Tuesday, 29 July 2025

India-in Rifle kap thei Drone leh silai changkang a siam

- Joel Lairemsanga


Bengaluru-a innghat defence company - Bharat Supply and Service (BSS Alliance) chuan drone changkang tak a siam chhuak. He drone hian assault rifle - a bik takin AK-203 a pai thei a, hnelmate che vel enthlakna atan a hman theih dawn bakah Rifle hian hmelmate a kap par par thei bawk.


Km.25 bial chhung vil thei tura duan niin darkar khat chhung a thlawk kual thei a, Kg.5-a rit rifle leh a mu a pai thei bawk. Chhun leh zana a hna thawh theih lam a inang reng bawk dawn a ni.


He drone hi tun hnaiah khan India sipaite nen an enchhin a, a hlawhtling hle a ni awm e. 


He drone thatna chhan ber chu Artificial Intelligence (AI)-in a thunun a, hei hian hmelmate a hmu chhuak zung zung thei a, thelh hauh lovin a kap fuh chat chat theih phah bawk. 


India hian mahni kutkawih ngei hmanga ralthuama intodelh turin tan a la mek a, "Make in India" campaign a kalpui a, hetianga drone tha leh changkang a enchhin hlawhtling ta hian "Make in India" campaign a kalpui mek hlawhtlinzia a lantir kan ti thei awm e. 


"Make in India" campaign hi September 25, 2014-ah khan kha tih laia India Prime Minister Narendra Modi-a'n a hawng a, he campaign-in a tum ber chu kawng hrang hrangah India chu thil siamna hmunpuia siam a, India mite tana hna tam zawk siamsak a ni.


Drone changkang kan sawi tak siamtu BSS Alliance pawh hi "Make in India" hnuaiah ralthuam tenau deuh siam tura defence company din a ni.


Thla hmasa June 2025-ah khan BSS Alliance vêk hian Light Machine Gun (LMG) changkang em em AI-in a thunun theih LMG changkang tak a lo enchhin hlawhtling hle tawh bawk. 


He LMG changkang tak hi Israel siam  LMG changkang em em entawna siam a ni a, a dâwt len zawng hi 7.6mm a ni.


He LMG hian camera leh sensor hmangin a kahtum a zawng hmu zung zung thei a, thelh miah lovin metre 600-a hlaa a kah tum a kap fuh thei a, Km.1-a hla a kap thleng pha bawk. Chhun leh zanah a kah tum a hnuh theih lam a inang reng.


Sik leh sa azir te, thli thawt dan azir leh a kah tum hlat zawng azirin silaimu kal dan hi a thlak kual thei hial. 


He silai thatna em em chu sipaiin a thunun kher ngai lovin amahin a kah tum a zawng hmu zung zung thei a, kap nghal thei tura a thunun theih hi a ni. Hetiang taka silai tha leh changkang hi a nei thei ram pawh an la tam lo hle.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh




India-in Bomber hlauhawm ULRSA siam a tum

- Joel Lairemsanga


India hian tunah hian Indian Airforce-te hman tur hmun hla tak tak thleng phak bomb thlak chi thlawhna ultra-long-range strategic bomber siam tumin ruahmanna a siam mek. He bomber, a hming lam tawia ULRSA tih hi a siam zo thei a nih chuan Km. 12,000-a hlaah pawh bomb thlak turin a thlawk thleng pha thei dawn a, hetiang bomb thlak chi thlawhna nei mek USA, Russia leh China te nen India chu tlar khatah a thu ve thei dawn tihna a ni bawk. 


India hian he bomber hi Russia bomber Tu-160 leh America bomber B-21 te entawna siam a tum nia sawi a ni. Radar hmuh mai mai theih loh turin stealth technology-a thuam a ni dawn a, hla tak thlawk thei tur leh bomb rit tak tak leh tam tak thlawhpui nal nal thei tura siam chhuah tum a ni bawk. 


India hian ULRSA hi a siam zawh hunah chuan ralthuam lama a dinhmun a sawhnghet sawt dawn tihna a ni a, khawmual dang daih bei tur pawhin theihna a nei tha hle tihna a ni bawk ang. 


Kan sawi tawh angin he bomber hian stealth technology a nei dawn a, a thlawh chak theihna atan leh tuialhthei a heh loh zawk nan Tu-160 ang pian hmang a nei ve bawk ang. 


Ralthuam rit tak tak chi tam tak phur thei tura siam tum a ni a, heng zingah hian BrahMos-NG missile, Agni-P missile, laser bomb leh anti-radiation missile te pawh a tel ve ngei dawn a ni. 


Ralthuam changkang siam kawngah India leh Russia leh France thawh hona hi a tha hle a, Russia hian bomber hlauhawm leh tha zet mai Tu-160 siam kawngah tawnhriat tha tak a nei tawh a, France lah hian stealth tehchnology siam kawngah tawnhriat a nei tha hle bawk si a, chuvangin Russia leh France hian India-in ULRSA a siam kawngah an puih ngei beisei a ni. 


A engine tur siam chhuah hi India mu tan lian ber pakhat a la ni a, tunah hian Russia siam NK-32 leh GE-414 engine te chik takin a zir chiang mek a, khawi zawk hi nge chak tha zawk a, tuialhthei heh lo zawk bawk si ang tiin thu a buk mek a ni awm e.


ULRSA hi a siam chhuak a nih pawhin India hian a kutkawih ngeia a ralthuam siamte paitir a tum ruh hle a, BrahMos-NG pawh pai teltir a tum nasa hle. Hei hi ama kutkawih ngei ralthuam hmanga intodelh a tumna kawng khat a ni.


ULRSA siam tum mek hi tunah hian ruahmanna kalpui mek chauh a la ni a, a pianhmang tur duan mek chauh a la ni bawk. A model hmasa ber hi kum 2035-ah pho chhuah theih beisei a ni a, 5th generation fighter jet AMCA siam tuma hmalakna a kalpui mek tih lohah chuan India-in ralthuam siam kawnga a project neih len ber chu ULRSA siam hi a ni. 


India bomber tha elkhen siam tur hian engine pahnih emaw pali emaw a neih rin a ni. He bomber hi a siam hlawhtlin ngat chuan India hian a hmelmate chu khawmual, tuipui leh van boruak atangin awlsam takin a bei thei dawn tihna a ni a, ram danga tum kher ngai lovin India ram chhung ngei atangin hmun hla tak tak pawh a va bei thei dawn bawk a ni. 


Kan sawi tawh angin he bomber siam hna hi kalpui tan mek tihna ni lovin siam tumin ruahmanna kalpui mek a ni a, a pianhmang tur duan mek chauh a la ni a, van boruaka leu vel tur chuan nghah rei pawh a la ngaih hmel viau mai. 


India hian tuna siam hna a kalpui mek 5th generation fighter jet AMCA leh Ultra-long-range Strategic bomber hi han siam chhuak hlawhtling ve ve ni ta ngat sela chu ralthuam lamah India chu khawvelin USA, Russia leh China nen an hmuh san lam a inang thuak dawn tiin sawi ila kan sawi sual viau awm lo ve.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh




Monday, 21 July 2025

F-22 a siam tlem vangin US a mangang ru deuh!

- Joel Lairemsanga


F-22 Raptor hi khawvelah 5th generation stealth fighter siam hmasak ber a ni a, van boruakah lal hrawtin a thunun nghal hmak tihna a ni.


A changkang em em a, radar hmuh mai mai theih loh turin stealth technology-a thuam a ni a, hlauhawm a awm leh awm loh te amahin a zawng chhuak nghal char char thei a, lo inveng turin a insiam rem nghal zung zung thei bawk.


A pian hmang hi awmze nei taka duan niin inthazo taka che vel thei tura siam a ni a, chak takin a thlawh theih phah bawk. 


Kum 20 chuang a service tawh hnuah pawh indo thlawhna changkang berah ngaih a la ni pha hial tho.


A engine hian thrust vectoring power a neih that em avangin van boruaka indo thlawhna dang nena inbeih kawngah pawh a chungnung zawk hle turah ngaih a la ni reng bawk.


F-22 hi a tirah chuan a vaiin 750 siam chhuah tum a ni a; nimahsela 186 thleng chauh an siam ta a. Heng zingah pawh hian 150 chauh hi eng hun pawha che chhuak tura inring sa reng an ni chauh thung. 


An duh aia tlema an siam chhuah avang hian US hian indona lian tham lo tawk ta se F-22 mamawhna a san dawn em avangin hlauhthawnna a nei ve a, an mamawhna phuhru turin F-47 siam hna an kalpui mek a, a ranglama siam zo vat turin F-47 siam hna hi chak takin an kalpui mek nghe nghe. 


US sorkar report-in a tarlan dan chuan kum 2011 leh kum 2021 chhung khan indona lian tham lo thleng ta ngat se chu a enkawlna senso a sanzia leh a hautak si zia ngaihtuahin F-22 indo thlawhna te hi an tam tawk loh bawk si avangin F-22 te hian US hi ram dang atanga beihna lian tham lakah chakna an chanpui dawn hauh lo tih an hmu chhuak hial nghe nghe. 


F-22 enkawlna senso hi a hautak hle a, F-22 pakhat hi thuam belh tur chuan dollar maktaduai 72.6 zet sen a ngai a ni. 


A siam mai bakah siam sa enkawl a hautak em avangin F-22 hi duh anga tam siam chhuah a nih loh phah ni-a sawi a ni a, a siam hna hrim hrim hi chawlhsan tawh a nih bawk  avangin a thar siam chhuah leh hi thil beiseiawm a ni tawh lo.


China leh Russia lah chuan indo thlawhna an siam chhuak teuh teuh reng a, US erawh chuan indo thlawhna changkang leh tha em em tlem te a siam chhuak ve thung a, an thil kalpui dan a inang lo hle. 


F-35 hi F-22 anga van boruak thunun hneh em em tura siam a ni lem lo a, chu ai chuan hna tam tak thawk thei tura duan a ni.


Mi thiam tam tak chuan F-22 150 lek hi Russia leh china ram do hneh turin innghahna atan a hman tlak dawn em ni tih zawhna hi chhan har an ti rih hle. A thlawhna a tha lo tihna lam ai mahin an tlem lutuk hian an ngaihtuahna a tibuai zawk a ni. 


US-in indo thlawhna tha vawrtawp tur 6th generation stealth fighter F-47 a siam mek a, hei hian F-22 te a la thlak turah beisei a ni nghe nghe. 


F-47 siam zawh a nih hma chu US hian F-22 tlem te a neih lakah a lo la innghah phawt a ngai dawn tihna a ni a, chu lah chu indona lian tham a awmin thlawhna changkang lo zawkin an tam hneh na na na chuan dinhmun chhe zawkah dinna chance a awm ve tlat si a, thuk taka ngaihtuahna hmangte chuan tun dinhmunah chuan US himna hi a derthawng ve deuh niah an ngaih phah hial mai.


Mi thenkhat ve thung erawh chuan a kum tam ve deuh tawh mahse F-22 hi indo thlawhna tha ber leh rintlak ber a la ni a, thlawhna dangin tam hneh pawh ni se innghahna tlak ber a la ni reng e an ti ve tho bawk.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh





Saturday, 19 July 2025

Russia-in interceptor tha elkhen tur MiG-41 a siam mek

- Joel Lairemsanga


Report hrang hrang atanga a lan danin Russia-in indo thlawhna dangtu leh chhaih buaitu tur hypersonic sixth generation interceptor a siam mek a, hei hian radar hmuh mai mai theih loh F-35 pawh a dah tha hmak hmak thei hial dawn niin an sawi. Ri let li aia chakin a thlawk thei dawn a, missile kahhlak theih loh tura duan a ni dawn bawk a, van boruakah lal a hrawt thei hle turah an ngai.


Russia hian a MiG-31-ah duhkhawp lohna a neih avangin a thlakna atan sixth generation interceptor MiG-41 hi a siam ta nia sawi a ni a, a siamna atan hian dollar tluklehdingawn 5 lai dah a ni a, kum 2030-ah chuan boruakah a vawk lal len hman an beisei. TASS report-a a lan dan chuan MiG-41 hian US indo thlawhna changkang tak tak te chu a chhaih buai hneh hle turah an ngai hmiah. 


Kan tarlan tawh angin ri let li aia chakin a thlawk thei dawn a, darkar khatah Km.4900 a thlawk thleng hman dawn a, indo thlawhna tam tak aiin a thlawk chak zawk dawn a. F-35 meuh pawhin a umpha dawn lo a ni awm e. Kum 2025 Defense express-in a tarlan danin NATO indo thlawhna tha ber ber ai pawhin a thlawk chak zawk dawn hle a ni. 


MiG-41 hian van thengrenga satellite che vel a tibuai thei dawn a, satellite ber a chhaih buai chuan hmelmate inbiakpawhna a tichhe hneh hle dawn tihna a ni. Reuters chanchinbu phei chuan vansanga tangkai taka hna thawk mek satellite tam tak tan MiG-41 hi a him lo thei hle dawn a ni tiin a hlauhthawn thu a lo chhuah tawh nghe nghe. 


MiG-41 hi radar hmuh theih loh tura thuam a ni dawn a, a pianhmang atang rêng pawhin US stealth technology el phak tura duan a ni. Janes Report-ah phei chuan F-35 thlawhnaa sensor hman mek technology chu ruk niin MiG-41-ah hian hman a ni ve dawn tih tarlan a ni. 


He interceptor hian nuclear ralthuam a pai thei dawn bawk a, a bik takin Arctic huamchhunga intihbuaina a awmin a che na thei zual turah ngaih a ni bawk. 2024 AP report chuan nuclear ralthuam pai thei tura a bik taka siam a nih tur thu hi a lo tarlang tawh bawk.


Russia hian Arctic leh European van boruak thunun turin a bik liau liauva MiG-41 hi siam tum a ni a, NATO indo thlawhna tha ber ber te hnuaichhiah thei turin thlawh thui zawng leh thlawh chak zawngah chungnung taka siam a tum ruh hle. 


Russia analyst thenkhat chuan Russia hmarlam ramri venghim turin MIg-41 hi a tawk hle dawn niin an sawi.


MiG-41 el phak teuh ber tura ngaih chu US indo thlawhna siam F-35 hi a ni a, a chungnung zawk tur hi sawithiam a har rih hle a, han siam zo phawt sela a la hriat mai ang chu. 


Hetih lai hian NATO member ramte chuan rinhlelhna mitin an la thlir rih mek a, kum 2030-ah a thlawk hman dawn emni an la ti he haw rih bawk.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh




Monday, 14 July 2025

"Putin-a'n lem ang min der a ni" tiin Trump-a a thinrim thar hle

- Joel Lairemsanga


Tun hnai atang hian Trump-a hian Russia chunga a rilru put hmang a thlak ta hlawk a ni ber mai. US President Office a luah atanga ni reilote hnuah Russia leh Ukraine inkar buaina a chin fel tur thu pawh beiseina sang tak neiin a puang lawk hial a nih kha. 


US President a han ni ta ngei a, theihtawp chhuahin ram pahnih inkar chhe mek chu tuam that tumin hma pawh a la ngei a. A tirah phei kha chuan Ukraine zawk hi a dem na em em a, ralthuam lama US-in tanpuina a kalpui mek pawh a titawp hial a. Mi rin loh takin thil a kalpui a, mi thenkhat phei chuan Trump-a hian Vladimir Putin-a hi a lo va hlau em em ve an ti hman hial nghe nghe. 


Palaite tirin Russia hi an harsatna ngaihthlaksakin a dawr fo a, amah Trump-a ngei pawh hian darkar rei tak tak Putin-a hi biakhlatnain a be fo bawk.


Tunah erawh Putin-a lakah a beidawng ve ta a ni ngei ang : "Putin-a hian tawngkam tha leh ngaihthlak nuam takin min chhang zel a;nimahsela kan inbiak zawh veleh pawisawi lo nunna la turin bomb kah chhuah a hreh chuang si lo. Tunah chuan Ukraine nena an inkar boruak chinfel tum hi thil khirh tak a ni ta e. Putin-a hian lem ang min lo der khum char char a ni ber e" a rawn ti chhuak ve ta hlawl mai.


Tunah chuan Trump-a hian Russia laka a rilru put dan a thlak ta a, ralthuama Ukraine a tanpuina a tihtawp pawh a sut leh ta hial mai. Russia laka a rilru put dan a thlak ang bawkin Ukraine chunga a rilru put pawh hetiang hian a thlak ve ta bawk:


1. Vawiin July 14, 2025-ah hian President Trump-a hian Ukraine  van boruak venhimna atan Patriot Missile Defense System a thawn tur thu a puang ta a. Hei hian Russia missile leh bomb hlauhawm lo thawkte lakah Ukraine a hum dawn a ni. He Patriot Missile Defense System man hi European Union chuan US hi an pe thung ang. 


2. Kumin March thla tirah khan US hian Ukraine hnena ralthuam a pek chu a lo titawp tawh a. Nimahsela Ukraine hnenah ralthuam pek hna hi a thar thawh leh dawn ta a, air defense missile changkang ber ber thlengin a pe dawn ta a ni.


3. Nikum December 2024-ah khan US hian Ukraine tanpuina atan US dollar tluklehdingawn 2.5 chu pek chhuah a lo remti tawh a. Hei hi Trump-a hian dan tum loin a remti ve dawn ta bawk a ni awm e.


4. Tun hnaiah hian US-in a aiawha a tirh Lt. Gen. Keith Kellogg leh Ukraine President Zelensky te Ukraine khawpuiah an inkawm a, Ukraine van boruak venhim dan tur te, ralthuam tam zawk siam dun dan tur leh Russia hrek dan tur chipchiarte an sawi dun a ni.


5. US-in ralthuam lama Ukraine puih a tum thar chu Senator Lindsey Graham chuan a thlawp hle a, Trump-a chungah pawh a lawm thu a sawi chhuak hial. Nasa zawka Russia hrek hi thil tul tak a ni a ti bawk.


6. Ralthuam lamah Ukraine an puih bakah hian US leh a lamtangte hian Russia lakah hrekna nasa zawk kalpui an tum thar leh ta bawk.


7. Ralthuam bakah hian US hian Ukraine hi a ram chhunga hmasawnna ruhrel lian tak tak Russia-in a tihchhiatsak te siam thatsak kawngah puih a tum bawk a. Economic Resilience Agreement kaltlangin Ukraine hi loan dollar tluklehdingawn 20 zet thehchhuahsak a tum nghe nghe. Hei hian kawlphetha siam chhuah leh lo neih leh huan thlai siam kawnga puihna thlengin a huam ang.


8. Tunah hian US hian USAID leh State Department kaltlangin Ukraine-ah hian a mamawhte hnenah chaw leh chenna te, hriselna kawnga inenkawlna leh khaw vawt laka himna hna thawkin tanpuina a kalpui mek nghe nghe.


Trump-a'n an lakah a rilrpu put dan a thlak tih a hriat vang a ni maithei a, tunlai hian Russia hian sangawizawnpui dap kawngah nasa takin hma a la ve mek a, Russia Foreign Minister chu North Korea-ah zinin Kim Jong Un nen ram pahnihte inkar boruak thatzia an tarlang thar chuai chuai mai a ni.


Mi tam takin Donald Trump-a'n White House-a Ukraine President Zelensky a lo khak chiam mai kha mak an tiin Ukraine tantute beng a thlep nasa hman hle a nih kha. Nimahsela Ukraine lakah a rilru put hmang a rawn thlak ve ta a, tanpuina kalpui a tum thu a rawn puang thar ta hian mi tam tak a tilawm hle. Ukraine tantute bakah hian Ukraine ngei  pawhin Trump-a chet lak dan thar hi an thlamuanpui ngeiin a rinawm.


US leh Russia leh Ukraine inkar boruak awm zel tur hi khawvelin kan thlir thup mai a nih tak ber hi.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh




Sunday, 13 July 2025

Indo thlawhna khalhtu nei miah lo ram panga te

- Joel Lairemsanga


Khawvela ram thiltithei kan sawi reng rengin ralthuam lama an dinhmun hi kan rilruah a lo lang nghal zat zel chu a nih hi. Ralthuamah pawh indo thlawhna an neih that leh that lohah ram chak zawng kan teh nasa hle bawk.


Ram thenkhatin indo thlawhna tha ber ber an neih laiin a thente erawh an lo pachhe ve ve em bawk a, chung zinga pachhe ber ber te chu i han tarlang teh ang:-


1. Libya: Muammar Gaddafi rorelna hnuaiah khan Libya hian indo thlawhna - MiG-21, MiG-23 leh Mirage F1 te chu a nei ve ngei a. Civil War a rawn chhuah tak avangin thlawhna tumhmunte bomb chhiat a ni a, pilot-te pawh an bang a, a thente erawh thah an ni bawk. Heng avang hian tunah hian indo thlawhna thenkhat chu khawih chet lohin an awm tawl vel ta mai mai a ni.


2. Afghanistan: An ram atanga US a inlak chhuah veleh khan Afghanistan-ah hian Taliban-te'n rorelna fawng an vuan zui nghal deuh mai a, US sipaite kalsan A-29 Super Tucano leh Mi-17 Helicopter-te chu  hman chak viau mahse an zingah hetiang khawl thunun thiam leh enkawl thiam an awm miau loh avangin heng thlawhnate hi an ramah rorelna fawng chelh tura an chak tawkzia lantirna atan an hung mawi vel ta mai mai a ni. 


3. Yemen: Yemen hian tunhma chuan Su-22 leh MiG-29 te a chhawrin a tuaihnum ve thin hle a; nimahsela Civil War avang leh Saudi atanga beihna a tawh avangin a ram chhunga hmasawnna ruhrel lian tak tak te tihchhiat a lo ni ta a. Pilot thenkhat la nei ve bawk mahse thlawhna tuaihnum tur khawpa theihna a neih tak loh avangin a thlawhnate hi khawhar takin an chawl ta thuap mai a ni.


4. Somalia: Somalia hian airforce mumal a neih lohna a rei ta hle. Tun hma chuan MiG fighter-te a neiin a chhawr tangkai thin hle . Training mumal tak leh khawl lam enkawl thiamna awmze nei an neih loh avangin pilot an awm mumal ta lo a, thlawhna te chu la nei mahse pilot ber an awm tak miau loh avangin thlawhnate chu hun mawi mai mai an lo ni ta a ni.


5. Chad: Chad hian kum 2014-ah khan Ukraine atangin Mig-29 a lei a;  nimahsela an ram retheih avang leh pilot puitling an tlakchham avangin a indo thlawhna lei tharte hi a nih tur angin a la hmang thei lo a ni awm e. Hun pawimawh leh thiltih pawimawh an neih changa an MiG-29 te chet vel tir tur pawhin ram dang pilot-te an la ruai thin a ni awm a, a nih dan tur taka hman chu an la hlat hmel rih hle.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh




Saturday, 12 July 2025

Russia tuialhthei leitute Donald Trump-a'n a vau na hle

- Joel Lairemsanga


US President Donald Trump-a chuan Russia oil leitu ram te chu chhiah zaah 500 lawih mai laksakah a vau ta riap mai.


Trump-a hian Russia hrek a duh avanga he thu hi sawi a nih thu leh a tih mai mai loh thu a sawi. Cabinet meeting zawha chanchinbu mite'n an kawmnaah Trump-a hian Russia President Putin-a'n Ukraine nena indona  an kalpui mek tihtawp duhna rilru a put theihna atan hrekna kalpui hi thil tul tak a ni a ti.


America hian Russia hrekna tur Bill pakhat- "Sanctioning Russia Act 2025" tih chu tunah hian a buaipui mek a ni awm a, he bill-in a tum ber chu Russia oil leh gas leh energy leitute hnenah chhiah nasa tak lak a ni. 


Hetiang rilru hi US-in a put mek avangin he Bill hi US-in a pass chuan a tuar ber tur chu India hi a ni ngei dawn a, a chhan chu Russia leh Ukraine indo tirh atang khan India hi Russia oil leitu lian ber pakhat a ni a, India-in ram dang atanga oil a lakluh zaah 35 hi Russia atanga a lakluh a ni. 


Trump-a'n Russia tuialhthei leitute chungah chhiah sang tak lak a tum thu a sawi chungchangah India Petroleum and Natural Gas Minister Hardeep Singh Puri chu heti hian a rawn tawng chhuak nghal a- 


"Khawvel hian Russia oil hi kan chhawr tlang vek a, Russia oil  hi lei hlawm lo ila chuan khawvel pumah tuialhthei man hi tun ai hian a sang em em vek dawn a ni. Russia tuialhthei lei lo turin khawvel pumah khapna a la awm ngai hek lo. Chuvangin India chuan a manin a zir chhung chu Russia tuialhthei hi kan lei zel dawn a, khawvel puma tuialhthei man sang tur hi India chuan thunun  kan duh  a ni," a ti.


Trump-a'n Russia tuialhthei leitu ram apiangte chu chhiah hmanga hrem a duh a, hma a la mek bawk. Hetihlai hian India erawh chuan Russia tuialhthei hi a theih chhung chu lei zel a la tum thung a ni.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh





Friday, 11 July 2025

Abraham Accord hi engnge ni?

-- Joel Lairemsanga


Khawvel chanchin thar tarlangtu Semafor-in a tarlan danin Africa khawmualpui hmarthlang lama awm Mauritania chuan ram pangana ni turin Abraham Accords a zawm dawn a ni awm e. Tun nilaini khan White House-ah Mauritania leh Israel ram palaite an inkawm a, chumi hnuah chuan he thutlukna hi an siam a ni. 


Gaza hmuna indona avangin kum 2010-ah khan Mauritania hian Israel nena an inzawmna zawng zawng a lo chhhu chat daih tawh nghe nghe a ni. Mauritania hi Africa khawmualpuia muslim ram a ni a, square kilometer maktaduai khata zau a ni a, Abraham Accords atan hian a tangkai hle turah ngaih a ni. Tun hnaiah khan Donald Trump-a'n ram pakhatin Abraham Accords a zawm thar tur thu a lo sawi ri zauh tawh nghe nghe.


Abraham Accords hi Mauritania-in a zawm chuan member panga an awm dawn ta tihna a ni. Israel leh Arab ramte'n inlaichinna tha an neihna atan Abraham Accords hian pawimawhna lian tak a nei tih a hriat avangin Donald Trump-a hian he Accord hi a ngai thu tak hle. 


Kum 2020-ah khan US kaihhruaina hnuaiah Israel leh United Arab Emirates, Morocco, Sudan leh Bahrain te'n inngeih taka awm turin inremna thuthlung an ziak a, he an inremna thuthlung ziah hi Abraham Accords tih a ni a, mizo tawng chuan ''Abrahama inremna'' tihna a ni mai awm e. He inremna avang hian Israel leh UAE leh Bahrain te chu ram inkawmngeih tak an lo nih phah zui ta nghe nghe a ni. 


Abraham Accord avang hian hun rei tak Gulf ramte'n Israel chu ram pakhat a nihna an pawm ngai lohna chu an sut phah a, kum 26 chhunga Israel leh Arab ram inkarah inremna thuthlung ziah lehna hmasa ber a ni bawk.


Arab khawvela ram thiltithei ber leh Israel lo pian chhuah dan pawm duh miah lo Saudi Arabia pawhin he inremna thuthlung hi a pawm ve thuai beisei mek a ni a, a pawm ve thei a nih ngat chuan Donald Trump-a tan bik ngat phei chuan hlawhtlinna tlang sang tak a ni ngei dawn a ni.


Abraham Accord hi tun hnaiah hian a pawimawh zual ta hle a, Israel ang bawkin US tan a pawimawhna a nep bik chuang hauh lo. Israel hi muslim ram tam takin an haw em em reng a, Israel thlavang hauh tlattu US tan chuan muslim ram tam tak Israel lama tantir hi thil pawimawh leh hahdamthlak tak a ni pha ve tlat.


Africa-a muslim ram leh Arab League-ah pawh member ni pha ve ngat Mauritania-in Abraham Accord a zawm hnuah phei hi chuan khawvela muslim ram hrang hrang inzawm khawmnaah nghawng lian tak a nei pha hat dawn a ni.   


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh





Thursday, 10 July 2025

Kan chenna khawvel a vir rang thut mai

- Joel Lairemsanga


Nimin July 9, 2025 kha ni khat tawi ber record a ni a, nimin ang chiaha ni rei zawng hi July 22 leh August 5, 2025-ah a lo thleng leh dawn ni-a rin a ni.


Scientist-te sawi dan chuan hetianga ni a rawn tawi thar thut chhan chu Thla  awmna a danglam hret vang a ni. Thla-in kan khawvel hi a hip na thut a, hei vang hian kan khawvel hi a dan pangngai aiin tlemin a vir chak ta thut mai a, hei vang hian ni khat rei zawng pawh ni dang aiin tlemin a lo tawi ta sawt a lo ni. 


LiveScience-in a tarlan danin ni dang aia nimin leh July 22 leh August 5 tawina chu 1.3 atanga 1.51 milliseconds lek niin, a la ni leh dawn bawk a ni. 


New York Post-in a tarlan danah chuan nimina ni khat chhung a rawn tawi ta thut hi International Earth Rotation and Reference Systems Service chhinchhiah dan nen pawh a inmil chiah a ni awm e. 


Sawi tawh angin July 22 leh August 5 pawh a tawi leh dawn avangin khawvel hun inher dan chhiarna a buai zui lohna atan hun chhiar dan hi kum 2029-ah chuan tlem tihdanglam hret a ngai dawn bawk ni-a sawi a ni.


University of California-a scientist Duncan Agnew chuan hetiang thil thleng hi thilmak leh hlauhawm chu a ni lo a; amaherawhchu thil pawimawh leh chhinchhiahtlak ve tak chu a ni a ti.


Ni khat kan tih hi kan chenna khawvel planet-in a awmna axis-a a vir chhuah rei zawng hi a ni a, vawi khat a vir chhuah rei zawng hi darkar 24 emaw second 86,400 a ni. A hun duh rei zawng hi ni leh thla leh lei magnetic field avangin a danglam ve hret thin bawk. 


Hun hmasa lamah chuan kan chenna khawvel planet Earth hi a axis-ah a vir chak hle a, chuvangin ni khat pawh a rei lo hle a, darkar 19 lek ni-a ngaih a ni. Hetiang a nihna chhan chu thlain khawvel a hnaih a, khawvel a pawh nat em vang a ni. Tun hma aiin tunah chuan thla hian khawvel a hlat ta hle a,  khawvel hi a vir muang ta a, ni khat pawh a lo rei ta zawk a ni. 


Kum 2020-ah khan scientist-ten kan chenna khawvel hi a axis-ah a inher chak leh ta deuh tih an hmu chhuak a,  kum 1970 hnu lamah a inher chak ber tum a ni an ti hial. 


A vir chak ber ni leh ni rei loh ni bera an lo record tawh chu July 5, 2024 kha a ni a, a pangngai aiin 1.65 miiliseconds laiin a vir chak niin an chhinchhiah. 


July 22 leh August 5, 2025-ah te hian thla hian kan khawvel equator a hlat ber tum a thleng leh dawn a, hei vang hian kan khawvel hi a axis-ah a vir rang sawt dawn a, chuvangin tum dang aiin ni a rei lo leh deuh dawn a ni. 


A inthlauhna a tam loh em thin avangin mi nawlpui erawh chuan ni dang aia a rei lohna hi kan hrethiam kherin a rinawm loh.


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Wednesday, 9 July 2025

Thlawhna dangdai leh tangkai - V-22 Osprey

- Joel Lairemsanga


V-22 Osprey hi sipai thlawhna tangkai tak a ni a, a dangdai em emna chu helicopter nihna a nei a, thlawhtheihna pangngai nihna a nei bawk si hi a ni. 


Helicopter angin thlawhna tumhmunah tlan hmasak ngai lovin a invawrh kang mai thei a, awlsam takin a tum thei bawk. Thlawhna ang bawkin chak tak leh rang takin a thlawk leh thei bawk.


Hetianga a awm theih chhan chu tiltrotor system a neih vang a ni. A awmzia chu virmep lian tak pahnih a nei a, hei hian a tul dan azirin a thlawh dan phung a siksawi thei ta thin a ni.


V-22 Osprey hi helicopter siamtu company lar tak Bell Helicopter leh thlawhna siamtu company lar tak Boeing company-in an siamdun a ni.


US sipaite'n helicopter chi khat CH-46 chu tangkai takin hmang mahse duhkhawp lohna lai an nei nual tho a. Helicopter anga duh duhna laia awlsam taka tum thei; nimahsela helicopter aia thlawk chak thei si an duhna a lian hle. 


Indonaa hman theih leh indo loh lai pawha chhanchhuah hna thawhna atana hman theih thlawhna chi khat an duhna chu a lian ta rulh tulh a. Tichuan kum 1980-ah khan an duh ang tak thlawhna siam hna hi tan a ni a, kum 1989-ah khan a vawi khatna atan V-22 Osprey hi a lo thlawk thei ta nge nge a ni. 


Kan sawi tawh angin V-22 Osprey hian tiltrotor system a hmang a, a thla hmawr pahnihah virmep lian leh cchak tak a nei ve ve a, he virmep pahnih hi van hawi zawwng leh hmalam hawi zawngin a thunun theih a, hei vang hian a thlawh dan leh chak zawng te awlsam takin a thunun mai theih ta a ni.


Osprey hian thlawhna tumhmuun hranpahrp a mamawh lo a, a lenna hrim hrimah chuan awlsam takin a innghat mai thei a ni. Muang takin a thlawk thei a, chak takina a thlawk thei bawk. 


Scientific ttawngkama kan sawi dawn chuan tilrotor millitary transport aircraft tiin  a sawi theih. Ft.54.4-a sei a ni a, a tthla pahnih pharh sei zawng hi ft.46 a ni bawk. A virmep a tihpharh erawh chuan ft.84 laia pharh zau a ni thung.


Virmep pakhat hi a lai takah hawlh tlangin ft.38-a lian a ni. Darkar khatah km. 509-a thui a thlawk thleng hman a, a tuialhthei bawmah tuialhthei khata thun hian Km. 1600-a thui a thlen thei.


Ft. 25,000-a sang a thlawk thei. He thlawhna thununtu hi mi pali an ni a, pilot 2 an awm a, thil dang lo thununtu 2 an awm bawk. He thlawhna hian sipai 24 atanga 32 a phur thei a, Kg.9000-a rit bungrua a phur thei. 


Kan sawi tawh angin US sipaite'n V-22 Osprey hi an hmang tangkai hle a, hmun hrang hrangah sipai thiarna atan an hmang a, sipai ei leh in tur bakah ralthuam chi hrang hrang thiarna atan an hmang a, damlo leh hliam tuar thiar sawnna atan te, damdawi phurhna atan te an hmang tangkai em  em a ni. Khuarel chhiatna thlengah chhachhuahna hna thawhna atan a tangkai em em bawk. 


V-22 hi chi hrang siam a ni ve a, chungte chu:-


MV-22B : Hei hi US Marine te'n an hmang a, sipai leh bungrua thiarna atan an hmang.


CV-22B: Hei hi US Airforce-te hman a ni a, hmelmate radar-in a hmuh loh tura inchhanchhuahna hna thawhna atan an hmang.


CMV-22B: Hei hi US Navy-te hman a ni a, lawng lianah bungrua dahna atan an hmang rim hle.


V-22 (Japan): Hei hi Japan Self-Defence Forces ten an hman a ni a, khuarel chhiatna leh indonaah chhanchhuah hna thawhna atan an hmang.


Heti khawpa thlawhna tha leh tangkai nimahse chanchin tha lo lam a nei ve tho mai. Kum 1990 hmalamah kha chuan a tla ngun hle a, mi 30 chuangin nunna an chan phah hial bawk. 


Engine leh sofware-ah buaina neih neuh a nei fo. Thunun hi a harsa riau a, thiam taka thunun turin pilot-te'n a bik taka training an neih a ngai hial.


Kum 2023-ah khan Australia-ah a tla a, marine pathum an thi. Kum 2023-ah vek khan Japan-ah a tla a, hei vang hian Osprey zawng zawngte chu tawkfang chawlhtir an nih phah hial. Kum 2024-ah pawh khan clutch leh gear lamah harsatna sawi tur a la nei tlat bawk.  


US sipaite'n V-22 Osprey software hi an update a, a part thenkhat an thlak thar bawk. Thunun leh a enkawl danah training nasa tak an kalpui bawk. Heti chung hian mi thenkhat chuan zaaah zain a la him tawk chuang lo niin an sawi ve tho bawk a.


Osprey hi US sipaite'n an hmang uarin a hmang nasa ber an ni. US bakah hian Japan-in a hmang awk a, India leh UK te'n an lei maithei bawk nia sawi a ni. 


I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh