Friday 31 May 2013

MIPA SERH NATNA



Hetia a thupui han dah teh tlawng chu a inthlahrunawm mange.  Tun tumah hian mipa serh (Penis)  natna chi khat ‘ Phimosis’ lo zirho ila.  Chu chu mizo tawng chuan mipa serh hmawr vun inhawng zim emaw, zang lîk theih loh hi a ni.

A LAN CHHUAH DAN :
(1) Serh a lik theih loh .
(2) Serh hmawr natna Balanoposthritis an vei awlsam. Hei hi a chhan chu serh hmawr a tihfai theih tlat loh avanga natna hrik inthlahpungin a siam a ni.
(3) Mipa naupangah chuan serh hmawr vun hi a puar pep thin.

A AWM CHHAN :
[a] Piantirh atanga awm a ni thei.
[b] Serh cancer vang pawhin a awm thei bawk.
[c] Naupang kum 6 hnuai lamah chuan thil awm pangngai a ni ve thei. An len hunah a zia ve mai thei thin.

[d] Serh hmawr natna chi khat Balanoposthitis nei te tan phimosis neihna chance hi a sang. Tin, hetiang serh hmawr natna hi zunthlum neite zingah a tam bik tlat bawk.
[e] Genital disease thenkhat, entirnan- dadu, saihri vanga serh pân neite tan phimosis hi a neih mai theih bawk.

ENKAWLNA LAM :
Serhtan ( circumcision ) hi a enkawl dan awm chhun a ni.


LUIA CHENG NUNGCHATE

                                           
Sangha chi hrang hrang te:
      Hmursawp, Hmurchhia, Japan Sangha, Kawnghram, Lengphar, Nghabual, Nghachek, Nghachik, Nghadawl, Nghafunglawr, Nghahrah, Nghahrawngchal, Nghakhing, Nghakulram, Nghalerh, Nghalim, Nghameidum, Nghangiai, Ngharilliah, Ngharul, Nghasen, Nghasanghal, Nghathar, Nghathen, Nghathianghar, Nghatun, Nghavang, Nghavawk, Nghazangrek, Nghazawngek, Nghachhia, Nghawngvar, Pharawng, Sarba, Thaichhawninu themtleng, thaichhawninu leh Zawngdulinu.

Chakai chi hrang hrang te:
        Aikam, Aifiar, Aidup, Sihchakai, Airang, Anuchhudam.

Chengkawl chi hrang hrang te:
              Kawlbial, Kawltung, Phaichengkawl,Phungchengkawl, tuikep.
 
Uchang chi hrang hrang te:
       Usial (Usai), Ulawng, Dawngthlek, Uchhawlhring, Utum.

b)   Chhim luang luia Sangha awm bikte:
       Nghavang, Nghaphudum te hi chhimluanglui  Tiau, Tuipui, tuichang, Chhimtuipui-ah te an awm bik deuh. Hmar luang lui-ah an awm ve lo.

c)   Hmar luang luia Sangha awm bikte:
Nghatun, Nghariliah, Nghavak, heng ho hi chhimluang lui-ah an awm ve lo.

     Nghavang:
He Sangha hi Tiau, Tuipui, Tuichang-ah te hian fur lai tui len hun laiin luipui lian zawk atangin an lo chho thin. Tui kam dawnah li pui lian zawkah an haw thla leh thin. Thalah chuan Nghavang hi man tur a awm ngai meuh lo zu nia!!! 

d)  Sangha-te deuh, Lui-te a cheng chi te:
1.Dawntial.        2.Lengphar.    3. Nghadawl.   4.Nghalim.   5. Nghameidum.  6.Nghavawk.     7.Nghawngrang.  8. Nghazawngek.             9. Sarba.
( Luite a cheng chi kan han tin a a, lui lianah pawh hmuh tur an awm thin)

e)   Lui a cheng ruhchungnung neite:
1.Chakai.  2.Chengkawl.   3.Kaikuang.   4.Sumsi.   5.Tuikep.   6.Tuisatel.

f)   Lui a cheng chi sate:
1.Awle.   2.Sahram.   3.Saphairuang.   4.Tuipuisatang.   5.Tuisazu.   6.Satel.

     Awle:
      Awle hi lui lian takah lo chuan an awm ngai lo. Tun hma chuan Tlawng lui leh Tuiruang lui mawng  lamah an awm ve thin. Tun hnuah hi chuan ram kan dai dar ta deuh va, hmuh tur an awm ta meuh lo.

g)  Lui a cheng chi hmul neite:
1.Sahram.   2.Saphairuang.   3.Tuisazu.

h)  Tui leh khawmual a cheng kawp theite:
1.Awle.   2.Sahram.   3.Saphai.   4.Saphairuang.   5.Tuisazu.   6.Uchang.   7.Satel.

i)   Sangha zingah Sangha dang ei thinte:
1.Nghakhing.   2.Ngharul.   3.Nghaler.   4.Nghafunglawr.   5.Nghavawk.   6.Sarba
7.Thaichhawninu.   8.Makur.     

j) Mizote’n sangha vuak nan a kan hman thinte:
1.Khang.   2.Khawkherh.  3.Khiangzo.  4.Kawmru.  5.Ngaihlih.  6.Rurah.  7.Rulei. 
8.Ruthei.  9.Saithei pil.  10.Arhmarcha.  11.Ruchek.  12.Kamsahut.

( Sangha vuak chin hi a tha lo, tihloh tawp tur a ni. Mizo upate chuan len sîn lutuk hman an remti ngai lo. Sangha la puitling lo an mante hian an chhuah leh thin. Dim dawih takin luia chengte hi an lo enkawl thin zu nia!!!)

Source: Mizoram General Knowledge. 3rd Edition.
 
Note: A chunga Sangha hming tarlante hi a kim tawk leh tawk loh  emaw, ziah hmaih a awm leh awm lohte  leh mahni lo tawnhriat leh thil dangte sawi hovin i inkâwm khawm ang ule.

PATHIAN VANTIRHKOH CHI HRANG HRANG TE



Tun tumah hian Pathian Vantirhkoh chi hrang hrangte  zir ila. Hengte hi keima phuahchawp ni lovin kan Bible thianghlim atang ngeia a lan dan a ni a, rawngbawltu pawimawh tak ni chung sia vantirhkoh chungchanga sermon fuh lo tak tak sawi an awm ta nual mai a, fimkhur taka kan zir a, kan hriat hi a pawimawh hle a ni.

Vantirhkoh hnathawh te, an dinhmun leh thuneihna hi a inang lo a, Kolossa mite hnena Paula lehkhathawn atang hian Vantirhkoh chi hrang hrangte chanchin chu  i lo sawifiah the ang. ( Kolossa 1:16, 17 ).

1. VANTIRHKOH CHUNGNUNG BER
Pathian Lehkhabu chuan Mikaela chu vantirhkoh chungnung ber niin a sawi a. (Juda 1:9); Lucifera pawh hi vantirhkoh hotu, Mikaela ang emaw, a aia ropui zawk emaw hial a lo ni ve ngei ang tih rin theihna a awm a. Sap twang ‘arch’ tih chu ‘lu ber’ tihna a ni a, ‘hotu ber’ tihna pawh a ni thei a. “Archangel” chu ‘vantirhkoh hotu lu ber’ tihna a ni.
Chutichuan Mikaela chu vantirhkoh hotu lu ber a ni. Kan Bible hian vantirhkoh “hotute” tih min hrilh loh avang hian hotu lu ber chu pakhat chauh an nei tih a chiang hle a ni.

2. GABRIELA : PATHIAN PALAI
Vantirhkoh Gabriela hming awmzia hi Hebrai tawng chuan, “Pathian mi huaisen” emaw, “mi huaisen” emaw, “mi chaka” emaw, “Pathian chu a ropui” tihna a ni a. Pathian Lehkhabu chuan Gabriela chu, “Jehova palai” emaw, “Lalpa thu puangtu” emaw a ti a.

Mi tam tak chuan Gabriela chu vantirhkoh chungnung ber thlawptu niin an ngai a. He mi zul hian hla phuahtu hmingthang John Miltona pawhin a sawi a. Mahse Bible hian Mikaela hnathawh aiin Gabriela hnathawh a  sawi tam zawk.

Gabriela hnathawh Bible-a a lanna hmasa ber chu Daniela 8:16 ah a ni.  Tin, Mari hnena a rai thu rawn thlentu pawh kha Gabriela hi a ni.

3. SERAFIM
Bible-a kan hmuh angina Serafimte pawh hi vantirhkoh chungnung ber hnuaia thuneihna nei ve vantirhkohte an ni a. Petera’n Isua chanchin a sawinaah: “Isua Krista chu vanah kalin, Pathian ding lamah a awm a: vantirhkohho te, thuneihna te, thiltihtheihna tea ma thu thua awmtirin an awm a” (1 Petera 3:22) a tih hi vantirhkoh thuneihna chi hrang hrang neite a sawina niin a lang.

Serafim rawngbawlna ber chu vana Pathian ropui ber hming zah taka chawimawi a ni a. An hmun hi Pathian lalthutphah chung lama a awm avangin, a sir vela  awm Cherub hote ai chuan an chungnung  zawk niin a lang.  Serafimte rawngbawlna chungchangah  Pathian thu thiamte ngaihdan a inang vek lo a, “englai pawhin Pathian an chawimawi reng” tih chu pawm theuh a ni. Isaia 6:7 a a lan danin Pathian chuan Serafimte chu a chhiahhlawhte tlengfaitu leh tithianghlimtu atan a hmang thin.

4. CHERUB
Cherub te hi an lo awm ve ngei a, thil pawh an ti thei tak tak a. Mahse cherubho hi chu vanrama thil awmzia sawifiah nana hman chang a awm ve bawk. Pathian tirhin anniho chu Pathian thuthlung leh maicham bawm chei mawi nana hman an ni a. Cherubte chuan  thlate, kutte leh kete an nei a. Ezekiela Bung 12 ah chuan: “mit tam tak nei” leh “tawlailir ke bial tam tak pawh nei” niin a sawi.
Mi tam tak chuan Thupuana “thil nungte” tih hi cherubho hi niin an ring.

Kan hriat tur chu: Vantirhkohte hi thultihtheihnaa thuam an ni a, an ropui khawp mai; nimahsela Pathian Beram No leh Pathian tlansa mihringte ai chuan an ropui lo zawk a ni.

MIZO MIZONA

Zawhte hi Ui ang hian han bauh ta sela chuan a mak kan tiin kan nuih a za hle ang. A chhan chu a pianze ken leh a nihna tur anga a awm loh vang a ni. Hetiang mi hi tunlai kan thalaipui zingah hian an awm nual nia mawle! Thlahtute atanga mizo nihna ze dik tak keng zingah hian mahni hnamze nihphung leh tawng aia hnamdang tawng leh culture hre ril zawk leh ngaisang zawk hi zu han awm nual tawh a mawle! “ZO” tih thumal mawi tak pawh hi thil thing sawina chi khata ngai khawpa mi thing hi mizo zingah hian an awm leh tlat thin. A nihna takah chuan heng mite hi khawngaihthlak khawpa mi vanduai, mahni mizo culture-a lungawi thei si lo, hnamdang zinga saphun ngam chiah si lo emaw, hnamdang zinga inhnimphum hlen lo duh ta pawh ni sela hnamdangin an pawm theih si loh an ni a, dinhmun laklawha ding te an lo ni

Mahni culture-ah hian chiang ila, nghet bawk ila, tichuan hnamdangte pawh hian min ngaihlu zawk ngei ang. Hun hmasa lam leh tunhnai maia kan zaipawl ram danga zin te pawhin an rawn sawi ber chu sap hla leh tawng danga an hla sak ai chuan mizo hla leh cheraw kan te chuan hnamdang mit a la zawk tih hi.

Pianna hmunin a zir loh avangin kan tawng hi kan lo thiam tawk lo pawh a ni thei e; nimahsela taima taka zir leh beih hi kan mawhphurhna a ni tih hria ila, mizo nihna thisen dik tak kai tan chuan rei han zir tham pawh hi a awm lo reng reng a nia. Zo takin nung ila, Zo takin tawng chhuak ila, thil changkang sawi nan “ZO TIAH TIAH” tihte hi i hmang ve tawh zawk ang u.

Thursday 30 May 2013

ZOFATE ZAIA AWITU CFL HMINGTHANGA A HER LIAM TA

Zai leh hla phuahthaim avanga hriat hlawh CFL Hmingthanga chuan September ni 9, 2012 zan dar 10:45 khan Khawbung PHC-ah TB natna tuar lovin chatuan ram min pansan ta.
 
A ruang hi a boral zan vek hian Khawbung atangin Samthangah lak a ni a, a boral tuk September ni 10, 2012 khan Presbyterian Kohhran Pastor R. Lalrempuia’n a vui hnuah Samthang thlanmual-ah amah uitu za tam rualin thlahliamin CFL Hmingthanga live-a a zai chu kum khua a hmuh tawh loh turin phum a lo ni ta.

CFL Hmingthanga boral thu hian a boral zan la lain Mizoram dung leh vang a deng chhuak nghal a, Lelte pawhin CFL Hmingthanga boral thu hi a boral atanga minute 10 lekah kan hre nghal a ni.

Zaithiam leh hla phuahthiam lar CFL-a vuina inkhawmah Samthang khua bakah a khaw chhehvel Khawbung, Zawlsei, Dungtlang, Vaphai, Chawngtui, Farkawn, Vanzau, Bungzung, Leithum leh khaw dang dang atangin amah vuina inkhawmah hian an tel a, Samthang khua a mitthi vui tawhah chuan mihring la tam ber tum a ni e tiin kan Lelte palai Pu F. Lalramliana, Zawlsei chuan a rawn report.

Samthang YMA ten a bik taka a thlan an laih, thuk leh mawi zetah phum a nih hma hian CFL-a vuinaa kalte awi turin amah CFL-a phuah leh zai ‘Ka Nau Vala’ tih chu ring takin kawng tluanin play a ni a, vuina a kal thalai tam tak ten mittui nen thlanmual-ah hian an thlah liam a ni.

CFL Hmingthanga Chanchin Tlangpui

Pian leh Murna : 1968 November  ni 15-ah Samthang khuaah Pu Khamliana leh Pi Tawksungi te fa mipa 3 leh hmeichhia 3 zingah a tlum ber ni tura lo piang a ni. A nu Pi Tawksungi hian a boral san hma a, Pu Khamliana hian nikum (2011) khan a boral san ve leh ta bawk a ni.

CFL tih hi ‘C’ tih hian a pa hnam Chhangte tih lamin ‘F’ hian a nu hnam Fanai tih a lam thung a, ‘L’ tih hi Lai tihna niin ‘ Chhangte Fanai Lai Hmingthanga’ tihna a nih chu.

Zirna Lam : Samthang khuaah hian a seilian a, Primary School a zawhin Khawbung lamah Middle School leh High School a kal thung.

Sakhuana Lam : Kohhran-ah Samthanga an chhungkua hi Presbyterian Kohhran a awm an ni a, amah CFL-a hian Aizawl lama a khawsaknaah Lalchhungkaw Kohhran zawmin hun eng emaw chen Lalchhungkua-ah a awm hnuin, a hun hnuhnung lamah Presbyterian Kohhranah a let leh a ni.

Infiammi A Ni : Tleirawl chhuah atanga infiamna buaipui em em a ni a, Volley ball leh Football-ah a tui fal a, football-ah keeper tha tak a ni thin a, Samthang ‘A’ teamah a tel nghe nghe a ni. Samthang Games & Sports Association-ah hun eng emaw chen OB-ah lo tel tawh a ni. CFL-a hian Samthang-a a khawsak chhungin NGO hrang hrangah a tel thin a, hawlh lawr ber pawl a ni.

Zai leh Rimawi lamah : Rimawi lamah naupan tet atanga rilru pe lian em em, Tonic Solfa phei chu thiam tak a ni. 1980 bawr chho velah a thiante nen Zoawi Virthlileng Group dinin, heath hian lead guitar a perh a, Tuipuiral Beat Contest-ah pakhatna an ni nghe nghe a ni. 1983 atangin mal zaiin a kal tan a, Tuipuiral Meet-a zai intihsiaknaah a tel tawh chuan lawman pakhatna a dawng zat zat thin.

Zai Lam Hmasawn Tumin Aizawl-ah : He Samthang tlangval hmeltha leh hawihhawm, feet 5.8 zata sang CFL Hmingthanga hian zai lama hma sawn zel duhin 1989 atangin Aizawl-ah awm hmun rawn khuarin Aizawl Venghlui-a hmeithai Pi Rodi-i chu belin, Pi Rodi-i hi ‘ka nu’ tiin a ko ve mai thin. Zai thin hla phuanh bawk thin a nihna chu mite hriat vak la ni lo mahse, a album hmasa ber ‘Ngaihlai Masang’ tih chu Pi Rodi-i tanpuinain Tlangnuama Pu Sanglianthanga Studio-ah Cassette pakhat-a hla 12 awmna chu Rs. 5000/- in an siam tir a, tum khatah a copy siam tamna tur sum a neih loh avangin copies 100 bawr vel atangin cassette zawrhna thler Zion Street-ah chuan a zawrhtir ve ta a, a cover pawh thlalak bel chawpin, chu pawh chu thlalak order chawp zelin a siamtir a ni. He album hi a belchiangtu ten an ngaina hlawm hle mai a, kar lovah copy za chu an hralh a, chutah order a tam tial tial a, kar tin copies 1000 te a vanglai chuan an hralh chhuak ta mai a ni. Lelte-ah pawh ‘Tunge CFL Hmingthanga hi, a va zaithiam em em ve le’ tia zawhna kan dawng teuh mai.

A Lar Chho Ta Zel : Lelte Recording kha kha tihlai chuan zaithiam lar te belh ber a nih avangin CFL Hmingthanga pawhin Lelte produce turin album siam tumin hma an la a, cover leh engkim tih fel hnuah, ‘Roosna Hmeltha’ tih chu Otto Recording-in an produce ta zawk a ni.

CFL-a hian album chi hrang hrang 12 lai a lo siam hman a, chungte chu –

 1. Ngaihlai Masang
 2. Roosna Hmeltha
3. Chhanlet loh Hmangaihna
4. Kur Diam Diam
5. Tunge Hmeltha Ber
6. Lam dun ang/ I tan ka lo kir leh
7. Min hriat chhuah tir
8. Hlim la nui rawh
9. Ka Star No. 1
10. Theihnghilh ngai loh
11. Lemchan Khawvel
12. Hla Inchhang Special
tihte an ni.

Heng bakah hian Collection hrang hrangah zai tura sawm a nih angina a zai nual a, a hunlai na na na kha chuan Collection-a a zai a tel tawhna-ah chuan an hralh thei bik tih a ni thin.

Hlaphuah Lam : Tleirawl chhuah atanga hla phuah hrat tak, a rilru a chak em avangin hla phuah pawh a awlsam hle a ni. A album hmasa ber ‘Ngaihlai Masang’ tihah hian khatih laia Lalchhungkua a a rawngbawlpui Pi B. Lalremtluangi (Mrs R. Vanlalzauva) khan a album-ah hian a zaipui nasa em em a, a hla sak tam zawkah khan a part a pek sak vek nghe nghe a ni.

A hla phuah hi chhut danin 100 bawr vel niin a hriat a, a album 12 a hla zawng zawng hi amah CFL-a phuah deuh vek a nih avangin, a tlem berah za hi chu a phuah hrim hrimah ngaih a ni.

A hla phuah pakhat,’Intawng leh ngei ang’ tih audio a C.Lalkhumi (L) nen an inchhawnna hla phei chuan LPS Top 10 Count Down-ah thla thum chhung kha number one a hauh a, hei bakah hian kum 1992 chhunga kum khat chhunga LPS hla thlangtu ngah berah puan a ni bawk.

1991 atangin AIR : Aizawl-ah hla a record tan a, chhinchhiah danin hla 45 a record a, a hla tam zawkte hian AIR : Aizawl hla thlan hun a luah hlawm a ni. Radio-ah hian B High Graded Artiste a ni nghe nghe a ni. Aizawl Doordarshan-ah pawh Music Video-in hla 12 bawr vel a record a, local channel-ah hian tum li hla a record bawk.

A Mak A Makin A Lar : 1991-1995 bawr chho velah chuan Mizo mipa zaithiam lar leh album pawh hralh tla ber a ni chho a, he a larna hi atan harsatna thlentu a ni ang tih hria se zawng a buai em em lo tur. A hmel a tha a, a zaithiam a, rual pawl dan thiamine, nula try dan hrang hrang pawh a zei hle a ni ang. A bik takin a zai leh hmel hian Zokhaw nula lam a awi thlu deuh zel a, a nungchang duhawm lo laite chu nula tam takin an hai der tlat a ni mai e.

Hun Hnuhnung : Zaimite tan hautak tak mai ‘Zu’ leh ‘Nula’ chu atan pawh thlemtu lian an ni a, hei hi a chhiatpui a ni ta ber. Kum 2000 a rawn herchhuah meuh chuan a takin a nitin nun hman dan chu tlin bik ta hek lo le, a rawn lang chhuak tan a, zawi zawia awngrawpin, zai lamah phei chuan a inhmang hlei thei ta lo a ni ber. Mipui hmaah pawh a zai thei ta meuh lova, mipui hma a a zai hnuhnung ber nia hriat chu 2010 June ni 10-a Samthang Community Hall-a a zai kha nia hriat a ni. Kum 2012 a rawn her chhuah meuh chuan tlangval hmeltha leh sang thlerh thlawrh chu thimin a kap zo ta, TB natna a lo vei bawk nen, Samthang lamah khawsa chhoin tlem tlema tha chho deuha a inngaih lain September ni 7 khan a insawiselna a zual deuh a, Khawbung PHC panpui a ni a, September ni 9, 2012 zan chuan a darker telin a hniam thla zel a, dar 10:45 a thlen mueh chuan CFL-a a awm ta lo tih a lo ri ta.

Nupui Fanau Lam : Zaithiam lar tam tak hi nupui pasalah an tluang lo tih hi ani chungah pawh a thleng dik ve khawp mai. Nupuia sawi hi eng emaw zah an awm na chungin a boral lai hian nupui a nei lo thung. Fa erawh 4, fapa 2 leh fanu 2 a nei a, chungte chu – Vanlalrema, Lalremtluangi, Hmingthanpuii leh Lalthangliana te an ni a, Mizoram khaw hrang hrangah an awm hlawm.

Zoram Mipuiin An Sun : CFL Hmingthanga boral thu Mizo mipuiin an hriat hian an ngaihtuahna chu amah vui ni hian Samthang lam a hawi thup a ni ber a, AIR : Aizawl chuan CFL Hmingthanga pualin darker chanve zet hun a hmang a, a chanchin leh a zai record tawhte a tichhuak hlawm a ni.

Cable TV pahnih ZONET leh LPS pawhin CFL-a pualin hun an hmang a, a Music Video te pawh an tichhuak nasa a ni. Cable TV News leh Aizawl chanchinbu zawng zawngah CFL-a chanchin hian a lailum a luah vek a, khawlai titi lian ber a tling.

 Mizo zaimi Inzawmkhawm Gen. Hqrs pawhin thuchhuah siamin CFL Hmingthanga an member an uizia an sawi a ni.

Champhai Promoters Club-in Ral : Champhai District-a zai leh rimawi lama hma la liantu ber Champhai Promoters’ Club chuan CFL Hmingthanga ruang nghah tuk September ni 11, 2012 khan Champhai atangin Samthang-ah CFL-a ral turin Car 3-in an member 20 zetin Samthanga CFL-a te inah an va ral a, Champhai Promoters’ Club hian hun remchang hmasa berah CFL-a Tribute Concert pawh Champhai-ah buatsaih an tum thu an puang nghal bawk.

Champhai Promoters Club aiawhin Pu C. Huaisavunga’n CFL-a chanchin a sawi a, Pu Hruaia, Pu R. Rosiamliana leh zaithiam eng emaw zah an tel a ni.

Engnge A sawi?

Kumtluang par pawh a kum hlun lohna khawvelah hian Chuailo par meuh pawh a chul leh si thin! Par rimtui ber pawh an chuai leh si thin a. Then tawh lohna hmunah chuan ‘Intawng leh ngei ang aw’ tiin ka thlah liam mai ang che.
Rest In Peace Legend…
-Puia Pachuau

Source : Lelte Weekly,14-20 September 2012