Saturday 15 June 2013

ZO TLANGVAL THUKHAWCHANG



  ( An expression of Mizo Idioms & Phrases )

Tun hnua han ngaihtuah lêt leh chang hian panlai nunhlui (tlangval naupang tak la ni mahila naupang buchip kha ni tawh bik miau hek lo le ) kha a lo ngaihawm thin hle mai. Hrisel te pawh kha kan lo hrisel hlein ka’n hre leh hnuhnawh bawk a. Khum leh kan pangti lum kha a indai tawh chuan tui tak khan kan lo muhil siai siai mai thin kha a lo ni a. Naupang zun cheh hrât leh zingkar zun chîng deuh kha chu ‘thingchangvâr’ velah te pawh khan sumhmun emaw tuidehna hmun emaw panin an tho chhuak deuh reng a; engdang zawng aia thim tham la hlau rûal kan la nih avang erawh chuan tuidehna hmuna inbunruak ta mai kha an tam zawk ţhin. ‘Vârţian’-ah te chuan keini harhvâng rual deuhte kha chuan a tûk zînga Pu Thana te vawk talh huna a phîng chan dan tur mawlh kha kan lo hisâp ve niap niap a, ‘khawfîng chah rual’ meuh chuan sa phîng hmanga ţhiante nena hmun hlui tlâng-a football khelh dan tur leh a boruak nawm dan tur vel kan lo ngaihtuah thleng tawh a; tun ţum chu Serţawk hmang tawh lova sa phîng ngei kan hman tawh dawn avangin a ropui dan a chiang bik em asin. 

‘Khuantevîk’-ah ngei mai chuan ka arpa chhiar khuan leh a khaw arpa sual huai ngei mai chuan khawvar a hlat tawh loh thu a rawn pâu chhuahpui meuh chuan ţhianpa Mawia arpa te chuan an lo chhâwn rang teh asin! ‘Kâwl ên’ rualin ka uipa Hunter-a nen taksa sawizawi turin khaw lu lamah kan tlân nghal a, sairawkherh ak paha kawl êng lâwm kâwlhâwk, Changkâk leh Sava chi hrang hrang han perh vel te kha a lo va ngaihawm ta ve le. Mipa naupang ta ngang chu eng dang ngaihtuah lovin sava ûmin tûkpum kan lo hmangral ţhin a. ‘Ni tlângsân’ hnuah chauh ‘tûkţhuan’ kha kan lo ei ţhin a lo ni a! Beisei lâwk ang ngei khan sa phîng hmangin football ropui kha kan han khêl ta ţhin mai a le! Ropui riap riap tak a ni.

‘Nau rilţâm’/'fehrehsân’ aţanga ‘chawfâk’ hun thleng khan lo zu khêl peiha mawle! Khuanu pawh hian zah zawng a lo ngai ngei mai; luna,luhai leh hnarthi kan lo awm lo ţhin tlat nia mawle. ‘Chawhnu tlâng her’-ah meuh zawng sava ûm leh thang kamin kan tlei ve leh ta thung a, ‘behliang mun hun’ velah pawh kan ril a lo ţâm ngai lohna chhan kha eng dang vang ni lovin hmun hlui thei huana Theiria, Theihai, Kawlthei leh Lâmkhuang kan tlan nasat em vang a lo ni. ‘Lo sûl haw’ ruala haw vein zanriah ei kham veleh ‘unau hmêl hai’ hun pawh sawi lovin ţhiante inah lût kualin kan han inkhawrh chhuak ta mai ţhin a. ‘Lêng lên’ hun velah te chuan pawnto-na chi hrang hrang- ‘Inlen chhir’,ţîn dialah’, ‘Inbihruksiak’, ‘Inchingzawn’, ‘Inthai lak’, ‘Khalai Thing tuboh tuboh kha’, ‘Nang Tala kei Chahbi’, ‘Nghengtawlah Saiawnah’, ‘Pangaw zial’, ‘Sakei bu luah’, ‘Sakei ui lut’, ‘Tira mei kaiah leh Zawnga leihlawn’ te hi chu kan lo tichhuak vek hman tawh ţhin a. ‘Lêng hnawt chhuak âr’ a rawn khûan meuh kha chuan keini naupang ho kha chu mahni in lum bêlin mut kan lo tintuah tawh ţhin a, ‘zanlai âr khuang’ phei hi chu kan hre ve tawh ţhin lova, thin thi diaiin kan lo muhil tawh ţhin a ni.

Ka ţhianpa Siama te hi kan in aţanga hla lo tak, ‘chil chhâk phâk’ maia awm an nih avangin midang zawng aiin kan inhmu zing b$k a, a piah leh deuh, ‘Dumde ruang chen’ vel lekah ţhianpa Puia te an awm veleh bawk a. ‘Lung vawm phâk’ maia tualzawl zau nuam takah chuan mipa naupang chu kan tlei ţhin hle mai. ‘Kêl daidan’/'Vawk tlat phâk’ maiah khaw ţhenawm kan neih avangin intihsiakna ropui hi kan nei deuh reng mai bawk a. Keini naupang chuan tui lama intihsiakna hrang hrang- ‘Bawhfâwn’, ‘Belpa tawm’, ‘Burchhe lên’, ‘Hmai phum tui hleuh’, ‘Inliluhsiak’, ‘Intuitheh’, ‘mawnglang tui hleuh’, ‘sakhi tui hleuh’, ‘Tuidung chhir’, ‘Tuipui sahkai’, ‘Ui tui hai’, ‘zangthal tui hleuh’ hmangte hian kan inel ţhin a. Tin, tualzawla infiamna- ‘Arpakal’, ‘Chaihchun’, ‘Inarpasual’, ‘Indolem’, ‘Inhawngbi’, ‘Lungden’, ‘Zawngte tuiin’, ‘rawngul a in bansiak’, ‘Uisalehlin’, ‘insesik’, ‘inchai’, etc. hmang tein kan inel bawk. Khawdang zawng aiin keini khaw hnih hi chu kan inpawh hlen ta niin a lang.

khua aţanga ‘chawhma kal’ leka hlaah Pu Muana ten dîl lian ţha tak an neih chu hleuh turin kan thawk chhuak nitin peih ţhin nia mawle! Ni khat kal vela hlaah chuan lui lian leh thûk si, sangha pawh tamna hmun chu kal ve châk viau mahila keini chuan kan thleng ve ngai lo, a hla kan ti em a ni. ‘Ram tuk khat’ vela hla lo-ah hi chuan kan feh thleng ve peih zauh zauh va, ‘Vacha thlawh phâk’ vela hlaah chuan kan feh peih ngai lo thung. ‘Kâwlva lên chham’ leh Mitthim tlin tâwk’ vela hlaah chuan vân pawh hi tâwp tawh tura kan lo ngaihlai te kha a lo hlimawmin a lo va ngaihawm ta si em ve le.

Lui kal mawlh te kha a lo va nuam ngai em. Sangha chi hrang hrang- Hmursawp, Hmurchhia, Japan sangha, Kawnghram, Lengphar, Nghabual, Nghachek, Nghachik, Nghadawl, Nghafunglawr, Nghahrah, Nghahrawngchal, Nghakhing, Nghakulram, Nghalerh, Nghalim, Nghameidum, Nghangiai, Ngharilliah, Nghazangrek, Nghazawngek, Nghachhia, nghawngvar, Pharawng, Sarba, Thaichhawninu themtleng, Thaichhawninu leh Zawngdulinu te kha kan lo man ve nasa hle ţhin a. Chakâi chi hrang hrang- Aikam, Aifiar, Aidup, Sihchakai, Airang leh Anuchhudam te pawh hi kan lo chingchau ve nasa hle ţhin mai. Kan sangha man te hi an len zawng pawh a inthlau thei hle a- ‘Hmer’, ‘Bân tiat’, ‘Banpuam tiat’, ‘Malte tiat’ vel te a ni hlawm a, ‘sûm’, ‘Châwnpuar tiat’, ‘Malpui tiat’, ‘Uipum rual’, ‘Kâwng vêt’, ‘Awm vêt’, ‘Diar vêt’ hi chu kan man lo mai pawh ni lovin a hmuh pawh kan hmu phak ve lo a ni.

Kan ţhianza ho zingah hian tui thiam leh ngam deuh panga an awm a. Anni hi chuan ‘âwm thleng’, ‘nghawng thleng’, ‘ka dawt’, ‘chhip chhawl leng’, ‘pil’, ‘ban pil’ leh ‘mautlawn pil’-a thûk te hi an ngam hle laiin keini erawh chuan ‘kerêk thleng’, ‘ngal thleng’, ‘khup thleng’, ‘malte thleng’, ‘malpui thleng’, ‘kawng thleng’ leh ‘lâi thleng’ vela thuk bak hi chu kan zuam ve loh avangin kan dai ve ngai lo a ni ber.

Kan khua hi khaw taima tia hriat kan nih angin buh leh bâlah pawh kan intodelh hle ţhin a, buh pawh kan thar hlâwk nangiang mai. ‘Kethup aţanga ‘pang kakpui zâwn’ thlenga thar te hi kan kat nuk hlawm a. ‘Kap pawka til hrut’, ‘Sevak’, ‘Sisep khawng’, ‘chhip zawn’, ‘Kâk zawn’, ‘Hreiha zawn’, ‘Silai zawn’, ‘Mautlâwn zâwn’ leh ‘Pangkak zâwn’ te hi chu an vântlang lên vel mai mai ţhin zu nia!!!!

ZIAKTU THUKEN: Awle, he article-ah hian Mizo |awng Upa leh Mizo thil hming bik sawina bungrua chi hrang hrang phûm a ni a. Hengte hi lehkhabu râwn lova i chhiar ruala a awmzia i hre nghal zel a nih chuan ngaihsantlâk khawpa mahni hnam ţawng leh thil hria i ni tihna a ni a, he thuziaktu mi ngaihsan i ni kumkhua tawh ngei ang.

No comments:

Post a Comment