hman tur a ni a, ram chhung mi nawlpuiin zin veivahna atana thlawhna an hman ve theihna tura duan UDAN Scheme kalpui mek tihhlawhtlinna hmanrua pawimawh tak a ni dawn a ni. Mi thil chikmite chuan tun atanga kum 10 lo awm turah chuan India hian ram chhungah mipui phur chi thlawhtheihna 200 chuang a mamawh tawh dawn a, ram pawna thlawk chhuak tur thlawhna 350 a mamawh belh bawk dawn niin an sawi. Ram chhung ngeia SJ-100 siam a ni tur hian hetiang mamawhna zawng zawng hi a phuhru vek thei dawn niin an sawi bawk.   


    ''India-in SJ-100 thlawhna a siam tur hi Indian Aviation Industry-ah chuan bung thar pawimawh tak niin history-a chuang reng tawh tur a ni. Kawng engkimah India chu ram intodelh ni tura 'Aatmanirbhar Bharat' scheme kalpui mek tihhlawhtlinna kawng  pawimawh tak a ni'' tiin HAL chuan a puang bawk.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh




Wednesday, 19 November 2025

India-in drone nuai chimit hmak hmak tur ralthuam changkang a nei dawn

- Joel Lairemsanga

 

    Khawvel changkang zelah indona hmanrua pawh a chi a tamin a hlauhawm ta em em a, heng zinga kan sawi hmaih hauh loh tur chu bomb thlak thei camera thlawk chi drone hi a ni. Drone hi ralthuam hlauhawm leh chhawrnahawm tak a nihzia chu Russia leh Ukraine indona kal mekah hian a lang chiang hle a nih hi. 


    Hetiang tak hian drone hian ralthuamah hmun pawimawh a luah a ni tih hi India hian a hre chiang hle a, chuvangin India rama hmelma drone lo thlawk lut hmu chhuak zung zung thei tur leh lo kap thla nalh nalh thei tur ralthuam tha tak India khawmual sipai leh thlawhna sipaite hman atan tunah hian order a siam mek. 


    He drone hmet mit tur khawl hi India ram chhungah ngei India thiamna hmang ngata siam a ni dawn a, he ralthuam hian van boruak Kms.2-a sanga hmelma drone thlawk a hmu thei dawn a, a hmuh veleh hna thawk thei lo turin laser chakna hmangin a nuai chhe hmak hmak zel dawn a ni. 


    Hmelma Drone kah chhiatna ralthuam hi a hming atan Integrated Drone Detection and Interdiction System Mark 2 (IDDS) tih a ni a, Defence Research and Development Organisation (DRDO)-in a siam dawn a ni. IDDS hian kilowatt 10-a chak laser beam a hmang dawn a, hei vang hian Km.2-a hlaa hmelma drone awm a hmet mit hmak hmak thei dawn a ni. 


    Operation sindoor kalpui a nih lai khan Pakstian-in drone a hmang uar hle a, hei vang hian India hian laser chakna hmang drone hmuh chhuahna leh kah chhiatna ralthuam neih tum hian chak takin hma a la ta char char mai a ni. 


    DRDO vêk hian Km.5-a hlaa awm hmelma te hmun pawimawh kah chhiatna tur kilowatt 30-a chak laser beam hmang direct energy weapon system a lo enchhin tawh a, a hlawhtling hle. 


    A vawi khatna atan India hian kumin 2025, April thlaah khan kilowatt 30-a chak laser beam hmangin indo thlawhna, missile leh drone te a kah thlak theih thu a lo puang chiang tawh nghe nghe. Hei vang hian hetiang ti thei ram US, China leh Russia te zingah India hi chhiar tel a lo ni ve ta a ni. 


    The Centre for High Energy Systems & Sciences (CHESS) chuan Andhra Pradesh-a Kurnool hmunah Land version of Vehicle mounted laser-directed weapon DEW MK-II (A) hlawhtling takin a lo enchhin tawh bawk a, hemi tum hian a enchhinna atana tih drone leh surveillance sensor tam tak a nuai chimit barh mai a ni a awm e.


    Kan sawi tawh angin tunlai indonaah chuan drone hian hmun pawimawh a chang ta a, chuvangin India pawh hian IDDS hi thahnem tak nei sela thil duhawm tak a ni. DRDO chief Dr. Samir V. Kamat chuan DRDO hian ralthuam changkang neih kawngah chak takin hma a la reng a, high-energy system, high-energy microwaves, electromagnetic pulses leh kawng hrang hrangah nasa takin hmalakna a kalpui mek reng a ni a ti.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh




Tuesday, 18 November 2025

Tui hnuai lawng tha ber tur hian khawvel a barakhaih chiang hle

- Joel Lairemsanga


 

Sweden company chhuanvawr Saab chuan khawvela tui hnuai lawng changkang ber leh 5th generation vessel hmasa ber ni tura a duan mek A26 submarine chu chhuang takin a chanchin a rawn puangzar a, hei hian ralthuam lama tui mite ngaihven leh sawi zui a hlawh hle. 


Radar hmuh theih loh tura duan a ni te, hna tam tak tum khata a thawk thei tur te, ralthuam tha leh changkang ber ber a paipawn dawn avang leh thiamna ril tak tak bilh a nih avangin ngaihven a hlawh a, tuipui lama lal hrawt tura ralthuam tha ber ber siam kawngah intlansiakna nasa tak a thlen ngei dawn niin an sawi. Chutiang khawpa thawm rawn nei lian A26 submarine chungchang hi tawi tein i lo tarlang dawn teh ang.


Kan sawi lan tawh angin A26 tui hnuai lawng hi Saab company siam mek niin khawvela 5th generation submarine hmasa ber tur a ni a, tui hnuai lawng tha ber ber siam kawngah inelna lian tak a thlen ngei a rinawm. Thiamna ril tak tak hmanga siam a nih piah lamah radar hmuh theih loh tura a inthup bo vang vang theihna tura a hranpa liau liaua tuam chhuah a nihna hian mite ngaihven a hlawh phah lehzual hle. 


Tui hnuai lawng pangngaite chuan hmelma radar-in a hmuh theih lohna atan passive sonar system an hmang a, A26 erawh hi chu radar hmuh theih loh tura a hranpa liau liaua duan rawng chi tha bik hmanga tuam chhuah a ni thung a, hei hian magnetic leh electric signal te a hmet mit hmiah thei a ni. A stealth technology hi a tha hle a, eng sik leh sa leh tui awmkhauh eng angah pawh a hnathawh a buai dawn miah lo a ni. 


A26 submarine hi multi-domain operation ti thei tura duan a ni a, chumi awmzia chu tum khatah hna chanpual tam tak a thawk thei a, khawmual, tui leh boruak veng turin a rualin hna a thawk mawlh mawlh thei tihna a ni. Chuvangin khawmual sipai leh lawng sipaite'n inthurual takin he tui hnuai lawng uapna hnuaiah hian hna an thawk thei dawn tihna a nih chu. 


A siamtu Saab company sawi danin he A26 hi NATO tan a tangkai dawn hle a, "NATO lunglawmna thlen turin A26 hi kan hlan e" tiin an sawi lang nghe nghe. Tum khatah tui leh khawmual leh van boruakah ngen mu a kap chhuak thei a ni mai lo a, hmelma che vel enthlakna atan te, hmelmate khawl changkang tibuai tur tein he A26 hi a hman vek theih dawn niin an tarlang bawk. 


A26 hian Artificial Intelligence hmangin sensor information tam tak a dawng thei a, rang takin thutlukna a siam zung zung thei. Data tam tak a enfiah zung zung thei a, information a sem chhuak zung zung thei bawk. 


A siamtu company te hian hmelmate hriat lohva zalen taka chet vel theih te, radar hmuh theih loh tura stealth technology rintlak leh thuruk hmuh chhuah zung zung theihna te hi an ngai pawimawh hle a, hetiang ti thei vek tura siam chhuah hi an tum lian tak a ni bawk. Hetiang ti thei tui hnuai lawng a nih avangin A26 hi a chungnun phah hle kan ti thei ang. 


A26 hi hriat chhuah mai mai theih loh turin tui hnuaiah a biru khiau thei a, hmelmate thuruk a hmu chhuak zung zung thei bawk dawn niin an sawi. Stirling Air-independent Propulsion (AIP) system a nei a, hei vang hian tui hnuai thuk takah pawh rei tak a chawl vang vang thei a, a engine hi a chakin a tha em em a, ngaihtha takin tui hnuaiah a bihruk vang vang theih phah dawn bawk a ni. 


Ri hriatna leh man zung zungna khawl tha tak a nei a, camera chak leh fiah tha tak, hla tak tak man phak a neih bawk avangin thuruk pawimawh a man zung zung thei a, hei hi a hlutna em em pakhat a ni. An thuruk a ru chhuak thei tih hmelmate'n an hre thei lo lehzel tur hi tui hnuai lawng dang aia a chungchuanna em em pakhat a ni leh bawk. 


Kan sawi tawh angin tui leh khawmual leh boruakah hna a thawk kawp thei vek a, tuia kal thei bomb a kap chhuak thei a, missile chi hrang hrang a kap chhuak thei a, electronic warfare a thawk thei vek  a, a thlamuanpuiawm hle dawn a ni. 


Hmelmate che vel a hmu ru khiau thei a, an chet vel dan atangin an thusawi leh an chet lak tum dan amahin a chhui zui char char thei zel a nih chu. Hetiang taka hmelmate thuruk a khawn khawm theih avang hian A26 enkawltu sipaite tan chet lak dan tur ngaihtuah buai a ngai ve tawh dawn lo a, hna a awlsamin hun a hek dawn lo a, hlawhtling takin chet a lak zung zung theih tawh bik dawn a ni  


An sawi danah phei chuan A26 hi ralthuam a ni satliah ngawt lo a, hun lo la awm tura ralthuam lama hmasawnna bul tanna hmahruai a ni an ti hial. Ralthuam a ni ngawt lo a, future war strategies hmanraw pakhat a ni e an ti deuh kher.  Tuipui mawng a venghim pha vek angin tui hnuaia hrui pawimawh kal te a venghim thei a, tuipuia thil thleng a thlithlai vek thei bawk. A khaikhawmna atan a awmna tuipuia thil thleng zawng zawng chu a hriat loh leh hmuh phak loh rêng a awm lo ti ila thu kan uar lutuk lo ang chu.
 

Hetiang khawpa tui hnuai lawng tha chungchuang tur hi a siam mektu Saab company pawh hian a chhuang hle a ni ang, a siam zawh hma hauhin a chanchin hi a rawn puangzar ta chu a nih hi.


Nghakhlel takin A26 hi nghah mek niin a siam pawh a hautak hle a, kum 2015 atang daih tawh khan a siam hna bul hi tan a ni a, kum 2022-ah khan siam zawh hman beisei a ni nain zawh hman a ni ta lo a ni. Tunah erawh chuan a hmawr bawk hna an thawk thleng tawh a, kum 2027-ah a hmasa ber tur hi siam zawh hman ngei tumin chak takin hna an thawk mek reng a ni.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh




Sunday, 16 November 2025

India-in sipai thlawhna tum hmun pawimawh lutuk a hawng thar ta

- Joel Lairemsanga


Ram venhim kawnga a pawimawh dawn em avang leh mamawhna a san em avangin Indian Air Force chuan Ladakh-a Mudh-Nyoma Airbase chu official taka hawn thar a nih tak thu a puang. He sipai thlawhna tumhmun hi khawvela thlawhna tumhmun awmna sang ber zinga pakhat a ni nghal nghe nghe. Tuipui atanga tehin 13,700 feet-a sanga awm a ni a, India leh China inrina Line of Actual Control (LAC) atangin 30Kms-a hlaa awm a ni. 


He sipai thlawhna tumhmun hawn thar hian Himalaya hmuna Pakistan leh China laka a ram chhung venghim tura India-in sipai leh ralthuam tihchak kawnga hma a lak nasatzia a tarlang chiang hle nia sawi a ni. He Airbase hawn tharah han official takin C-130J Super Hercules transport aircraft thlawhtir hmasak ber a ni a, Air Chief Marshal A.P. Singh pawh a chuang ve nghe nghe a, hei hian he thlawhna tumhmun hawn thar hi eng hunah pawh rintlak taka hman theih a ni tih a entir a ni.


Nyoma Airbase hi Rs. Vaibelchhe 218 senga siam a ni a, Km.2.700-a thui niin thlawhna zarhliap changkang ber ber leh air traffic control facilities tha ber ber leh support system rintlak ber bera thuam a ni a, sipai leh ralthuam thiar sawn chi thlawhna bakah indo thlawhna te hman tur atan bika duan a ni. A awmna hmun a san em avangin khaw chin a danglam thut thut thin a, hei hian hmun sanga India theihna a lantir chiang hle bawk nia tarlan a ni. 


A awmna hmun hian pawimawhna lian tak a nei a, lei lam atanga India ramri thlithlai leh vil harsa tak te chu he thlawhna tum hmun atang hian awlsam taka vil theih a lo ni ta a, sipai leh ralthuam leh bungrua thiar velna atan a remchang hle bawk ang. Kum 2020-a ramri-a India leh China inep atang khan he Airbase pawimawhna hi hriat chhuah niin uluk taka hma lak zui a nih phah ta nghe nghe. Nyoma airbase hman theih a lo nih takah chuan Leh, Thoise leh Kargil airbase te pawh tunhma zawng aiin an pawimawhna a sang zual ta sawt bawk ang.


Sawi tawh angin Nyoma airbase awmna hi a sang hle a, a san em avangin oxygen pawh a tlem hle a, a vawt em em bawk. Boruak vawh zawng hi minus 20 degrees lai te a ni a, hetiang khawpa hmun sanga airbase a din thei hi India pawh a inchhuang hle a, a ram chin inchi khat pawh veng turin theihna sang tak a nei tih a lantir a ni an ti. 


Nyoma airbase hawn a ni ta hian sipai lama chakna chauh a entir lo a, thiamna leh theihna hrang hranga India chakna a lantir a ni. A ram chin venghim tura a theihna te, ralthuam lama a chakna te, ramchhung muanna vawnghim tura englai pawha a inrinzia te, ralthuam siam kawnga mahni intodelh tura a theihna te a lantir a ni.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh




Sunday, 9 November 2025

Thlei bik ram neia India-in lawng sipai nunchan zirna lian tham a buatsaih turin sawi a hlawh hle

- Joel Lairemsanga


India chuan a vawi thumna atan khawvel huapa lawng sipai nunchan zirna leh inpho chhuahna lian tham International Fleet Review (IFR) chu nakum 2026 February thlaah khian Visakhapatnam-ah buatsaih a tum. He nunchan zirna lian tham leh ropui tur hi India President Droupadi Murmu chuan a enfiah dawn a, Milan multilateral naval exercise leh Indian Ocean Naval Symposium neih a ni ve bawk ang. He nunchan zirna lian tham, khawvel huapa neih tur ni si-ah hian India hian China, Pakistan leh Turkey te a sawm ve dawn lo a, chutihrual chuan ram 55 zetin tel tura India sawmna an pawm thu an sawi chiang tawh thung. 


Navy Vice Chief Vice Admiral Sanjay Vatsayan sawi danin he nunchan zirna lian tham IFR-ah hian ram tam tak lawng sipaite an rawn tel dawn a, chutih rual erawh chuan China, Pakistan leh Turkey te sawm an ni ve lo thung. Lawng sipai officer lian pakhatin a sawi dan chuan Turkey sawm a nih ve lohna chu Operation Sindoor kalpui a nih laia Pakistan a tan zawk vang a ni. Pakistan sawm a nih loh chhan ber chu englai pawha India chhiatna duh thenawm ram a nih vang a ni a, China sawm a nih lohna chhan chu India pawi sawi zauh zauh a hrat avang leh Indian Ocean Region-ah ring rawlh tumna a neih vang a ni. 


Vice Admiral Vatsayan sawi danin  IFR-ah hian United States leh Russia chuan an tel tur thu an puang chiang tawh a, an lawng sipai bakah indo lawng leh lawng sipai thlawhna tha ber ber an rawn thawh chhuahpui bawk ang. Ram hrang hrang 55 aia tam an tel beisei a ni a, nunchan lian tham ber pawl a ni dawn tihna a ni. A tel tur ram hi a hun thlen hma chuan a pun belh zel beisei a la ni nghe nghe. 


He nunchan lian tham IFR hian a tum ber chu India leh ram dang te inlaichinna tihthat zual zelna atan te, thawhhona tha neihna atan te, lawng sipaite a minal taka an inkawmngeihna atan leh tuipui venhim kawngah khawvelah muanna a awm theihna atan te a ni. 


India hian kum kum zabi 18-na atang tawh khan a ram bil bik atana lawng sipaite nunchan zirna hi a lo kalpui daih tawh a, hei erawh a ram bil chauh anih avangin Presidential Fleet Review tih a ni a, Konkan Coast-ah Maratha Navy exercise neih a lo ni tawh thin a ni. Presidential Fleet Review hmasa ber chu President Rajendra Prasad enpuina hnuaiah kum 1953 khan neih a ni a, India-in zalenna a hmuh hnuah India lawng sipai chakna entirna atan an lo buatsaih a ni. 


India ram bil bik atan chauha buatsaih Fleet Review hi tum 10 neih a ni tawh a, tunah erawh ram bil chauh ni tawh lovin khawvel huapa neih niin International Fleet Review tih a lo ni ta a, nakuma neih tur hi a tum thumna a ni dawn ta a ni. Hei hian lawng sipai lama India thiltihtheihzia leh ram dangte a kawmngeihzia a lantir chiang hle niin an sawi.


Nakuma IFR neih tur thupui hi " United Through Oceans" tih ani a, mizo tawng chuan "Tuipui hmanga inzawmna tha neih" tihna a ni awm e. Lawng sipai nunchan kalpui tur hi Prime Minister Narendra Modi-a hmathlir - "Tuipui kaltlanga ramdangte nena inpawhna leh insumdawntawnna kalpui" tih tihhlawhtlinna kawng khat a ni dawn a, IFR kalpui rual hian ram dangte nena  thawhhona tha neihna a nih beiseiin Milan 2026 exercise neih a lo ni ve chiah bawk dawn nghe nghe. 


India huaihawta IFR kalpui tur hian tuipui lama india chakna a entir dawn a, Indo-Pacific venhimna tih khauhna atan te, ram dangte'n india an chung enna atan te kawng ro a sut hle rin a ni a, khawvelah remna leh muanna a awm theihna atana India pawimawizia tarlannna tha tak a ni bawk ang.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh





Saturday, 8 November 2025

MiG-21 hmun ruak luah khah nan India-in Su-30MKI a thuam belh dawn

- Joel Lairemsanga


September 26, 2025-ah khan India-in a MiG-21 rualte chu chawl hlen turin a lo mangtha tawh a, an hmun ruak luah khat turin Su-30MKI rualte thuam belh tura hmalakna kalpui tum mek a ni. Indian Air Force te hian hneh taka ram venhimna atan indo thlawhna Squadron 42 tal neih tlin ngei a ngai nia an hriat laiin MiG-21 te an chawlh tak siah chuan tunah hian indo thlawhna Squadron 29 chauh neih a ni ta si a, hei vang hian Su-30MKI rualte chu changkang zawk leh thiltithei zawka thuam belh duhna a lo piang ta a ni awm e. 


India-in a Su-30MKI rualte tihchangkan tuma hma a lakna hi Super Sukhoi Programme tih a ni a, thuam belh a nih chuan a Su-30MKI te hi kum 20 zetin a hman rei theih phah dawn tihna a ni. 


Official-te'n The Indian Express an hrilh danin Su-30MKI thuam changkan hna thawh dan tur hi Ministry of Defence-in a zir chiang mek a, chumi hnuah chuan pawmpui turin Cabinet Committee of Security (CCS) hnenah an zirchianna an theh lut ve leh bawk dawn a ni. 


Official-te sawi zel danin tihchangtlun hna hian cockpit tihchangtlun te, electronic system tihchangkan te, radar leh IR sensor tha zawk vuah te, electronic warfare suite leh jammer pod tihphuisui hna te a huam vek dawn a ni awm e. An sawi danah chuan tihchangtlun hna hi thawh tan tep tawh a ni a, CCS atanga remtihna an hmuh veleh Hindustan Aeronautics Limited (HAL)-in kum 5 chhungin initial operational clearance version a peih hman turah ngaih niin, kum 7 chhungin final operational clearance version a peih fel hman beisei a ni bawk.


India thlawhna - Su-30MKI  tihchangtlun hna hi hna pawimawh leh hmanhmawhthlak tak a ni a, kan sawi tawh angin MiG-21 te an chawlh tak avangin an hmun ruak hi a zau hle a, Indian Air Force-te hi fighter squadron 42 neihtir tum an nih laiin tunah hian squadron 29 chauh an nei rih si a ni. Hetihmek lai hian HAL atangin Light Combat Aircraft Tejas Mk1A sawmriat leh pathum dawn beisei a ni bawk. 


Kum 2023, November thlaah khan Defence Minister Rajnath Singh kaihhruaina hnuaiah Defence Acquisition Council (DAC) chuan a thuphungin Su-30MKI tihchangkan a tul thu hi an lo pawm fel diam tawh a, a tihchangkan hna pawh hi India chhulchhuak ngei HAL-in thawk se tiin an pawm bawk. 


DAC hian Su-30MKI tihchangtlun hna thawh turah hian thiamna ril leh tha ber ber bilh tel hi a ngai pawimawh hle a, radar-in a hmuh mai theih lohna tura thuam that te chu sawi lan zingah a tel bawk. Heng bakah hian rei tak chhawr zui a nih theihna atan a engine thuam that hnain ngaihpawimawh a hlawh hle bawk dawn a ni.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh




Wednesday, 5 November 2025

Indo thlawhna neih phalsak loh ram te

- Joel Lairemsanga


Chhungkaw tin dinhmun a inang lo ang chiah hian khawvela ram hrang hrangte pawh hi kawng hrang hranga an dinhmun a lo inang lo ve nasa hle. Chutiang karah chuan ram thenkhatin indo thawhna tha ber ber an neih laia pakhat pawh neih phalsak ve miah loh ram te hi tun tum chu i han tarlang teh ang.


1. Afghanistan: Kum 2021-ah khan Taliban-te'n an ramah hian thuneihna an pawng lak a, Afghanistan tana US-in indo thlawhna a lo pek tawh te chu a thunun thiam an awm miau loh avangin Taliban te kutah hi chuan an chawl ta thuap mai a ni. Thlawhna thahnem tak chu tihchhiat a ni a, Afghan Air Force pilot thenkhatte'n a then te chu Uzbekistan leh Tajikistan ramah an thawh luhpui bawk. Tunah chuan Taliban rorelna Afghanistan hi UN leh US-in an hrek a, tunlaia indo thlawhna tha pangngai ang chi hrim hrim hi chu an lei thei lo a, lei phalsak an ni lo hulhual bawk. Sipai leh ralthuam lamah ram dang atanga puihna dawn te phalsak an ni lo a, ralthuam lei thar chu sawi loh, an neihsa siam tha tura spare parts pawh lakluh phalsak an ni lo bawk. 


2. Somalia: Kum 1970 chho velah te kha chuan Somalia hian Soviet ram siam MiG fighter tlem azawng chu a lo nei ve tawh ngei a; nimahsela a ram chhungah buaina a awm zui tak avangin Somali Air Force hi a tlu chhe ta a ni. Kum 1992 atang khan UN-in ram dang atanga ralthuam lian tham leh indo thlawhna lakluh kawngah Somalia hi a hrek bet ta chat mai a. Tunah tak chuan a ram venhimna kawngah Somalia hi international peace-keeping force leh ram dang sipai kutah a innghat pumhlum ta tawp mai a ni. 


3. North Korea: North Korea hian Soviet hunlaia MiG-21 te chu a nei ve ngei a; amaherawhchu nuclear ralthuam siam tuma hma a lak zel avanga UN-in a hrek tak avangin ram dang atangin indo thlawhna tha leh chhuak thar a lei thei tawh lo thung. UN hian hrek lo pawh ni se a ram sum leh pai dinhmun pachhiat avang te, ram dang lak atanga a inkharkhip nasat avang te hian Air Force chak leh hlauhawm tak a neih theih chu a beiseiawm lem loh hle niin an sawi. Ram dang atangin indo thlawhna tha leh changkang lei han tum mahsela hrekna a pun belh zel dawn si a, chuvangin thlawhna a neihsa upa tawh tak te a chûl hauh hauh a ni ta ber mai. 


4. Lebanon: A ram thenawmte nena an inkar boruak that loh avang leh politics thila a dinhmun a ngheh tawk loh avang tein Lebanon hi indo thlawhna lei phalsak a nih lohna a rei tawh hle. Lei dil fo thin mahse a ni lo zawnga a hman an hlauh avangin US leh Europe ramte'n Lebanon hnenah hian an indo thlawhna an hralh phal lo a, chuvangin tunah tak phei chuan Lebanon Air Force te hian pilot inzirna atana hman chi thlawhna bak hman tur an nei lo a ni. A thlawhna sipaite thuam chakna turin ruahmanna han siam ve fo thin mahse tu ram mahin tih tak thlakin an dawr duh ta lo zel chu a nih hi. 


5. Myanmar: Kum 2021-a sipaiin thuneihna an pum hmawm atang khan khawthlang ramte'n Myanmar hi an hrek na hle a, ralthuam lama tanpuina an pek pawh an ti tawp vek bawk. Tunah hian Myanmar sipaite'n China leh Russia siam indo thlawhna thawkhat la hmang ve mahse a thar lei phalsak an ni tawh lo. Thlawhna lam kaihhnawih hrim hrim chawk luh phalsak an ni tawh si lo a, an thlawhna sipaite an chaurau hle. Ram hrang hrang atanga ensan an hlawh nasat avangin ralthuam an kawlsa chulhnum kawngah pawh an hnungtawlh mek zel a ni ber. 


Indo thlawhnate hi chu sum neih avang ngawta duh zat zat neih theih a lo ni ngawt lova, khawvel politics inlumlet dan hian kawng ro a su em em mai a lo ni. Ram dang atanga hrekna tawng ngat te tan chuan a thar lei chu sawi loh, an kawlsa chei hnum leh siam that pawh thil theih loh tluk hial a ni. Lian tham leh chhenfakawm tham taka indo thlawhna nei thei ram te hi chuan ram thiltithei tak an ni tih an lantir nghal tihna a ni a, chutihlaiin ram thenkhat tan erawh chuan thlawhna an neih tur leh neih loh tur hriltu ber pakhat chu international law leh geopolitics a ni daih thung. 


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh




Tuesday, 4 November 2025

Chakai ei hi a hrisel em?

- Joel Lairemsanga


Chakai hi khawvela seafood ei nasat ber pakhat a ni a, tui tih vanga ei an tam em em laiin sa hrisel a nih avanga ei pawh an awm ve tho bawk. Chawhmeh dang ang bawkin a hleihluaka ei chu taksa hriselna atan a tha lo a, a tawk chauha ei ve tho tur a ni. 


Chakai hian calorie a pai tam lo hle a, protein erawh a pai tam hle thung. Vitamins leh minerals a pai thahnem hle. Chakai chhum hmin 100g-a rit hian protein 20g leh 120 calories a pai nia chhut a ni. Thau leh mawm leh carbohydrates a pai tlem em avangin mi thau leh zunthlum nei tan ngaihngam taka ei ngam a ni. Vitamin B12, Zinc  Selenium, Copper leh phosphorus a pai hnem thawkhat a, hengte hi thisen chakna atan te, thazam chakna atan te, taksa ralveng khawl hriselna atan te an tangkai hle. Lung leh a kaihhnawih hriselna leh thluak chakna atana tangkai tak Omega-3 fatty acids a pai hnem hle bawk. 


Chutih rual erawh chuan chakai hi a thianghlim chauh kan ei tur a ni a, hmin tha taka chhum tur a ni a, pawngpaw ei teuh tur a ni bawk hek lo. 


Kan sawi tawh angin chakaiah hian protein tha chi a tam hle a, hei hian tihrawl a tichakin a siam tha a, taksa tana  tangkai chawl a siam chhuak thin bawk. Bawngsa leh vawksa ei thei lo pawhin chakai a ei chuan a taksa duhkhawp protein a hmu thei tho a, a chhan chu chakai-a protein hi paitawih a awlsam zawk vang a ni. 


Lung hriselna atan leh thluak chakna atana pawimawh em em Omega-3 fatty acid hi chakaiah hian a tam hle. Hei hian taksaa pûn zual zel tur a veng thei a, thau chhia a ei ral a, thisen dawt a tifan tha thei bawk. Rilru hriselna atan te, hriatrengna tha neihna atan te, thazam chakna atan te-a pawimawh em em Omega-3 fatty acids a pai tam avangin chakai hi chawhmeh hlu tak a ni. 


Thisen tichaktu atana tangkai tak leh taksa chau ngawih ngawih vengtu, thisena oxygen kengtu hemoglobin siamtu vitamin B12 hi chakaiah hian a awm tam hle. Zinc leh selenium a pai te hian taksa ralveng khawl an tichak a, taksaa hliam awm an tidam chak a, cancer lakah taksa an veng bawk thin. Chakaia copper leh phosphorus te hian ruh an tichak a, taksa hnathawh an puih bakah thahrui an siam bawk. 


Kan sawi tawh angin chakaiah hian calories leh thau a tlem hle a, chuvangin mi thau leh zunthlum nei tan ngaihngam taka ei ngam a ni. Carbohydrate hi a pai lo tluk a ni a, chuvangin thisena thlum awm zat a tipung vak lem lo a ni. 


Chakaiin taksa tana thil tha a pai hnemzia kan sawi rual hian mi zawng zawng tana chawhmeh tha tak a ni vek kher lo tih kan hriat a tha awm e. Chakai bakah hian lui lam sa hrim hrim hi ei sual awl em em an ni a, taksa bawl leh thak angin a lang thei a, thawk harsatna a thlen theih bakah thihna hial a thlen thei tih kan hriat a tha. Lui lam sa hrim hrim chi khat pawh ei sual tan chuan chakai hi ei loh hram tur a ni.


Chakaiah hian cholesterol tlem azawng leh sodium a awm a, chuvangin lung natna te, thisen sang te, thau chhia pai tam tan te chuan ei tam loh a tha hle. Chakai kan kan ei hian kan taksaah mawm a tipung thei a, ei sual a awl bawk. Chuvangin chakai hi kan ei dawn a nih chuan chhum hmin that ngei ei hi a him ber a ni. 


Lui lam sa chi dang ang bawkin chakaiah hian purines a awm a, purines hi kehsawmin uric acid a lo insiam thin a, ruhseh a lo awm ta thin a ni. Chuvangin ruhseh emaw kal tha lo emaw nei te chuan chakai an ei a nih pawhin an ei tam tur a ni lo a, hmin tha taka chhum chauh an ei tur a ni. Ei loh a him ber tih erawh han sawi lang hram ila. 


Tui bawlhhlawh leh thianghlim lova cheng chakai te hian thirlam chi - mercury, lead leh cadmium te an pai tel thei a, hengte hian hriatna thazam leh kawchhung lam an tichhe thei a, chuvangin tui thianghlima awm chakai chauh ei thin tur a ni. 


Mi hrisel tha pangngai tan chuan kar khat chhunga tum khat emaw tum hnih emaw chakai ei hi a him mai bakah taksa tan a tha a, tum khat eiah 150 grams aia tam ei loh tur a ni thung. Hmin tha taka chhum bawk tur a ni a, chi leh mawm telh tam loh bawk tur. Chakai kan ei rual hian thlairah leh thlaihnah ei tel hi a tha ber a, chawhmeh chi khat chauh tum khata ei tawk lovin chaw tha inbuktawk "balanced diet"  ngaih pawimawh zel tur a ni. 


Chakai hi chawhmeh hlu leh hriselna pai tam a ni a, hetihrual hian ei sual awlsam leh taksa tana dinhmun hlauhawm thlen thei a ni tih hriain a thianghlim chauh ei a, pawngpaw ei tam loh tur a ni a, hmin tha taka chhum chauh ei tur a ni bawk.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh