Saturday 3 August 2013

BUANNEL RAM DAIAH VA TUAN ILA

Mizo pi leh pute chuan, “Sa hi Buannel-ah an piang a, Chawngtinleri’n a siam a ni,” tih thute an sawi thin. Chuvangin Buannel hian hman atanga vawiin ni thlengin mizote ngaihtuahna thinlung a luah ve tlat a ni. A la hmu lo ten hmuh an chak a, a hmu tawh te erawh chuan a mawizia leh a nawmzia chu hahipin an sawi thin. Tin, he hmun mawi leh nuam danglam tak, chanchin ngah zet mai hi a hmu tawh inchhir tawh reng reng an awm lo ve.

Buannel hi Myanmar (Burma) ram Hmunluah atanga chhim chhak dep, Hmunluah khawlu tlang liam, mel sarih vela hla, Luangdam lui bul lawka awm a ni. Buannel hi chhuah lam leh tlak lam dawng tha tak a ni a, a tlang inkhawh cham durh mai te chu an mawi em em a ni. Rih Dil awmna Rihkhawdar atang hian Motor keng lo tan pawh Bike a hire theih a, inphurhtir man hi pakhatah Burma pawisain Kyat (Chiat tia lam tur) 8000/- zel a ni. Khawmawi tlanpelin, Lianhna khawthar leh khawhlui tlanpel leh zelin, Chawhte thlen hnuah Hmunluah a thleng a. Hmunluah thleng chauh hi Motor-in a thleng thei rih a ni. Hmunluah atang hi chuan ke-a fehkawng tum ang tiat velah kal a ngai tawh a, kein a thlen theih tawh a ni.

Buannel-ah hian a nu tlang leh a pa tlang an awm a, chung tlang cham durh mai te chu an mawi em em a ni. Tin, a nu tlang leh a pa tlang inkarah chuan phai ruam zau tak a awm a, phai lo atan a itawm hle. Tin, a nu leh a pa inrina phaizawla lui luang hi ngil taka luang lovin a luang kawi nghiat mai a, hetianga lui te a zik zaka a han luang kawi ngiai mai hi a makin a mawi dangdai hle a ni. Chumai ni lovin a nu tlanga lui te luang pawh hi a kawi nghiat tho a ni. Hetianga Buannela lui te pahnih luang kawi nghiat maia an luang hi thil mak tak leh sawi hlawh tak chu a tling a ni.

Tin, Buannela a nu tlang leh a tlang dung inkhawh zur mai te chu a rai nuam hle a. Hmun thenkhat laiah chuan tlang dung sahmul thenna takah hian phul mawi tak leh ngaw dur pui, hring nghulh mai chu mawi leh mak danglam takin a inri zur mai a; an inrina laia chhawkhlei kung a intlar zui mai chuan a tlang mawina chu a belhchhah lehzual a ni. A phul phai tual hlo hnimte chu a hring nghulh mai a, a thianghlim em em mai a. Han thuin han mu vel mahila thutphah tha tak leh awngphah tha tak an tling a, thawmhnaw pawh a bal chuang lo.

A pa tlang lama tlang sang lai ber, Chawngtinleri puantahna tlang an tih phei chu a mawi leh zual a ni. Tlang dung sahmul then lai phul leh ngawpui inrina laiah chuan Chhawkhlei kung leh raw te chi, mi thenkhatten Thothek an tih thin, mihring aia sang deuh chauh a inthuahthipa an han ding tlar zur mai chu Khuanu’n mawi tur renga a duan a ni ang e tih loh theih a ni lo a ni. A pa tlang lam lui mawng lama tlang phul mawi tak lui hnar lam epah chuan tlang pawng mawi tak, lung chhawrdawh mawi zet mai, Adama thlan an tih chu a awm a, a tlang mawina fanga kal te chawlhhahdam nana hmun nuam tak a tling a ni.

Buannelah hian sabual hmun leh puk thuk tak takte a awm bawk a; chumai a la ni lo, a tlang mawina tizualtu leh cheimawitu Bingbi, mi thenkhatten Buannel Par an tih leh ngawpui thingzarah chuan hmun danga awm ngai lo Chhawkhlei par var a awm bawk a; chhawkhlei par var hi Chawngduma sai ngho leh Bawltehamtai te anga thing nunna ringa awm chi a ni. Chhawkhlei par var hi a par sen chi aia a danglamna chu a par rim hi a tui em em a, a zung hi tanakha ai hian hmai hnawihah a tha zawk a ni. A zung rual takin an tan bung a, lungtatah tui nen an nawt a, hmaiah an hnawih mai thin a ni. Hmai vun a tinovin a tinung sarh mai a ni. Damdawiah a that avangin miten an la nasa a, a tlem phah a ni an ti.

Buannel hi upaten ram tha sawi nana chun mittlai an tih ang maia mit titlai thama mawi leh nalh a ni. Ram reh ruih mai a ni a, nungcha chai thawm han ri chiah chiahte chuan lung a tileng thei hle. Hmangaih lungduhte nen hlim tak maia a tlang mawina nena inenbel chunga se se thudi tiamdun nan chuan duhthusam a tling a ni. Tin, a nu lam tlang pang a pa lam epah hian tuma chin ni lo purun phek/Purun pheng an tlim hmur mai a. A tlawhtute pawh hian mak an tiin chawhmehah an hmang ve fo a ni awm e. A ram boruak hi a zo vah mai a, thing hmun chinah chuan Sarzuk te chi te pawh a awm ve a ni. 

Buannel hi tlang thengthaw nuam tak, a phul mawi tak chu ngawpuiin a hualpup mai ram a ni a. Hetiang hmunah hi chuan Ni leh Thla pawh a eng mawi duh bik a ni. Chuvangin phul hnim chunga zan daifim tla thla chhun en ser ser kara thla eng lawm chhawlhnawm nungcha chiarnghian leh Khuangbaite pawhin biahthudi inhlan vein an mawi a ni. Chi thlah tura Pathian siam an ni ve si a.

He hmunah hian mi tupawh inhmangaihna vawrtawp pawh lo hmang se an demawm chuang lo ve. Hmun mawi nuam, fianrial leh biru lai apiangah in ittawn hmangaihna chu a inpuang chhuak duh thin miau si a. “Ka enchimlohte, ka hmangaih chein i va han tha zim ziam tak em,” tiin lo innul dun pawh nise a mawh love. Kei ngei pawh hian Khuangchawi Chhawrthla eng hnuaia Luite kawi phul Chhawkhlei par kepchhingchheng hnuaia thlifim dawng chunga se se thudi hlan nan chuan a mawi ngei e,’ ka ti ve tho a ni. Buannel mawina fangdun tura enchimlohte nena hnaizo sa lova kiu kawn inbat chunga dar insi rial rial a han lendun chu a nuam ngawt ang le. Hahchhawl dawi ang min tur tawk chauhvin zo thli vawt, Chhemdam thlifim lah chu a thaw heuh heuh mai si nen, hei ngei hi Vanram tlafual Lei Eden tih mai chu awl tak a ni! Tunlai phei hi chuan zaithiam tak tak te’n Music Video siamna hmun atan an hmang a, kal lam leh hawng lam pawh an insul ve ta zut zut mai!

Mizo literature-a mithiam thenkhatte’n Buannel hrilhfiahna atan-a, “Ram tha tak, Ramngaw, Sa tamna, adt.” an han tingawt hi chu a dik lova, mizo pi pute ngaihdan leh thuvawn suasamna hlauhawm tak a ni zawk. Mita hmuh theih leh belh theih a awm miau avangin ram tha zawng zawng sawi nana “Buannel” tih tawngkam hman hi a rem lo a, thangthar zelte bumna leh kan cultural heritage suasamna tur chak tak a ni zawk. Ram tha leh sa tamna hi Buannel kan tih dawn te chuan Discovey Channel leh National Geographic-a ramsa tam tak awmna kan hmuh Amazon ramngaw te, Australia rama sa tamna te hi “Buannel” tih vek a ngai dawn a, chu lah chu kan rilrem zawng a ni thei kher lovang. Sa tamna leh ramngaw tha tawh phawt chu, “Tuk loh ram” tih mai hi a tawk viau a ni. Thangtharte chuan Buannel hi a takin a awm a, ramngaw tha satliah sawina tawngkam a ni lo tih hi i hre hram hram ang u.

“Buannel ram daiah va tuan i,
Chhuihthangvala hmingthan nan;
Chengrangpui lungleng a au ve,
Damsa hraileng awite tlan dial dial.”

-    Rokunga
------------------------------------------------------------

....Joel...03082013...Ghy...




3 comments: