Monday, 30 June 2025

​Tu hi nge India thian tha dik tak ram chu?

- Joel Lairemsanga


S. Jaishankar-a'n a lehkhabu ziah pakhatah chuan "Diplomacy awmzia ber chu midangte thiana siam thiamna leh an rilru hneh theihna hi a lo ni" tiin a ziak a, a dik hle. Kumin May thlaa India leh Pakistan inbeihnaah khan China-in Pakistan thian tha leh rinawm a nihzia a lantir chiang hle.

India leh Pakistan hian buaina neiin indona hial pawh a lo chhuak tawh thin a, tunhma zawng aiin tun hnaia buainaah khan China hian Pakistan thian tha a nihzia a lantir chiang lehzual a ni. 

Pahalgam-a thil thleng avang khan India-in chhan letna a kalpui ngei dawn nia khawvelin a ngaih thup lai khan China Foreign Minister Wang Yi chuan - "Eng ti kawng maha phatsan ngai lo tur a thian tha ber kan nih angin Pakistan ram himna hi China chuan kan ngai pawimawh a, a ram himna atana a hmalakna reng reng kan thlawp tlat a ni" tiin a lo sawi lawk a nih kha. 

Rinlawk ang ngeiin ram pahnih inkarah inbeihna a lo chhuak ta a, report tam taka a lan danin van boruak venhim kawngah leh India chet vel dan satellite atanga thlithlai kawngah China hian Pakistan hi a pui ta chat mai a ni. 

Inbeihna a han tawp chiah a, ram dangin ngawih an chuh thap laiin China bawk hi rawn tawng chhuak lehin, India-in Pakistan lui hnar khuapa Pakistan a dang char tlat a nih chuan China hian India lui pawimawh Brahmaputra hi kan dang char ve maithei tiin Pakistan thlavang hauhin a rawn tawng chhuak leh nawlh mai a nih kha. 

Thu dehkilh pawh awm lova hetiang khawpa inpawngpaw tan hi engtianga sawi fiah chi nge ni ang le?

A hmasa berah chuan Pakistan hi China ralthuam lei nasa em em ram a ni a, a ralthuam zaa sawmriat zet hi China siam a ni. An indawr piah lamah hian ralthuam enchhin leh siam kawngah thawhdunna thuk tak an nei bawk. 

China hian Belt and Roads Initiative a kalpui mekah Pakistanah hian dollar tluklehdingawn 68 zet a dah kham nghe nghe. 

Pakistan-a hna thawka awm China engineer tam tak te chu Pakistan atanga inlakhran tum Baloch nationalist-te'n an tibuaiin an that fo a, heti chunga China-in Pakistan-a sum tam tak senga hmalakna a la kalpui hian Pakistan thian tha a nihzia a lantir ching hle kan ti thei ang. Sum a dahkham thenkhat hi Pakistan atanga inlakhran khel mek Baloch mite awmna ram bial chhungah kawngpui sialna atan te, rel kawng siamna atan leh kawlphetha siam chhuahna atan te hman a la ni dawn ta deuh deuh a, heti em em-a China-in Pakistan a duhsak hi hmangaihna ril leh thuk tak zawng a lo ni. 

Heti em em-a China-in Pakistan a duat hi India tihbuai a duh vang a ni ve thei bawk niin mi thiamte'n an sawi. Tuna Narendra Modi-a kaihhruai sorkar hian Akhand Bharat kalpui an tum ruh hle nia sawi a ni a, hemi awmzia chu kum 1962-a indonaa China-in Ladakh a awp zawng zawng chu laklet leh an tum tihna a ni. China hian India chawk buai tur leh a nunphung tikhawlkham turin a thain a sawt hle tih hriain tunah hian India thenawm ram - Bangladesh, Sri Lanka leh Nepal te chu a be tha hle a, a lamah a hip mek bawk. China duhthusam ang ngeiin hei hian India mit a tikham tak zet. Ralthuama Pakistan a duhsak hian India a tihlim lo hle tih a hriat avangin Pakistan hi a be chhe ngai lo bawk a ni.

A laka China rilru put dan zawng zawng hi a hai bik loh avangin India hian tun hma zawng aiin US a kawmngeih thar a, inlaichinna tha neih pawh a tum hle. A bik takin Trump leh Modi hnuaiah hian India rama China Company tam tak chu America Company-a thlak tumna kalpui mup mup mek a ni. 

Tu hi nge India thian tha ber?

Kan sawi tak ang khan Pakistan chuan thian tha em em China a nei a. China leh India hian ram riah buaina an nei be bawk si a, hmelma thjmhmun an neih avang pawh hian an inkawmngeih phah a tih theih awm e. 

India hian Pahalgam-a thil thleng avanga Pakistan leh rawlrala chetna demna thu chhuah tura United Nations Security Council-a ngenna a siam lah chu a hlawhtling thei tlat lo. Nimahsela US President hian a inrawlh avang chauhin ram pahnih inkarah inkahhai puan a nih thu a sawi lawi a. A nihna takah chuan US hian ram pahnih buainaah hian an inrawlh loh tur thu an puang zawk a ni. Hei hi thil awmdan nimahsela indona a tawp veleh Donald Trump hian hming that hlawh a duh luat avangin a thiltih rah vang chauh a ni tiin a puang leh lawi si. Inkahhai in puan chuan tun aia nasain sumdawnna kan kalpui ang che u ti-a ka thlem avangin inkahhai puan a lo ni ta ti hialin a sawi.  Silai a han reh ta chiah chu ram pahnih te chungah lawmthu ka sawi e a ti zui zat bawk. 

India leh Pakistan inkar a chhiat a, indona hial a chhuah apiangin US President te'n thang-that lak an tum zel a tih theih. Kum 1999 July ni 4-ah khan US President Bill Clinton-a chuan Nawaz Sharif chu Washington-ah a ko a, Kargil atanga a sipaite la chhuak turin a hrilh. Clinton-a ang deuh bawk hian Trump-a pawhin nuclear indona chhuak lek lek lakah khawvel ka chhanhim e tiin sawi zui nuam a ti hle. 

Ram pahnih inbeihnaah khan India chuan sipai leh ralthuamah a chungnun zawk zia a lantir chiang hle a;nimahsela khawvel chuan an inhnehtawk e tiin a pawm tlat thung.

India hian Kashmir chungchanga buaina hi chu India leh Pakistan hian kan ching fel thei e ti mahsela Trump-a hian khawvel buaina a ni a, ram dang inrawlh a ngai a ti tlat a, hei hian India a tilungawi lo hle. Kum 1972-a India leh Pakistan-inShimla Agreement an siamah kha chuan Kashmir buaina hi chu ram pahnih chauhin an sawi fel tur a ni tih a ni a, heti chung hian Pakistan chan thatna turin Trump-a hian Shimla Agreement hi palzutin khawvel buaina a ni e a ti ta tlat a ni.

Kumin May thlaa India leh Pakistan buaina a han tawp chiah khan Pakistan a tan zawk hle tih tichiang turin Trump-a'n indo a tawp theihna tura Pakistan thiltih chu ropui a tih thu leh Pakistan inkaihhhruaina tha a tih thu a sawi tel zauh bawk. 

US Top General Michael Kurilla pawhin Pakistan hi a fak a, rawlrala chetna beih kawngah kan thawhpui tha tha tak a ni a ti hial. 

Hetianga an infak tawnna hian an inkar a ti tha zual ngei pawhin a rin theih. Pakistan security atana tanpuina tur sum dollar maktaduai 397 tihtawp tura sawi rik awm pawh kumin February thlaah khan Trump-a hian tih tawp a nih loh tur thu a lo sawi chiang tawh a, Pakistan a lawm hle a ni. An inrem danah chuan he pawisa hi Pakistan F-16 te enkawl leh thuam thatna atana hman tur niin Pakistan hian a indo thlawhnate  hi India beihna atan ni lovin mi firfiakte beihna atan chauh a hmang tur a ni tih a ni. 

Hei hi an thuthlung nimahse zawhna lian tak a lo awm ta tlat mai. Pahalgam-a thil thleng hmang khan mi firfiakte'n India an bei a. India chu mi firfiakte kut tuartu zawk nimahse Trump-a hian India leh Pakistan hi ang khat rengin a en niin a lang. India hian Pakistan-a inkhuar mi firfiak kut a tuar a, Pakistan erawh US hruaitute'n demna an chhak chhuah khum hauh lo. 

Pakistan chunga US rilru put hmang hi a lo lang chiang ta zel a, tuna Pakistan sipai lal ber Asim Munir-a'n US a tlawh hian kan thu sawi dik zia a rawn nemnghet kan ti thei ang. US-a a cham chhung hian sipai leh ralthuam lama US leh Pakistan thawhdunna tih chak zual zel dan tur an sawi deuh ber a ni awm e.

India hian mi firfiakte khawitu ram a ni tih hriain khawvel hian Pakistan hi en hramg se a duh a;nimahsela US President berin Pakistan fakna a la chhak chhuah fo avangin Pakistan hian en-hran ahnehin thlawptu a la nei tam ta reng mai chu a nih hi. 

Kumim May thlaa India leh Pakistan an inbeihlai  khan India hian Pakistan-in mi firfiakte a khawi nasat zia khawvel hriatah a puang chhuak reng a; nimahsela International Monetary Fund-in Pakistan hi dollar tluklehdingawn 1.4 zet a puktir a, a hnu lawkah dollar tluklehdingawn 7 a remtihsak atangin tluklehdingawn 1 a pe chhuak zui leh nghal bawk.  Hei hian India mit a tikham hle a, Pakistan hian he sum hi rawlrala che te tanpuina atan bak a hmang dawn chuang lo tia khawvel a auhna chuan chhanletna leh thlawpna engmah a dawng hauh lo. 

Hetia a theihtawpa India-in aw a chhuah lai hian Pakistan chuan chan tha a chang tih theih turin thil thleng lian tak pahnih a awm zui chat bawk:-

* Pakistanin a ai awh tura UN-a a theh chhuah chu Taliban te leiba ngaihtuahtu committee chairman-ah thlan a ni nghal tlat.

* Pakistan aiawh pakhat pawh rawlrala chetna dotu Committee Vice Chairman atan ruat a ni zui chat bawk.

Tunah hian Pakistan hi UN Security Council-ah a nghet lovin member a ni mek a, hetianga Pakistan mi leh sa pahnih te chanvo lian tak chelh tura ruat an ni hian duhsaktu a neih thatzia a tarlang chiang hle kan ti thei ang.

Tunhma atanga India thian tha ni thin Russia lah chu India-in Operation Sindoor a kalpui lai khan a ngawi thei hle a, a nihna takah chuan Russia hian Pakistan a tan zawk ni pawhin a lang. A chhan chu Pakistan  ram chhunga Kahpathir siamna hmunpui chu Pakistan hi a hawnsak leh tur thu a sawi a, hei bakah hian Pakistan nen inpawhna tha zawk an neih theih nan Moscow leh Lahore inkarah rel kawng an hawng thar rup bawk. 

Pahalgam-a thil thleng avang leh a hnu zela thil thlen chhoh danah Afghanistan leh Israel ram chauh hi a langsara India tantu chu an lo ni. 

Afghanistan hian a tirah a langsarin India hi a tan viau naa China-in awka a rawn neih veleh ngawih a chuh rang hle lawi a. Chik taka thil kan thlir chuan Pakistan leh Afghaniatan inkar hi a chhe lem lo hle, Pakistan hian Afghanistan-a Kabul khawpuiah embassy hial a din thar tih hria ila.

"India thian ka ni" ti-a inko ngat Israel hian India-in Operation Sindoor kha a thlawp hle. Pakistan chunga India chet dan kha Israel mithiam tam tak chuan Hamas laka Israel phuba lak dan nen a inang e tiin an lo khaikhin hial.  Modi-a leh Netanyahu te'n mi firfiak laka phuba an lak dan hi a inang hle tiin chhuang takin an khinkhin a nih chu.

Israel-in Hamas laka a chetna a titawp tur a ni ti-a June2025 thla tir-a United Nations-a thu tlukna an siam dawn khan India hian vote a thlak duh loh avangin a tel ve ta lo a, chutihlaiin ram 149 zet chuan  Israel chetna chu tihtawp an duh a, India erawh chuan engmah a sawi ve duh lo thung.

Tun tuma Israel-in Iran a bei pawh hi India hian demna thu a chhakchhuak miah lo bawk. Hei hi thil awmdan a nih avangin mi tam tak rilruah zawhna a lo awm ta a:-

* Israel hi India thian tha ber leh rinawm ber a ni em?

* China hian Pakistan hi kawng engkimah thlawp reng ta sela, India hian China hi kawng engkimah a thlauhthla ngam ang em?

China tel lovin India hi a awm thei em?

India ram hruaitu tam tak bakah India mi tam zawk hian China hi India hmelma lian berah an ngai nghet hle. India ram sum leh pai hausakna hi China-ah a la innghat nasa hle tih hre lo hi mi tam zawk an ni hial awm e. 

* Kum 2024-2025 kal mek chhung hian India hian China atangin thil chi hrang hrang dollar tluklehdingawn 113.5 hu zet a la lut a, a san ber tum a la ni nghe nghe. Hetihrual hian China hian dollar tluklehdingawn 14.3 hu chauh India atang hian a chaw lut thung. China-in min mahmawhna aiin kan mamawhna a let engemaw zatin a sang fe zawk tihna a nih chu. 

Heta tanga thil lang chiang ta chu - India hian thil siam chhuah kawngah China kan la tluk lo nasa hle. Kan tluk loh piah lamah China thil siamah kan la innghat lian hle tih a chiang.

India-in China atanga a thil lakluh tam zawk hi thil siamna hmunpuia hman tur hmanrua a ni a,  hei hian thil siam chhuah kawngah pawh China-ah kan innghat hle tih a lantir a, ram pawnah tun aia tam zawk thil kan hralh chhuah duh chuan tun aia tam zawk China atangin thil siamna hmanrua kan lakluh a ngai tihna a la ni chauh mai. 

Engtirna han siam ta ila:-

* India hian ram dangah smartphone a hralh chhuak hnem hle a; mahse phone siamna atana thil tul erawh China atangin a chaw lut thung. 

* India hi khawvela damdawi ngah ber ram tih a ni thin. A chhan chu ram dangah damdawi chi hrang hrang a hralh chuah hnem em vang a ni. Nimahsela damdawi siamna atana thil tul erawh China atanga a lakluh a ngai thung si.

China chungaa India hausakna a innghah len zia hi keini chuan kan sawi thiam pha lo zawk hial a nih hi.

Kumin April leh May thlaa India leh Pakistan inkar a chhiat zual hle lai khan India leh China insumtawnnaah nghawng lian tak a nei hman a:-

* April 28-a India rama chanchinbu liante'n an tarlan danin China hian India rama iPhone spare part a thawn thin chu a tih tlem phah a ni. 

* Car leh electronics siamna atana pawimawh ber pakhat rare earth element pawh India ramah a thawn tha duh ta lo a, India a thinrim hle.

Hetiang thil hi a thlen tak avangin India hian insumdawn tawnna tha a awm zel theihna atan China-ah palai tirh a tum hial a. 

Tun hnaiah hian China leh India hian inbiakna an nei ta a, harsatnate chin fel an remti. Tun thla tirah khan India sorkar chuan India ramah China company-te tan sum peipun a remtih thu a puang nawn leh ta a. Kum 2020-a ram pahnih inhmuh thiam lohna thleng avanga dan khirh tak tak a zam chu sut a nih thu India hian a puang bawk.

Tun thla June ni 5-ah khan China-a India Ambassador Pradeep Kumar Rawat chuan China Vice Foreign Minister Sun Weidong a kawm a, chuta an sawi dun ber chu -

* Ram pahnihte hian an ram hruaitute thutlukna ang zela thawh dun an remti.

* Ram pahnih te'n inlaichinna tha zawk an neih theihna atan ram mipuite inzintawn thin ni se an ti.

* Ram pahnihte'n hlawkna an neih ve ve theihna tura thawhdunna neih zel an remti. 

India Foreign Minister Jaishankar hian "Diplomacy awmzia ber chu midangte thiana siam thiamna leh an rilru hneh theihna hi a lo ni" tih a ziah thu kan sawi tawh a. Nimahsela India tana ram danga palai hna thawk tam tak te rilrua zawhna awm mek chu-  Tute hi nge India thian tha tak tak te chu? India hmelma ram Pakistan laka India-in chet a lak pawha India tana ding tlat tur chu khawi ram hi nge ni ta le? tih hi a ni. 

He zawhna chhanna tha tak neih hi tuna India mamawh ber chu a ni. A chhan chu a hmelma Pakistan hian a tana kawng engkima din inhuam thian tha - China a nei bik tlat. He a thian tha lah hi India nena ramria buaina nei mek a ni bawk si a.

US leh Russia hian India tana ke an rawn pen chhuak lo a nih phei chuan China lian leh inluling chho mek hi India hian a mal tawrh zawh loh hun a thleng mai ang tih a hlauhawm hle. 

Kan hriat angin India-in Operation Sindoor a kalpui chhan sawifiah turin a MP rual thenkhat chu ram hrang hrangah a tir chhhuak a nih kha. Kha kha thil pawimawh leh fin thlak tak a lo ni. 

A tawi zawnga kan sawi chuan China leh Pakistan inkawmngeih thar ta lutuk hi India tan en liam mai chi a ni ta lo a, sangawizawnpui thian tha dik tak a mamawhna a sang ta hle.

S. Jaishankar-a'n a lehkhabu ziah pakhat - "Strategies for an Uncertain World"-ah chuan India hian US hi kawmngeih a tum tur a ni a, China nena an inzawmna pawh a ennawn a hun tawh. Europe ram te a thawhpui tur a ni a, Russia pawh tun aia nasain a kawmngeih thar tur a ni a, Japan pawh a en hrang thiang lo. Kan thenawm ramte nen inzawmna thar neih kan tum bawk tur a ni a ti.

Heti hian sawi mahsela lehkhabu ziaktu hian zawhna lian tak a siam thung a: 

"India tana thian tha leh rinawm siam dan chu engnge ni le?" tiin. 

A nihna takah chuan tuma atangin India hian a binga kawmngeih bik ram neih hi a âwn ngai lo a, chu ai chuan a tam thei ang ber thawhpui theih ram neih a tum zawk thin. Hei hian thatna tam tak nei mahse that lohna lian tak a nei ve a, a chhan chu kawmngeih ram a ngah viau lai hian tih tak thlaka inpawhna thuk tak leh inkawmngeihna ril tak siampui theih ram erawh an van phah thung. Sumdawnna lama inmamawhtawnna avang mai maia "Ka thian" intih ai chuan thian tak tak nih avanga "Ka thian" intih chu a thuk zawkin a ril zawk a, a hnemhnanpuiawm zawk bawk a, hei tak hi India mamawh chu a lo ni.

I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh




Thursday, 26 June 2025

Eng vangin nge Israel hi a huaisen em em?

-- Joel Lairemsanga 


Israel hi Mizoram tiat lek niin mihring maktaduai 9.5 chenna a ni a, hmarchapui ai chuan hmarchate a thak zawk fo ang hian khawvela ram te ber pawl a ni chung si hian khawvel hi a al hnehin chanchin thar pawh a luah tam malh malh hle reng chu a nih hi. 

Hei hian a lantir chiang em em chu Israel hi ram rothap leh thiltithei em em a ni tih hi.

Lebanon, Syria, Jordan, Egypt, Gaza leh West Bank-te'n an karcheh Israel ram hi eng vanga thil tithei leh huaisen nge a nih tih hi tawi tein sawi i lo tum teh ang:-

Israel mipa tawh phawt chu rilru leh taksaa piansualna nei an nih loh chuan an ram tan sipaiah Kum 2.6 tal sipaiah an tan ngei ngei a ngai a, hmeichhia pawh kum 2 tal an tan ngei ngei a ngai bawk. Hei hian mipuiah ram venhim kawngah mawhphurhna lian tak neia inhriatna a tuh a  ram tana a tul hun apianga chet chhuah duhna rilru lian tak a tuh nghet ta thin a ni.  

Israel Air Force-te hi khawvelah a tha ber pawl an ni. Ral do tura rang taka an inpeih nghal zung zung thin te, an tum tak thelh hauh lova an kap fuh chat chat thei leh indo thlawhna changkang ber ber an nei thin te hi khawvelin a hriat dan langsar tak a ni. 

Israel hian indo thlawhna changkang leh tha tak tak - F-35, F-15 leh F-16 te a kawl a, a chul nel hle bawk. Heng bakah hian hmelmate che vel enthlakna tur leh beihna atana tha Drone changkang leh tha tak tak tam tak a la nei cheu bawk. Van boruak venhimna kawngah ram dang a awt vak lo tlat a nih chu.

Israel hian a ram venhimna atan hmanraw tha leh changkang tak tak a nei a. Meithal thlawk hla lutuk lo chi kah thlakna atan Iron Dome a nei a, he Iron Dome hi Gaza atanga meithal lo thlawk kahna atan a hmang rim hle.

Bomb mit nei, a bikin Hezbollah-te kah chhuah lo nuai chimit nghauh nghauh thei David's Sling tha tak a nei.

Bomb mit nei thawk na leh thlawk hla chi, Iran atang pawha rawn thlawk pha hial lo kap thla thei Arrow-2 leh Arrow-3 a nei bawk. 

Hetianga invenna hmanraw tha tak a neih avang hian khawvelah Israel hian hlauh viau a neih loh phah kan ti thei ang.

Israel hian a neih zat a sawi ngai lo naa nuclear ralthuam hi 200 vel a neih rin a ni. Heng nuclear ralthuam te hi thlawhna leh tuihnuailawng leh bomb mit nei hmanga kah chhuah theih a ni.

Israel hi thiamna lamah a sangim a thuk hle a, hmelmate hmanrua leh bungrua tihchhiatna atan internet, computer leh digital technology a hmang thiam nghe nghe. Hetianga thiamna ril nei hi Cyber Power tih niin Cyber Power ram tlem te zingah Iarael hi a tel pha ve tlat.

Cyber lama thawk bik Unit 8200 lai a nei nghe nghe. Virus chi khat a siam chhuak a, a hningah Stuxnet a phuah a, he virus hi Iran-in nuclear ralthuam a buaipui mek va chawk buaitu atan a hmang tangkai hle. 

Israel hian hmelmate indona hmanrua te ralkhat atangin a tibuai thei a, an thuruk leh thuziah dah that pawh a ruk chhuahsak hmak hmak thei hial.

Israel hi ralthuam tha siam kawngah a mikhual lo hle. A bikin bomb mit nei siam chhuah kawngah te, drone siamah te, lei hnuaia kawng ruk tihchhiatna hmanrua siam leh artificial intelligence hmanga en thlakna hmanrua siam chhuah kawngah khawvela hmahruaitu a ni pha hial.  Heng a ralthuam siamte reng reng hi a rintlakzia fiah turin a tak ngeiin amah hian a hmang zui nghal zel a, NATO ram hrang hrang leh India leh ram thenkhatah te a hralh nasa hle.

Israel tana en thlak hna thawktu Mossad leh Shin Bet te hi sawi hmaih chi an ni lo. Khawvelah hian anni aia enthlak hna thawk thiam hi an vang hle awm e. 

Mossad hi ram danga enthlak hna thawktu ber an ni a, enthlak hna bakah hian Israel hmelmate ram dang daiha dah that hna thlenga thawktu an ni. Mossad te hian Iran nuclear scientist te a lo dah tha nual tawh a, Hitler-a hun laia Juda tihduhdah kawnga thawh hlawk tak, a hnua Argentina rama biru Adolf Eichmann-a meuh pawh kum 1960-ah Argentina-a zu rek chhuak nalhtu pawh Mossad te hi an ni.

Mossad-te hi khawvel ram hrang hrangah an inzarpharh a, hriat chhuah theih an ni lo tlukah ngaih a ni.

Shin Bet-te erawh ram chhunga enthlak hna thawktu an ni a, ram chhung himna a derthawn hmaa hlauhawm hmu chhuaka hmet mittu tangkai ber an ni.

Kan sawi tawh angin Israel hi thiamna lamah a sang hle a, khawvela scientist ropui leh lar tak tak zingah Juda mi an tam hle reng a ni. 

Juda-te hi thil thar ngaihtuah chhuah leh siam kawngah an thluak hi a hriam hle a, hemi kawngah hian an sorkar pawh a inhawng hle a, zirbingna leh thil siam chhuah kawngah sum tam tak a seng hreh lo a, hei vang hian lo neih leh huan thlai siam kawngah te, ralthuam siam kawngah te thlengin khawvelin Israel hi a dah sang hle reng a nih hi.

Ralthuam siam kawnga company lar tak tak - Elbit Systems, Rafael Advanced Defence, Israel Aerospace Industries-te hi Israel company an ni a, heng avang ringawt pawh hian khawvelin Israel hi a chung en kan ti thei ang. America meuh pawhin a biak chhiat duh lohna chhan pawh a ni hial. 

Heng company-te hian ralthuam tha tak tak - Iron Dome, Spike Missile, Combat UAV, Radar and Jamming system an siam a, hengte hi leisak dilin khawvel ram hrang hrang te an intlar tuau tuau mai a nih tak ber hi.

Chhan hrang hrang avangin ram dangin Israel hi an thawhpui tha hle. A bik takin USA nena an inkawmngeihna leh inthlunzawmna hi a thukin a ril bik hle. USA hian sipai lama tanpuina atan Israel hi kumtin dollar tluklehdingawn 3.8 a pe thin a, hei bakah hiam a ralthuam tha leh changkang tak tak tam zawk te chu Israel hnena hlan leh siam hi a phal em em reng a ni. US avang ringawt pawh hian  Israel hi khawvela ram thiltithei tak a nih phah kan ti thei awm e.

Kawng hrang hrangah France, Germany, UK, India, Greece, UAE leh Azerbaijan nen thawhduna thuk tak a nei vek bawk.

Khawvel indopui pahnihnaah khan Juda mi maktaduai 6 lai thah an ni a, hetiang hi a thlen nawn tawh loh a duh em avangin Israel hian an ram au-hla-ah pawh "A thleng nawn tawh ngai lo ang" tih a hman phah hial nghe nghe. Indopui pahnihnaa khati taka Juda mite'n hnam dangte hnuaichhiah leh nekchepna an tawk kha Israel hian pai dam har a ti a, hei hian ram dang leh hnam dangte chunga innghat lova mahnia hnam intodelh leh thiltithei nih tumna rilru ruh tak a tuh ta a ni.

An nunphung leh mizia hrim hrimah Israel mite hi buaina a thlena mangang mai lova thluak fim leh thiang pu chi an ni a, thutlukna siam zing zung pawh an awlsam bik hle. Politics thilah inbei thin mahse  ram dang atamga beihna an tawh reng rengin lungrual takin ke an pen za thei zel a ni.

Khawvel atanga a hming nuai reh hial duhtu ram te'n an hual vel avangin dawihzep taka awm chi a ni lo tih a hriat chian avangin anni aia huaisen zawk law law a ngai tih hriatna leh a tul a nih phawt chuan hmelmate chet khalh zel a tha ber tih a pawm tlatna te avangin ram thiltithei tak a lo nih phah a tih theih bawk. Israel rilru put-hmang tawi te-a an khaikhawm danah chuan "Ding chang zawkah tang la, awp bet rawh" tih hi Israel mi tin te rilru put dan vek  a ni e an ti. 

An rilru put hmang avang te, thiamna leh ralthuama an san avang te, thawhpui ram an neih that avang leh an remhriatna avang tein Mizoram tiat lek Israel hi khawvela hnam huaisen leh ram thiltithei ber pakhat a lo nih theih phah ta a ni.

I ngaihthlak duh zawk chuan hei hi hmet rawh



​B-2 Spirit hi thilruk hmanga siam a ni!

Joel Lairemsanga


June 22, 2025 tuka Iran nuclear hmunpui bomb chhiatna atana US-in a hman a bomber chhuanvawr B-2 Spirit chuan ralthuam lama tui te rilru a luah khat hneh hle a nih hi. 

US hian bomb thlakna a lo va han nei tha em em tih rilru kan put mek lai hian he B-2 Spirit hian khawvel indopui pahnihna hun laia Germany Nazi nen inzawmna thuk tak a nei tih hre lo erawh kan tam viau maithei. 

A pian dangdai em em hi mit lerh avang leh a nalhna tur hisapa siam mai mai a ni hauh lo a, hmelma ramah pawh duhtawka chet a lak theihna tura radar hmuh theih loh tura siam danglam leh awmze neia duan a lo ni zawk. 

B-2 Spirit hi indopui pahnihna hun laia Germany thlawhna changkang leh a ruk ngata an siam Horten Ho 229 entawna siam a lo ni daih mai. 

Horten Ho 229 hi a hunlaia thiamna ril leh thuk ber bera an siam avangin ram dangin an entawn an hlau a, chuvangin a rik thei ang berin a siam hna an kalpui tihna a nih chu.  

Nazi Germany mi leh sa Reimar leh Walter Horten-te'n Horten Ho 229 pianhmang hi an duan a ni a, tunlaia radar hmuh theih loh hi "stealth" kan tih angin a hunlaia radar hmuh theih loh tur ngata an lo duan a ni a, an thiamna lo rilzia leh thukzia hi a ngaihsanawm ngawt mai. 

A taksa awm lova a thla ringawt thlawk thei a an em avangin a hunlai chuan thlawhna thla thlawk thei tiin miin mak an ti hle thin a ni awm e.

Hetiang khawpa tha leh changkang nimahse Horten Ho 229 kha indonaah hman a ni hauh lo; a chhan chu an duhthusam ang taka an siam zawh meuh kha chuan indopui kha a lo tawp fel hman der a ni.

Kum 1945  April thlaah khan he thlawhna dangdai tak hi US sipaite'n hmu chhuakin an man a, a siamna atana thiamna engkim an ziahna lehkha pawimawh leh blueprint zawng zawmg pawh an la tel vek nghe nghe.

He thlawhnaa thiamna ril inbilh zawng zawng an hriat chhuah takah chuan a rukin thlawhna siam chhuah hna chu US hian a kalpui a, chu chu "Operation Paperclip" tiin a vuah. 

Indonaah Germany ber a tlawm tak avangin US hian a duh thalin chet a la zui a, Hitler-a hnuaia taima taka thawktu German scientist 1600 rual zet chu manin US tana ralthuam leh hmanrua tha tak tak siam turin a chhawr zui nghal bawk. 

Heng mithiam tak tak te avang hian US hian thlawhna siam leh meithal hlauhawm tak tak siam kawngah khawvelah a ber nihna a hauh phah ta pawh ti ila kan sawi sual kher awm lo ve. 

Hun a inher zel a, US Engineer rualte chuan German mi Horten-a te unau thiamna leh hmachhawp dah that hmanga thlawhna tha elkhen siam chhuah an tum ta a, he an thlawhna siam tum hi a hmingah B-2 spirit an vuah a, kum 1989-ah khan a vawikhatna atan B-2 spirit hi a lo thlawk thei ta a ni. 

Tunah chuan B-2 spirit hi khawvela bomb thlak chi thlawhnaah chuan a tha ber leh changkang ber leh hlauhawm ber a  ni mek nghe nghe. A pian fel et leh a thla kual dangdai tak te leh radar hmuh theih loh tura bel a nihna te avangin a chet vel dan hi hmanraw changkang ber ber hmang pawha hmuh mai theih a ni lo a, hmun hla tak takah pawh lungmuang takin bomb hlauhawm tak tak a thlak miah miah ta mai thin a ni. 

B-2 spirit kan sawi ruala thil mak ve tak chu Juda tiduhdahtu Hitler-a leh a pawlte venna atana an thlawhna siam changkang em em thlah ngat kha tunah chuan tihduhdah lo tuar hrep tawh Juda-te venhimna atan hman a ni ta tlat lawi si! Khawvel hi a mum tih kan hria angin hringnun pawh hi a inher vel mai mai chu a lo nih hi. 

Kan sawi tawh angin German Scientist-te thiamna zar zovin US chuan ralthuam siam kawngah hma a sawn hle a, hetianga German mithiamte ni satliah mai lova Juda leh khawvel chawk buaitu ni tura a kila tangkai em em scientist rual te ber an thiamna avanga US-in an nunna a zuah hian inhnialna a siam nasa hle a, a thenin anmahni avangin ralthuamah hma kan sawn phah a, a lawmawm hle an tih laiin mi thenkhat ve thung erawh chuan an thiamna avanga an nunna chhanhim a ni bik hi a dik lo, an hnuhma enin thah ve ngei tur chu an ni an ti ve bawk. 

Kan vawiin khawvelah chuan German thiamna avanga lo piang chhuak a ni tih pawh hre tawh lem lovin US nge nge ralthuam lamah pawh a lo la sang filawr ber chu a nih hi tiin khawvelah B-2 Bomber a vawk lal len lai chu kan lo thlir ta mek chu a nih hi.

                                        I ngaihthlak duh zawk chuan hei hi hmet rawh



​US leh China el phak turin South Korea-in indo thlawhna tha vawrtawp a siam ve dawn

-- Joel Lairemsanga


China leh US te'n khawvela indo thlawhna tha vawrtawp 6th generation fighter jet siam tura hma an lak mek thu an lo puang tawh a, a pathumna ni turin South Korea chuan indo thlawhna tha vawrtawp hi siam ve a tum ruh hle thu a rawn puang thar ve ta nawlh mai.

Top Aerospace Official sawi danin ama kutkawih liau liau-a thlawhna hi siam turin South Korea hi a inpeih tawh hle a ni.

Korea Aerospace Industries-a International Business Vice President Shin Dong-hak chuan 4.5th generation fighter jet leh drone an siamnaa thiamna an bilh luh te chuan 6th generation fighter jet an siam turah nasa taka a puih an beisei thu a sawi. 

China chuan 6th generation fighter jet a siam mek J-36 ti-a a phuah chu a lo enchhin der tawh a, tun hnaia video rawn lar tharah chuan J-36 an siam chhuah hmasak ber (Prototype) thlawk lai hi hmuh tur a awm nghe nghe. Report-a a lan danin J-36 hi meter 22 vela sei a ni a, a thla hlai zawng hi meter 20 vel a ni. WS-10C engine pathum a hmang bawk.  

Kan lo sawi tawh angin US President Donald Trump-a'n 6th generation fighter jet siam an tum thu a lo puang tawh a, a siam hna pawh Boeing Company kutah an hlan thu a puang bawk anih kha. 

US-in a siam tur hi a hmingah F-47 a vuah a. Trump-a'n a sawi zui danah phei chuan F-47 hi khawvela thlawhna awm tawh zawng zawng zingah a tha ber leh changkang ber leh hlauhawm ber a ni dawn a ni. A test version phei chu a ruk a ralin kum tam tak a lo thlawk daih tawh nghe nghe a ni awm e. 

Kar liam taah khan Paris Air Show neih a ni a, hetah hian South Korea Company - Korea Aerospace Industries (KAI) chuan a indo thlawhna neih thar ber ber te a pho chhuak ve a, ama kut kawih liau liaua a siam 4.5th generation fighter jet KF-21 Boramae leh indo thlawhna zangkhai FA-50-te an tel ve nghe nghe. 

Heng indo thlawhna bakah hian South Korea hian mihring chuan mamawh lo indo thlawhna te chi (UAV) chi hrang hrang a pho chhuak bawk. Mithiam tam tak chuan South Korea hi indo thlawhna leh drone thawhduntir kawngah a sang hle niin an sawi.                            

KF-21 hi nakum kum tawpah chuan South Korean Air Force-te'n an hman tan theih beisei a ni nghe nghe. 

Air show neih tum hian KAI Vice President Shin Dong-hak chuan "6th generation fighter jet kan neih theihna tura hmahruaitu thlawhnate kan rawn pho chhuak a ni" tiin "UAV changkang leh tha tak tak te siam chuak turin ke kan pen mek bawk a ni" a ti.

Shin-a hian sawi zelin, "KF-21 hian a elpuite lakah chungnun zawkna a nei tha hle a, radar hmuh theih loh turin stealth technology-a thuam a ni a, pilot tanpui turin Artifial Intelligence chu co-pilot angin a tang thei bawk. AI co-pilot hian thlawk pahin drone leh UAV tam tak a rualin a khalhin a thunun nghal thei vek bawk" a ti.

Kumin kum tawpa Seoul International Aerospace and Defense Exhibition lo awm turah KAI hian KF-21 thiltihtheihzia hi a nih dan tur ang taka pho lan an tum nghe nghe.

India leh South Korea hian inlaichinna tha leh thuk tak an nei a, ralthuam siam kawngah leh kawng hrang hrangah an thawk dun tha hle. 

Kum 1962 atang daih tawh khan an inkawmngeih tan a, kum 1973 atang khan ram palai an intirtawn tan bawk. 

Hun a han kal hret a, ram pahnihte hi ram sum leh pai, hnamzia rang, ram inrelbawk dan leh sipai chungchangah an thawk dun zui tha nghal hle. 

Kum 2010-ah khan sumdawnna leh sum peipun kawngah nasa zawka thawk dun turin Comprehensive Economic Partnership Agreement an ziak-dun ta hial nghe nghe. 

A hnu lawk kum 2015-ah phei kha chuan an inkawmngeihzia tilang turin "Special Strategic Partnership" hial an puang dun ta bawk.

India hian South Korea laipui tha em em K9 Vajra Howitzer a lei a, chhuang takin a hmang mek a ni. 

US leh China-in 6th generation fighter jet neih ngei tuma hma an lak laia ama kutkawih ngeia siam ve ngei a tum thu rawn sawi ngam ngat South Korea leh 5th generation fighter jet siam tuma hma la tan ve mek chauh India an inkawmngeih leh an thawkdun tha em em hi thil lawmawm tak a ni a, a bik takin India hian a tha zawngin South Korea hi a chhawr deuh deuh ngeiin a rinawm.

                                         I ngaihthlak duh zawk chuan hei hi hmet rawh



Thursday, 19 June 2025

​Tui chungchang avangin India leh Pakistan inkar a sa ru thar hle

-- Joel Lairemsanga


A tui hnar khuapa Pakistan dan châr a hreh lohzia thu maia a sawi chu a ti tak tak hle a ni tih tichiang turin tunhnaiah hian India hian Km.113 zeta thu tui kawng siam a tum mek a, he tui kawng a siam chhan ber tur chu Indus Water System-a tui lo pung zel te a luan liam lohna tura Punjab, Haryana leh Rajasthan-a leilung ro tak tak hmuna tui semna tur a ni.

Pakistan rama tui luan luhtir ai chuan kan ram pawhin a mamawh ve tho alawm tia India rama tangkai zawka hman a duh vang a ni ber. Hei hian Pakistan chunga India rilru put dan a lantir chiang hle a. Prime Minister Narendra Modi-a'n thisen leh tui a luang dun thei lo ve tia a lo sawi chu a sawi mai mai lo a tih theih awm e.

He tuikawng siam tur hian lui lian tak tak - Chenab, Ravi, Beas leh Sutlej  a pawh ang.

Tui hi Jammu & Kashmir atangin Punjab, Haryana leh Rajasthan-ah sem chhuah tum a ni a, hei hian tui mamawh em em loneitute tan malsawmna a thlen dawn a ni. Tui kawng sial thar bakah hian tui kawng hlui Ranbir Canal pawh chei hnum a ni nghal bawk ang.

India rama loneitu tam takin he tui kawng hi an chhawr dawn bakah kawlphetha siam chhuah kawngah pawh a tha zawngin nghawng lian tak a nei dawn a ni.

Hetianga India-in tui kawng siama chet lak a tum hi Pakistan hian en liam mai mai a tum hauh lo. World Bank leh International Forum hrang hrangah a zualko a, a tul dan azirin International Court of Justice pawh kan thleng ang a ti. 

Pakistan minister-te chuan India chet tum dan hi mi dawihzep leh naupangchhe ngaihtuahna awm tawk vel lek a ni tiin India an dem hle. 

Pakistan Prime Minister Shehbaz Sharif-a kaihhruai National Security Committee chuan Pakistan tuihnar India-in a la kawi a nih chuan kan lakah India hian indo a puangah kan ngai dawn a ni a ti. 

Pakistan Defence Minister Khawaja Asif chuan vauna thu khauh tak a chhak chhuak ve leh ta a, India ramin kan tuihnar a la kawi a nih ngat chuan sipai chaknain kan nuai chhe tho tho dawn a, chuvangin la kawi lo law law zawk sela atan a tha ang a ti. Ani bakah hian an Finance Minister pawh rawn tawng chhuakin, India hian tui hi a dang chat reng a nih chuan nuclear indona a chhuak lo ang tih a sawi theih loh a ti ve bawk.

Kan sawi tawh angin India hian Indus Water System atanga Pakistan ram chhunga tui luan chhuahtir hi a tum lo tak tak hle a, tui luangliam tur venna atana tui kawng siam a tum pawh hi tuna a inbuatsaih dan hrechiangtute chuan a ti tak tak hle niin an sawi. Hetih lai hian Pakistan hian ngawih a tum bik hauh lo a, tui a mamawhna a san tawh bawk si avangin tui chungchangah hian India lakah vauna a chhak chhuak hial ti pawhin kan sawi thei awm e. 

Tui chungchanga India leh Pakistan inkara boruak sa ru tak inmung mek hi eng tiangin nge a lo irh chhuah ang tih hi mi tam tak ngaihtuahna luah mektu a ni.

                                                     I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Tunah hian China-in hlauh deuh pakhat a nei

-- Joel Lairemsanga


Tunlai hian China hian helhkam leh lungkham lian em em pakhat a nei a, tuna Israel leh Iran intihbuai mek hi a ni lo a, Taiwan chungchang pawh a ni hek lo. 

Tibet ram leh Dalai Lama chet vel dan hi China hian tunhma zawng aiin a thli-thlai uluk a, a chhan ber chu hlauh ruk a neih vang a ni.

Tuna Tibetan Buddhism sakhaw bruaitu lu ber Dalai Lama hi Tibetan Buddhism sakhaw hruaitu lu ber 14-na ni mek a ni a, Dalai Lama hian July 6, 2025-ah khian a kum 90-na a pum dawn a, a upat tawh avanga taksa lamah a chak tâwk tawh loh chhuanlamin a pianchamah hian amah thlaktu tur a puang dawn nia report a ni a, eng ang mize pu nge amah thlaktu atana a ruat ang tih ngaihtuahnain China-a ro rel mek Communist Party hruaitute rilru a luah khat mek a ni

Tibet hi China thu hnuaia kun tur kan ni lo a, inzawmna kan nei hek lo ti-a China laka inlak hran duhna rilru pu-in tuna Dalai Lama hi a rawn thlak ang tih hi China hian a hlau hle a, hei vang hian China Top Security Official Chen Wenqing chuan Tibet ram hrula China Province pakhat Qinghai chu a tlawh nghal chat a. Chen-a hian China leh Tibet inzawmna a lo ngheh zual zelna atan Qinghai hian hmun pawimawh tak a luah a, inthen hranna rilru pu te reng reng chu he hmun atang hian kan nuai chimit nghal zel tur a ni a ti bawk. 

Kum 1995-ah khan Tibetan Buddhism sakhaw hruaitu lu ber dawttu Panchem Lama chu thlak a ni a, a thlaktu tura ruat thar hi a chin hriat lohin a bo a, China hian tan inah a khung bo ni-a sawi a ni nghe nghe.

Amah thlaktu tura ruat thar leh hi tu dang ni lovin China-in a duh duh dana a thunun theih leh China awn tlattu leh Communist Party chhunga dinhmun pawimawh tak taka inrawlhna nei Gyaincain Norbu a ni. Hei hi tuna Dalai Lama hian a hre chiang em em a, a haw  hle bawk. Chuvangin Dalai Lama hian amah thlaktu tur atan China haw em emtu a ruat mai ang tih hi China hlauhthawn em em chu a ni.  

Qinghai province tlawhtu Chen Wenqing chuan tualchhung thuneitu zawng zawngte chu Tibet leh a kaihhnawih thil thleng reng reng chik taka vil tur leh chhinchhiah vek turin a hrilh a,  sakhaw thila punkhawm pawh khap turin a hrilh vek bawk.

Tuna China bengkhawn ber chu kan sawi tawh angin Dalai Lama hi a ni. A chhan chu Dalai Lama hian amah thlaktu tur chu China nena inhnimhnaihna nei lo leh China ramah pawh piang lo a ni dawn tih a lo sawi ri zauh tawh a, China hian India rama piangin Dalai Lama hi a thlak ang tih a hlau hle. 

Kumin March thlaa a lehkhabu ziah an tlangzarh takah pawh Dalai Lama hian a thih hnuah taksa thara khawvela a lo kal leh hunah pawh China sawrkar duh dan ang ni lovin Tibetan Buddhist serh leh sa g angin a lo piang nawn leh dawn tih a ziak a, hei hi China hian a helh hle.

China hian Dalai Lama hi China laka inlakhran duh mi a ni tiin an inkar boruak hi a tha ngai lo a tih theih. Buddhism sakhaw hruaitu lu ber ruat thar chungchang leh   pian nawn lehna thuah pawh China hian kan pawmpui a ngai a, kan pawmpui loh chu pawm theih a ni lo tih hi a thu pawm dan a ni. 

Tun hnaiah khan China President Xi Jinping-a'n Buddhism sakhaw hruaitu thar pawmpuitu tur leh sakhaw hruaitu lu ber dawttu Panchem Lama a hmu a, China leh Buddhism sakhua inlaichinna a that zual zel a pawimawh thu a hrilh. Hetia an inhmuh hnu lawkah hian Tibet hruaitu te'n inhmuh khawm an ko nghal a, Xi Jinping-a policy zawng zawng an pawm vek thu an sawi thar leh nghe nghe.

Hei hi Tibet-a thil awm dan nimahsela July ni 6-a Dalai Lama ni mekin amah thlaktu tur a puang tur hi China hian hlauhthawnna nen a thlir mek a, China tan hauh lotu Dalai Lama a ruat a nih chuan Buddhism sakhaw betute rilruah China ram hruaitute huatna chi a tuh nghet ang a, chu chuan nget lung angin China impumkhatna a la ei chhe mai ang tih hi a hlau hle a ni. 

China rama sakhaw lian ber chu Buddhism hi a ni a, he sakhaw betute'n an ngaihsan leh a thu an awih em em Dalai Lama berin China a sawichhiat tlat chuan China mipuiah a chhe zawngin nghawng lian tak a nei thei dawn tih hi china hian a hai hauh lo a, hei vang hian Dalai Lama thar ni tur hi hlauhthawnna nen a lo thlir mek a ni.

                                 I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh





Monday, 16 June 2025

India-in F-35 hnawlin Su-57 a thlang ta

- Joel Lairemsanga


India chuan United States indo thlawhna chhuanvawr F-35 aiah Russia indo thlawhna Su-57 zawk lei tumin indawrna a kalpui mek a, tunah hian a hmawr an bawk fel tep tawh nghe nghe.

Hetianga India-in Su-57 zawk lei tuma Russia a dawr ta hian khawvel a barakhaih hle. A barakhaih ber erawh United States a ni a, a chhan chu a indo thlawhna chhuanvawr F-35 lei tura India a nawr char char laia hetiang thu a lo awm ta hi US tan hian a na ve a ni. 

Ram tak tak leh US ngei pawhin mak ti mahsela India hian huaisen takin thutlukna a siam a, ram tana tha ber tur ngaihtuah chung zelin thutlukna kan siam a ni a ti. India-in Su-57 lei a tum tih an hriat veleh US chuan F-35 siamtu company Lockheed Martin Chief Executive Officers rualte India-ah tirh nghal a tum a;nimahsela India hian tunah chuan kan buai em avangin hun thawl kan nei rih lo e tiin a lo uksak lo a, an zin tum pawh an thulh zui ve leh ta rih bawk.

Eng anga tawngkam thiam leh duhsakna awka chhak chhuak mahse India chunga US rilru put-hmang hi India hian a hai bik lo hle. A hun laia indo thlawhna tha ber pawl F-16 leh ralthuam tha tak tak Pakistan kuta hlantu chu US hi a ni a, Pakistan hian heng ralthuamte hi khawi ram lakah nge a che lek ang tih chu chhan ngai lova chiang sa a ni. Kawng leh lamah US hian ralthuam leh sumdawnna kawngah India nena thawh dunna tha neih a duh leh hle si a, hei hi a thluak hman dan a ni tlat. Tunah hian India hian US hriatthiam theih turin ''Su-57 kan lei tur chungchangah hian kan tana tha ber tur angin thil kan kalpui a ni. Kan mamawh kan hria a, ram dangte nawrna avangin eng inremna mah kan ziak ngai lo ang'' a ti ve chhar chhar ngam ta a nih hi. Hetia huaisen taka India a tawng chhuak hi khawvel titi a tling pha mek nghe nghe.

Russia nena indawrna an kalpui mek hi an zawh veleh tunlai khawvela indo thlawhna tha ber chi ni mek 5th generaation stealth fighter Su-57 hi Indian Airforce tha tichaktu tangkai ber a ni pha nghal dawn a, India hian Su-57 hi sawmhnih leh pali lei phawt a tum. He indo thlawhna changkang elkhen hian hmelmate radar a bum thei a, khawl thluak nei leh mahnia hna thawk thei artifical intelligence-a thuam a ni bawk. A thlawk chak thei hle a, chak taka a thlawh lai pawhin vawi khatah a kah tum tam tak a hmu theiin a nuai chimit nghal thei nghe nghe. A thatzia leh a thiltihtheih tam zawk hi Russia hian a la zep ru tlat bawk.

India hian he indo thlawhna hi a lei veleh Russia tih lohah chuan Su-57 nei hmasa ber ram a ni dawn tihna a ni a, hemi rual hian van boruak venna tha tawpkhawk S-500 pawh a lei nghal bawk ang. Operation Sindoor-a India van boruak vengtu tha elkhen kha S-400 a ni a, kha ai pawha la changkang zawk S-500 that turzia phei hi chu keini ang chuan kan sawi thiam pha lo zawk hial awm e. Russia pawh hian S-500 air defence system hi a chhuang hle a, khawi ram hnenah mah hralh a tum lo bur a; nimahsela a thian tha leh a kawmngeih em em India dilna erawh hnar har a ti si a, ram dangah kan hralh lo ang ti chung siin India hnenah chauh chuan kan hralh phal e a ti ta der mai a nih hi. Hei hian India chunga Russia rilru put-hmang a tarlang chiang hle a, India ramin khawi ram thu nge awih ber sela a tih fuh zel ang tih zawhna pawh kan chhang thiam tawh awm e.

US-in India hnena a F-35 a zawrh tantirh atang khan India hian F-35 hi kan leisak che u a nih chuan kan ram chhungah ngei he indo thlawhna hi kan siam min phalsak ula, thiamnaa thuam a nih dan zawng zawng pawh min hrilh anga, US-a a man zat ang chiaha kan lei min phalsak bawk tur a ni ang a ti a;nimahsela hei hian US a tilungawi lo hle a, an indawrna pawhin a thuanawp zui phah hial a ni. Russia erawh chuan hetianga India thil phut ang zawng zawng hi a remtihsak avang leh chhan hrang hrang avangin India hian Su-57 hi lei a tum ta zawk a ni. 

India hian ralthuama intodeh tumin ''Make in India'' programme a kalpui mek tih hria ila. Ralthuam lei kawngah kan va dawr tur te duhdan ang ngawt ni lovin kan duh dan anga kalpui ve a tul tlat a ni. Lockheed martin Company hnenah India hian F-35-a thiamna in bilh luh zawng zawng min hrilh loh chuan F-35 hi a man chanve pawhin min zawrh mah ula kan leisak thei lo ang che u tiin chiang takin a lo hrilh lawk tawh a, hetia sirah a hnawl ta mai hian US hi a tilunghnur hle. 

US President Donald Trump-a'n China laka chet lakna atan chuan a tha ber e tia duhsakna aw-ka nena India hnena a fak em em F-35 hi indo thlawhna enkawl hautak leh senso sang em em a ni a, chutihlain Russia Su-57 erawh a hautak nep zawk hle thung. Enkawl a hautak piah lamah F-35 hian hnuhma chhia a lo nei bawk a, Aviation Safety Network tarlan danin F-35 sawmhnih leh pakua zet chu chhan hrang hrang avangin a lo tla tawh tlat mai! chutihrualin Su-57 tla erawh pahnih chauh chhinchhiah a la ni thung.

Kum 2001, September 11-a US-in firfiaka beihna a tawh khan na takin a chhang let a, he a chet lakna hian ram dangah pawh huang a zauh a, a bul tumtu ber Osama Bin Laden-a lah chu F-16 hial a pek phal Pakistan-in a lo hum lawi si. US hian Iran sipai hotu lian tak pawh mi ramah daih a dah tha hreh lo a nih kha. Nimahsela India-in firfiaka chetna a tawha chhanletna a kalpui dawn meuh chuan na taka che lo tur leh zawldawh taka awm turin India chu a chah lawi si.

Mi firfiakte a thlawp reng tih hre chung siin US hian Pakistan chu F-16 a pe a, heng indo thlawhnate hi India beihna atan kum 2019-ah khan Pakistan hian a hmang zui ta chat bawk.

US kalphung han en hian khawi ram mah hi tih tak thlakin a hmangaih lo emni aw tih tur a ni. A tana tha tur a nih chuan India leh Pakistan a thlawp thei ve ve a, hlawkna a hmuh dawn phawt chuan thawhpui theih loh pawh a nei lo tih hi mi vengva chin leh mi thil hre zau te ngaihdan a ni ta zel mai. 

Hei hi thil awmdan a nih avangin mi inchhiar zau leh awn sa lam nei lem lova ngaihtuahna thiang hmangtute chuan India hian khawi ram mah hi innghahna pui berah hmang lo sela, a theih ang tawkin ram sum leh pai leh sipai leh rathuamah hmasawn tum sela, chu chu ram ropui leh zahawm a nihna tur a ni a, ram zahawm a nih chinah chuan khawi ram pawhin ka thian tha a ni tiin an kawmngeih zel tawh ang tih hi an ngaihdan a ni.

                                  I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Sunday, 15 June 2025

India-in Israel thiamnain indo thlawhna a thuam tha mek

- Joel Lairemsanga


Tunlai hian India hian a indo thlawhna sawmriat leh pathum chu Israel thiamnain a thuam thar a, heng indo thlawhna te hi India-in a ram chhunga a kutkawih ngeia a siam ve ngat HAL Tejas Mk-1A an ni. 

Heng indo thlawhnate hi Israel thiamna Active Electronic Scanned Array Radar (AESA radar) leh electronic warfare systems-a thuam thar an ni a, radar guided Derby missile an pai lai chuan he bomb mit nei hi awlsam leh dik taka an thunun theih nan pilot-te'n Elbit helmet-mounted sight (HMS) an hmang tawh bawk ang. 

Tun hnaiah hian ralthuam lama India leh Israel thawhdunna hi a nghetin a thuk chho tawh hle a, thiamna thar intawm an neih bakah Israel thiamna hmangin India ram chhung ngeiah ralthuam siam chhuah a ni bawk. A bik takin Hermes 900 drones, Barak 8 leh Spike missile leh laipui tha tak tak te hi sawi hmaih chi a ni lo. Heng Israel ralthuam bakah hian Tank venna tur TROPHY active protection system pawh India ramah siam a ni a, Tejas indo thlawhna siam chhuah hmasak te khan Israel siam radar system an hmang vek bawk.

Kum 2019 atanga 2023 chhung khan India hi Israel ralthuam lei nasa ber ram a lo ni tawh a, Israel ralthuam hralh chhuah zaah sawmthum pasarih zet a hauh pha a ni.  

Kum 2006 atang khan India hian a hawiher tidanglamin Russia ralthuama a innghat lutuk chu titlem tial tialin khawthlang ram heng France, Israel leh United States te hi a dawr nasa tan ta a. Kum 2023 atanga 2024 chhung khan Israel hi India hnena ralthuam hralh hnem ber pathumna a lo ni pha ta hial. India-in ram dang atanga ralthuam  a chawk luh zaah sawmpathum zet a ni pha a, kum 20 liam ta chhung zawng ai khan a let hnihin a pung tihna a ni. 

Senior Network Mapping and Data Analyst Pavak Patel chuan - "Ralthuam lama India leh Israel thawhdunna hi a lo lian ta hle a, India hian ralthuam lamah tlakchham leh mamawh a neih chuan a mamawh pe turin Israel a lo che chhuak vat thin  a, hei hi thil hlu tak a ni. Israel hian India-in ralthuam lama hmasawnna tura 'Make in India' programme a kalpui hi a hlutpui hle a, tunah hian indo thlawhnaa hman tur ralthuam tha tak tak an siam dun a, hei hian India-in Israel a rintawk zia a tarlang chiang hle a ni" a ti. 

FDD's Center on Military and Political Power-a Senior Director Bradley Bowman chuan - "US angin Israel hian a ralthuamte ram dang hnenah a hralh hian a ram sum leh paiah a than phah dawn a, ralthuam lamah hma a sawn phah mai bakah ram thiltithei leh ram hausa leh intodelh a ni mai dawn a ni" a ti.

Ralthuam lama mithiam Seth J.Dranztman chuan - "Ralthuam siam kawnga India leh Israel thawhdunna hi a thuk chho tulh tulh a, hei hi ram pahnih tan thil tha tak a ni. Indona lian pawh tawk se an inphatsan a rinawm loh a, ralthuam tha zawk leh changkang zawk siam kawnga an thawh dun zel a rinawm" tiin a sawi ve bawk.

                                 I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Saturday, 14 June 2025

China hmaah US a kun dawn hnai ta emni le?

- Joel Lairemsanga


China hian khawvela leilung hausakna chi khat  ''Rare earth elements'' an tih hi khawvel hmun hrang hranga sem chhuah kawngah a vawk lal len a, a bik takin ''Samarium'' phei hi chu a thuhnuaiah a dah vek a ni ber.

Samarium hi thir lam niin indo thlawhna siamna atan te, bomb mit nei siamna atan leh ralthuam chi hrang hrang siamna atan te hman a ni a, a nihna takah chuan he samarium tel lo hi chuan indo thlawhna changkang ber ber chi F-35 pawh hi a siam theih loh a ni.

Heti khawpa thil pawimawh ni si hi China-in a thunun tlat avangin China hian samrium hi ram danga thawn chhuah a khap hun hunah khawvela ram thiltithei ber ber te chu ralthuam an siam kawngah an tal buai nghal hle dawn a ni tih hi mi vengva chin leh ngaihtuah thuite chuan an hre chiang ta tulh tulh mai. 

Kumin kumtira China leh US-in sumdawnna kawnga indo an puan tirh khan China hian rare earth element chi sarih chu US hnena hralh a khap nghal chat a nih kha. Heng rare earth element chi sarih zingah hian indo thlawhna siamna atana pawimawh em em samarium pawh a tel nghe nghe. He thu hi New York Times chanchinbuin an kawmnaah Metropolitan State University, Denver-a thir-lam mithiam Stanley Trout chuan a sawi chhuak a ni. 

Heng element chi sarih China-in US hnena thawn chhuah a khap te hi dysprosium, gadolinum, lutetium, scandium, terbium leh yttrium te a ni a, heng te hi civil technology atana tangkai tak tak vek an ni a, sawi tawh angin samarium erawh ralthuam siamna atana hman a ni thung. 

Report atanga a lan danin hetianga China-in samarium hralh chhuah a khap reng dawn a nih chuan khawthlang ram te chu ralthuam siam kawngah an thuanawp thuai dawn a, ralthuam an neih sate enkawl leh thuam that kawngah pawh harsatna nasa tak an tawk ngei dawn a ni. Thil thleng thei leh a nghawng thui tak awm thei hi China lah hian a hre chiang nasa bawk si a, engnge thleng zel dawn tih sawi thiam a har hle. 

Tunah hian China hian dysprosium leh terbium te chu hralh chhuah a remti leh tawh a; nimahsela ralthuam siam kawnga khawthlang ramte mamawh ber samarium erawh a la hup bet tlat a ni. 

British Chambers of Commerce-a Head of Trade Policy William Bain chuan - "China-in samarium hi a hup bet reng a nih chuan indo thlawhna tha tak tak, a bikin F-35 te chu siam chhunzawm theih a ni lo thuai dawn a ni. F-35 pakhat siamna atan hian a lo berah samarium hi pound 50 tal hman a ngai si a ni" a ti. 

F-35 hi Lockheed Martin company-in an siam a ni a, samarium hi an tlakchham veleh indo thlawhna an siam hna an chawlh a ngaih hmel ta hle. Hetiang hi thil awmdan a nih mek avangin China thiltihtheihna avangin khawvel hi ralthuam siam kawngah a thuanawp lovang tih sawi theih a ni lo.  

CNBC hnena William Bain sawi danin tunah hian US hian samarium kawl sa tlem a la nei a, nimahsela hun rei daih tur erawh a nei tawh lo thung. Samarium a tlakchham veleh ralthuam siam kawnga hmahruaitu leh sum leh pai hailut hnemtu US hi rinphak bakin a talbuai dawn a, a ram sum leh pai inghahna pakhat a nih ve bawk si avangin tlawm leh zah pawh dawn lovin US hi China hmaah a kun lovang tih a sawi theih ta loh. 

Hei vang hi a ni maithei e, US President rothap leh kal khat tak Donald Trump chuan China lakah chhiah sang uchuak tak bithliaha sumdawnnaa indona a kalpui mek karah inbiakremna kawng a awm maithei tiin China nena inbiak remna neih a duh thu a sawi ri ta zauh zauh mai a nih hi.

                                I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Thursday, 12 June 2025

India-in silai changkang elkhen a siam hlawhtling ta

- Joel Lairemsanga

Ralthuam lama hma a sawnna tura "Make in India" programme a kalpui chu India hian a hlawhtlinpui tan ta malh malh hle.

Hetianga ralthuam chi hrang hrang siam kawnga hma a sawn mek karah tun tum chu silai chungchanga hmasawnna kawng a zawh chanchin thar lam hi tawi tein i han sawi teh ang. 

Tun thawhtanni liam ta June 9, 2025-ah khan India hian silai puakrang rothap leh changkang leh tha chungchuang a siam chu a enchhin a, a enchhin hlawhtling hle. 

He a silai siam hi Light Machine Gun niin a hmingah Ten AI Weapon System (TAIWS) a vuah. TAIWS hi hmun sang takah a hman tlak dawn em tiin China leh Pakistan nena kan inrina hmun sangah kher a enchhin a ni. 

* Sawi tawh angin TAIWS hi light machine gun a ni a, medium machine gun huangah pawh chhiar tel theih a ni turah ngaih a ni. Hahdam taka kah a nih theihna atan nghahchhan ke pathum a nei. 

* A han changlang khawp a, Artificial Intelligence (AI) nena thlunzawm niin camera changkang ber ber chi-a thuam a ni.

* Kilometer 2-a hlaa a kah tum a hmu chat chat thei a, chhun leh zan leh chhum chhah pik karah pawh a hmuh fiah theih dan a inang reng bawk. 

* A mit atana Camera tha ber ber chi a hman te hi mihringina thunun ngai lovin Artifial Intelligence (AI)-in a thunun a, hei vang hian chhun leh zana a hmuh fiah lam a inang reng a ni.

* Sipaiin a thunun ngai lovin amah hian a kah tumte a hmu chat chat thei a, an chet ran dan ang zelin amah insiamremin a tin kual char char thei nghe nghe. 

* Hmelmate kap tura insiam rem nan millisecond 10 chauh a mamawh a, chu chu mitkhap kar lek tak tak niin 0.01 sec. lek tihna a nih chu. 

* Rang mangkhenga a kah tum a man fuh chat tawh hnuah chuan mahni thua silai inhmet per mai lovin silai hmeh per hna hi chu sipai kutah a dah thung a, a hmettu hmeh ran zawngah hmelmate a tuk dawl ran zawng hi a innghat a nih tak ber chu. Silai hi hmeh per a nih vat loh pawhin a kah tum a hmuh fuh tawh te chu che sawn pawh ni se a man fuh reng tawh tho a ni. 

Tun thawhtannia an enchhinnaah chuan TAIWS machine gun hian a kah tum zawng zawng thelh miah lovin a kap fuh vek a, a kah dik zawng hi zaa za a ni e tiin lawm takin an sawi.

* Square meters 2500 huamchhung chu he silai pakhat hian him takin a venghim hneh hle turah ngaih a ni. 

* Hmelmate chet vel dan a chhui thiam em avangin an pan tumna lam hawi pawh a ring thiam hle turah ngaih a ni.
 
TAIWS machune gun hi hmun vawt, hmun sang leh tlangramah a tangkai zual hle dawn a, chuvangin hmun vawt leh hmun sang tak tak - Ladakh, Siachen, Arunachal Pradesh leh tlangram leh khawkrawk tamna Jammu & Kashmir leh Mizoram-ah te tangkai taka hman theih a ni dawn ta a ni. 

* Sawi tawh angin a kah tum hmu chat chat thei tura AI-in a thunun tlat mit a neih that em avangin he silai-pu leh kaptu tur tan a him dawn a, he silaipu veng tura a hranpaa sipai dang dah a ngai ve dawn lo a ni. 

* Eng sik leh saah pawh ni se chhun leh zana a that dan a danglam chuang hauh lo.

* A che rangin a kah a dik em em. 

* "Make in India" programme hnuaiah TenneT Tech company-in he silai tha chungchuang hi an siam a ni. 

Hetiang taka silai changkang hi nimahsela  robot erawh a ni lo tih hria ila. Hmet per turin mihring tho a mamawh a, hei hian a thatna a tinep chuang hauh lo. Mihringa hmeh per a ngaihna tak hian he silai him zia leh mihring thuhnuaia kun a nihzia a tarlang ti pawhin kan sawi thei awm e.

                                I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Wednesday, 11 June 2025

E heu, India a hausa thar thut dawn e!

- Joel Lairemsanga


India hian lei hnuaia rangkachak laih chhuah tur a ngah lo hle a, hei vang hian rangkachak ngah kawngah chuan a inchhuang lo hle awm e. 

Hei hi thil awmdan nimahsela tun hnaiah thu lawmawm tak a rawn awm ta nawlh mai. Rangkachak tam mangkhéng laih chhuah tur hmuh chhuah a ni nawlh mai. India-in zalenna a hmuh hnuah a vawi khatna atan rangkachak laih chhuah hna lian tham takin a kalpui ve thei dawn ta tihna a ni hial.

Rangkachak an hmuh chhuahna hmun hi Andhra Pradesh State-a Kurnool district-a Jonnagiri hmunah a ni a, tunah Deccan Gold Mines Limited Company-in laih chhuah hna thawk turin inbuatsaihna an kalpui mup mup mek a, hna an tan thuai beisei a ni. 

He company-in rangkachak laih chhuah hna an thawh tur hi Jonnagiri Gold Project tih a ni a, hei hi India rama mimal company-in lian tham taka rangkachak an laih chhuah hmasak ber tur a ni nghe nghe.

Kumtin rangkachak Kg. 750 an laih chhuah theih beisei a ni a, a kum khatnaah chuan Kg. 400 an lai chhuak ang a, chumi hnuah chuan kumtin an lai chhuak tam tulh tulh tawh dawn a ni. Sawi tawh angin kum 80 hnuah India-in lian tham taka rangkachak laih chhuah hna a kalpui lehna hmasa ber tur a ni. 

A lai chhuaktu tur Deccan Gold Mines Limited hian senso atan Rs. Vaibelchhe 200 an ruahman a, an hnathawh hi Geomysore Services India Limited-in an pui dawn bawk a, anni hian a hlawkna zaa sawmli an chang ve ang.

Rangkachak laihchhuahna khawl bun leh ram leilung hman phalna hi Andhra Pradesh Pollution Control Board-in a lo pe fel diam tawh a, laih chhuah hna thawh tan tak tak a nih hmain thla reilote chhung chu a enchhinna atan tlem laih chhuah hmasak a ni phawt ang. 

Rangkachak an laih chhuahte hi a thlitfimna hmun hrang hrangah hralh a ni dawn a, an laih chhuah kum khatnaah chuan Kg.400 an laih chhuah atangin Company hian Rs. Vaibelchhe 350 lai an hmuh theih an inbeisei.

Laih chhuah hna thawk tura phalna an hmuh veleh Deccan Gold Mines Limited Company hlutna hi a pung nghal hluai a, thla 10 chhunga a san ber tum a thleng nghal hial. Stock market-ah an company hlutna hi nikum atang khan a pung ta dawrh mai a nih chu.

Rangkachak hi awlsam takin ton 6.8 chu laih chhuah mai theih an inring a, an thawhpui Geomysore Company hian khawl lian leh changkang tak tak hmangin a ram leilung chhak leh thlangah a verh hna an kalpui tan tawh bawk. Hetia verh a nih hnuah phei chuan ton 14 lai an laih chhuah theih an inbeisei a, kum 15 chhung lai he rangkachak laih hna hi thawh theih an inring hle bawk.

Sorkar atangin rangkachak laih chhuah hna hi thawk turin phalna engkim hmuh a ni tawh a, environmental clearance pawh kum 2043 thlenga hman phalna neih a ni bawk a, hei vang hian rei tak chhung chu he project hi kalpui theih a nih phah bawk dawn a ni. 

He rangkachak laih chhuah hian India ram sum leh paiah a tha zawngin nghawng lian tak a nei pha dawn a, tualchhung mite tan pawh hna tau a tet hnem hle bawk ang. 

Rangkachak pai leilung hi then fai lohin a tirah chuan nitin ton 1000 zel laih chhuah pawp pawp a ni phawt anga, rei vak lo hnuah chuan nitin ton 2000 zela laih a ni tawh thung ang. Heng rangkachak pai leilung hi a thlitfimna hmun hrang hrangah thawn chhuah zel tur a ni. 

Rangkachak laih chhuah tur hi a tam em avangin rangkachakah ngat chuan India hi a intodelh hle tawh turah ngaih a ni bawk.

                                I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Tuesday, 10 June 2025

India chawisangtu Bomb mit nei - BRAHMOS

- Joel Lairemsanga


India-in Operation Sindoor-a a chet thatpui em avanga ram dang mit fukna ni mek leh rawn lar thar hluai bomb mit nei "Brahmos" chungchang hi a tlangpui zawr zawrin i han sawi teh ang.

BrahMos hi bomb mit nei (missile) zingah pawh ri let engemaw zata thlawk chak chi (supersonic) a ni a, India leh Russia tangdunin an siam a ni.

India rama Brahmapitra lui leh Russia rama Moskva lui hming kaihkawpin a hming hi phuah a ni. 

A thlawh ranna leh a kah a dik em em hi a lar chhan ber chu a ni.

Sawi tawh angin BrahMos hi a thlawk chak hle a, ri let thum laia chakin a thlawk thei a, darkar khat chhungin Km.3700 a thleng hman daih a nih chu. 

BrahMos siam chhuah hmasak ber chuan Km.290-a a kah tum a kap fuh chat chat thei a, BrahMos siam tharte erawh chuan Km.500 aia hla pawh a kap fuh chat chat thei tawh thung.

Kg.300 laia rit puak thei thil dang pawh thlawhpui nal nal thei tura duan a ni.

A kah a dik hle a, a tum a kah thelh ve chhunah pawh ft.6 ai chuan a sual thei lo hrim hrim a ni awm e. 

He bomb mit nei hian a mit atan Inertial navigation leh GPS leh terminal active radar seeker a hmang a, hei vang hian a kah tum a kap fuh chat chat thei ta thin a lo ni. 

* BrahMos hi tuipui chungah tui dai per lo tawk chiah chiahin tui hrulah hniam takin a thlawk par par thei a, hmun khawkrawk tak takah pawh hniam taka a thlawh theih zel bawk avangin hmelma radar-in a man thei lo a, hei hi a thatna em em pakhat a ni leh bawk.

* BrahMos missile hi chi hrang hrang siam a ni a, chungte chu:-

-- BrahMos Block I/II/III : Hei hi khawmual atanga kah chhuah tur bika siam a ni.

-- BrahMos-A: Hei hi indo thlawhna atanga kah chhuah tur bika duan a ni.

-- BrahMos-S: Hei hi tuihnuailawng atanga kah chhuah tura duan a ni.

-- Ship-launch: Hei hi indo lawnglian atanga kah chhuah tur bika duan a ni a, India indo lawng lian INS Visakhapatnam-ah chuan a  ther fur a ni awm e.

-- BrahMos-NG: Hei hi a changkang ber tur a ni a, tunah hian tihchangtlun hna la thawh mek a ni.

Kumin May, 2025-a India-in Pakistan ram chhunga mi firfiakte tawmbuk nuai chhe tura Operation Sindoor a kalpuiah khan Brahmos hi a hmang rim hle nia sawi a ni a, he thu hi Pakistan Prime Minister Shehbaz Sharif pawhin a sawi chhuak nghe nghe. Hetia Pakistan PM berin BrahMos hman a nih thu a sawi hian BrahMos hi a vawrh lar zual ta sawt a ni.

Kuminah Philippines ramin Brahmos hi a hlawpin a vawi hnihna atan a lei tawh a, dollar maktaduai 375 zet a seng. Tunah hian lei tumin Vietnam, Indonesia, Egypt, Brazil leh South Africa te'n indawrna an kalpui mek.

India ramin Brahmos kap hla chi, km.800 laia hla kap fuh chat chat thei tur a lo enchhin tawh a, a hlawhtling hle. Tunah hian a changkang ber chi Brahmos-NG enchhin turin a inbuatsaih leh mek a, kumin kum tawpah chuan a enchhin hman a beiseiawm hle. He Brahmos-NG hi a te fel ret dawn a, a thawk chak zawkin a thlawk thui thei ber dawn bawk a. A hlawhtling a nih chuan India hian a indo thlawhna Tejas Mk1A leh Rafale leh tui hnuai lawngah te a paitir ngeiin a rinawm. 

Tunlai hian India hian ralthuamah hma a la nasa hle a, ram dang atanga ralthuam lei ringawt duhtawk lovin a ram chhungah ngei siam tumin Make in India scheme a kalpui mek tih hria ila.

Tun aia chak zawka Brahmos siam chhuah a nih theihna atan India leh Russia hian Uttar Pradesh-ah factory thar din tumin ruahmanna an siam mek.

Brahmos thatna em em chu heti hian han khaikhawm ta ila-

* A thlawh ran leh a thlawh hniam theih em avangin hmelma radar-in a hmu hman lo a, hei hi a chungnunna em em chu a ni.

* Hmelmate indo lawng, thlawhna tum hmun leh sipai hmunpui kah chhiatna atana hman mai theih turin India hian Brahmos hi a tuaihnum tha hle.

* Brahmos avang hian Indian Ocean leh Asia-Pacific region-ah India hian chungnung ber nihna a hauh phah mek nia ngaih a ni.

* Ram dangin Brahmos avang hian India an be tha mek a, ram dang hnena ralthuam hralhna atangin India hian sum a hai luh hnem phah hle.

                       I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh



Monday, 9 June 2025

Pakistan-in indo thlawhna tha ber chi a nei dawn

- Joel Lairemsanga


China chuan indo thlawhna tha ber chi 5th generation fighter jet J-35 sawmli zet chu Pakistan hnenah hlan a remti. He thu hi official-in a puang chiang tawh nghe nghe bawk. 

Pakistan hian J-35 sawmli zet hi tun atanga kum hnih chhungin a dawn fel hman beisei a ni.

J-35 hi China rama Shenyang Aircraft Corporation-in an siam a ni a, engine pahnih a nei a, van indonaah chungnung hle tura duan a ni a, van atanga lei lam beihna atan a hman theih bawk. Radar-in a hmuh mai mai theih loh tura thiamna sang taka thuam a ni a, a thlawk chakin a inthazo hle a, lei lam leh van lama hman tur ralthuam tam tham tak a paipawn thei bawk.

J-35 hi thiam nal taka thlawhpui tur leh thunun thei turin Pakistan pilot-te'n an lo chul nel tawh hle a, training pawh an lo nei tan diam tawh nia report a ni. 

Pakistan kutah J-35 hi hlan a nih chuan Pakistan hi China tih lohah J-35 nei hmasa ber ram a ni dawn tihna a ni a, Asia khawmualpui chhimlam van boruakah ro a rel thei mai dawn niin mi thenkhat chuan an ngaih phah hial. Van boruaka lal a hrawt theihna atan Pakistan hian a indo thlawhna upa ve tawh tak F- 16 leh Mirage thlakna atan J-35 hi hman a tum ta a ni. 

India hian tunah hian Rafale leh Su-30MKI te hi a innghahna ber an ni a, hengte hi 4.5th generation fighter jet an ni tih hria ila. J-35 khingpha tura ama kutkawih ngeia siam a tum AMCA lah chu kum 2035 velah chauh a thlawh theih beisei a ni si a. Ralthuama lama mi thil chikmite chuan J-35 avang hian Pakistan-in kum 7 atanga kum 14 chhung chu India khumin van boruakah chungnung zawk nihna a hauh thei dawn ta niin an ngai ta hial mai.

Tun dinhmunah J-35 pakhat man hi dollar maktaduai 100 nia ngaih a ni a, 40 zet chu dollar tluklehdingawn 4 zet a tling pha dawn a ni. Tunlai hian Pakistan ram sum leh lai dinhmun a hniam hle a, kum 2024-2025 chhung atana ralthuam lama sum hman tura a dah pawh dollar tluklehdingawn 7.6 chauh a ni a, hetianga ram rethei takin J-35 40 rual ngawt mai a lei tur hi  mi tam takin awih har an tiin mak an ti a, Pakistan hian a talbuai phah an ring hle bawk.

China-in a indo thlawhna tha ber mai Pakistan kuta a hlan phal hian an inkar boruak thatzia a lantir chiang hle a, van boruak mai bakah lei lam leh tuipui lam venhimna kawngah pawh thawh dunna nghet zawk neih zel an tum a, Asia chhimlamah Pakistan hi hawi-pir se tih hi china duh dan a ni a, hei erawh Pakistan thenawm ramte tan mangchhia atan pawha an duh loh tawp tur thu dengkhawng tak a ni thung. 

Tun tuma China leh pakistan leh J-35 hming pathumin chanchin thar a rawn luah ta mai hi Pakistan thenawm ram te chuan bengsika ngaihtuahna hmang chungin uluk takin an lo thlir mek a ni.

                                   I ngaihthlak duh chuan hei hi hmet rawh