Saturday 22 June 2013

MUT TLEMIN TAKSA A NGHAWNG DAN



- Joel Lairemsanga
Contact at :   jlrsanga@gmail.com 

Taksa dik tawk loh vang te, hnathawh nasat vang emaw leh thildang vang tein kan taksa hian mut a lo kham lo thei thin a. Tunlaiah phei chuan hmasawnna hmanraw changkang hrang hrang vangin thalai tam tak phei chuan tul lem lovah zan kan mengrei em em a, chhun lamah kan hna ngaiah a hun pangngaiah te chhuak ve leh tho si kan awm nual ta mai. Tun tumah hian taksa mamawh tawk mut lohin mihring taksaah nghawng a neih dan kan zirho dawn a ni:-

  1.      Rihna a tipung:    Zanah darkar sarih aia tlem mu thinte tan taksa rihna a pung duh bik hle. Kan taksaah hian protein chi khat, ‘leptin’ a awm a. Hei hian taksa khawlpui hnathawh leh chaw eituina te a thunun a. Kan mut tlem chuan taksa hnathawh (metabolism) a lo muang raih mai a, kan chaw ei a lo la tui tho si chuan thau vak mai loh chu thildang reng a awm lo. Mi inthazo lo leh thawk lama harsatna tawk kan lo ni thuai mai dawn tihna a ni. Rihna a pun chuan zunthlum pawh kan nei chawp chu a ni ve nghal mai.

  2.      BP sang neih a awlsam:    Zirchianain a tarlan dan chuan taksa mamawh tawk aia tlem kan mut chuan darkar 24 chhung ngeiin kan Blood Pressure (BP) a rawn khawih buai nghal pang a, a lo rei hnuah phei chuan lung natna hrang hrang a thlen thin. Chuvangin darkar ruk (6) aia tlem i mut a, chhun lamah i hna pangngai i thawh leh bawk chuan BP sang i lo nei thuai dawn a ni.


  3.      Rilru hah a thlen:    Duhthusama rei kan mut loh chuan rilru a lo hah hma bik em em a, thil ho te teah thinrim mai a awlsam. Hei hi engdang vang ni lovin kan mut tlem avanga kan taksaah Stress Hormone a lo insiampun vang a ni.

  4.      Taksa ralveng khawl a tichak lo:    Mut kan kham loh chuan kan taksa ralveng khawl (immune system) hian a tuar hma hle. Taksa chu hritlang mai mai lakah pawh a lo sihhnip thuai thuai a, hritlang neih nghal zel a ni mai. Khawsik hi kan taksa tan hian thil tangkai tak a ni a, kan taksain natna a bei mek a ni tih lantirtu a ni a, natna hrikte a tihlum thin. Mut tlem chuan kan taksa hian khawsik hi a siam mai thei thin lova, natna hrik te an lo chak ta thin a ni.

  5.      Thawh at a awlsam:    Mu tlemte zingah thawh-at hi a hluar zual hle. Mut laia rilru harhfim kar si;nimahsela taksa che thei si lo, aw pawh chhuah theih si loh leh maimizial kan tih te hi a lo awm thuai thin.

  6.      Inlaichinna a tichhia:    Mut tlem chuan kan nguai bur mai a,thianten leng chhuak tura min sawm pawhin kan che chhuak peih lova, chhungten min biak pawh kan chhang tha peih thin lo; hei hian in chhung khura kan inlaichinna thlengin a tichhe zo thei a ni.

  7.      Thluak hnathawh a tibuai:    Thluak hian hna tam tak a thawk a, heng a hnathawh zawng zawng deuhthaw hi mut tlem luattukna hian a tibuai thin a ni.  Hriatrengna a tihbuai leh haihawt taka min lo siam ta mai thin hi a tihbuai langsar chu a ni awm e.

  8.      Lirthei chetsualna a thlen:    Mut tlem avanga taksa leh thluak hnathawh a lo ngui thin avangin kut thunun thlengin a lo buai zova, accident tawh a awl ta hle thin. National Highway Traffic Safety Administration-in a tarlan dan chuan Motor Car accident 100,000 zinga accident 72,550 hi chu driver mut kham lo te vang a ni.

  9.      Taksa a tithang chak lo:    Kum 1999 a mithiamte zirchiannain a tarlan dan chuan  mut tlem luatna hian taksa than a timuang thei a ni.

  10.  Taksa hliam a tidam har:    Kum 2005 a mithiam ten sazu-a zirchianna an neih chuan a taksa mamawh tawk mut hmu lo  sazu-a hliam chu a thian dangte aiin a dam har zawk tih a ni. Mihringah erawh zirchian mek a ni.


Mut Dan Tha-

(1)  Electrict Bulb te hi tihthim vek tur a ni. Zan laiah zun a chhuah avanga bual in-a kal a ngai a nih pawhin Electrict Bulb te hi on loh tur; hei hi a chhan chu rei lote light on pawh hian kan taksaa melatonin hnathawh a tibuai thin  a ni. Melatonin hi taksa thau lutuk tur thununtu pawimawh tak pakhat a ni.

(2)  Mut pindan hi a vawt deuh raih tur a ni a, 70°F aiin a lum tur a ni lo.

(3)  Sana chek ring chi hman loh a tha.

(4)  Alarm Clock kan set duh a nih pawhin khum atanga ft. 3 tala hlaah dah tur a ni.

(5)  Mut rei zawng duhthusam chu darkar  7 ½ to 8 ½  hi a ni.  

(6)  Tleirawl (teenagers) te chuan darker  9 ½ an mamawh thung.

(7)  American Cancer Association ten an hmuh dan chuan darkar 6 aia mu tlem leh darkar 9 aia mu tamte hian cancer an nei awlsam zawk a nih chu!

(8)  Coffee leh zu te hian rilru an chawh harh avangin pumpelh ngei tur a ni. Zu hian a tirah chuan mut han tichhuak ve mahse a hnu lawkah rilru a tiharh leh zawk si a ni.

(9)  Mut hma darkar hnih (2) atang chuan engmah ei tawh loh a tha.

(10)  Taksa sawizawi that hi a pawimawh hle bawk.


Aw le, sawi tur tam tak awm mahse i duhtawk phawt teh ang. Mut tlem luattuk that loh dan pawh kan lo hre ta bawk a, tul leh pawimawh em em  si lova pawngpaw zan men rei em em te hi sim a tha khawp mai. Hma taka mut a, zingah  hma taka thawh leh hi a hrisel a ni tih hi thudik dinglai reng a la ni. Eizawnna avanga loh theih loh a zan lama kan menrei emaw, tlaivar hial pawh a lo ngai a nih pawhin taksa mamawh tawk chu mutna hun insiam chawp ve leh mai thin tur a ni e.  

No comments:

Post a Comment